Ανακοινώθηκαν οι βραχείες λίστες των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας.
Το Τμήμα Γραμμάτων, Βιβλίου και Ψηφιακού Περιεχομένου, της Διεύθυνσης Εφαρμογής Πολιτιστικής Πολιτικής, της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού, του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού ανακοινώνει, σε εφαρμογή της νομοθεσίας που διέπει τον θεσμό των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων (Ν. 3905/23-12-2010), τις βραχείες λίστες για τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία, Μυθιστορήματος, Διηγήματος-Νουβέλας, Ποίησης, Δοκιμίου-Κριτικής, Χρονικού-Μαρτυρίας, Πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, στις οποίες κατέληξε η Επιτροπή.
Οι βραχείες λίστες συνοδεύονται από Αιτιολογημένη έκθεση της Επιτροπής, στην οποία εξετάζονται οι τάσεις της λογοτεχνικής παραγωγής και αποτιμάται η στάθμη των λογοτεχνικών έργων της υπό κρίσης περιόδου (εκδόσεις 2015).
ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ (2016) / ΒΡΑΧΕΙΕΣ ΛΙΣΤΕΣ (ΕΚΔΟΣΕΙΣ 2015)
Α. Υποψήφιοι για το Βραβείο Μυθιστορήματος :
· Γαλανάκη Ρέα, Η άκρα ταπείνωση, Εκδόσεις Καστανιώτη
· Γρηγοριάδης Θεόδωρος, Ζωή μεθόρια, Εκδόσεις Πατάκη
· Θεοδωρόπουλος Τάκης, Βερονάλ, Εκδόσεις Μεταίχμιο
· Παπαδάκη Κάλλια, Δενδρίτες, Εκδόσεις Πόλις
· Σωτηρίου Κωνσταντία, Η Αϊσέ πάει διακοπές, Εκδόσεις Πατάκη
Β. Υποψήφιοι για το Βραβείο Διηγήματος – Νουβέλας :
· Ατζακάς Γιάννης, Λίγη φλόγα, πολλή στάχτη, Εκδόσεις`Αγρα
· Κιτσοπούλου Λένα, Το μάτι του ψαριού, Εκδόσεις Μεταίχμιο
· Μαρούτσου Έλενα, Οι χυδαίες ορχιδέες, Εκδόσεις Κίχλη
· Παπαμόσχος Λ. Ηλίας, Η αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες, Εκδόσεις Κίχλη
· Πέτσα Βασιλική, Μόνο το αρνί, Εκδόσεις Πόλις
Γ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Ποίησης :
· Αγγελής Δημήτρης, Ένα ελάφι δακρύζει πάνω στο κρεβάτι μου, Εκδόσεις Πόλις
· Κολοτούρου Σοφία, Η τρίτη γενιά, Εκδόσεις Τυπωθήτω
· Κούσουλας Λουκάς, Εν παραβολαίς, Εκδόσεις Τυπωθήτω
· Μαρκόπουλος Θανάσης, Χαμηλά ποτάμια, Εκδόσεις Μελάνι
· Παπαλεξάνδρου Αριστέα, Μας προσπερνά, Εκδόσεις Κέδρος
Δ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής :
· Ανδρεάδης, Γιάγκος, Ο τραγικός καθρέφτης. Αφήγηση και θέατρο την εποχή της κρίσης, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
· Αριστηνός, Γιώργος, Αφερέγγυοι και πλάνητες. Δοκίμια για τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό, Εκδόσεις Κέδρος
· Ζουμπουλάκης Σταύρος, Υπό το φως του μυθιστορήματος, Εκδόσεις Πόλις
· Κιουρτσάκης Γιάννης, Γυρεύοντας στην εξορία την πατρίδα σου, Εκδόσεις Πατάκη
· Φωκάς Νίκος, Η μοναξιά της ποίησης, Εκδόσεις Νεφέλη
Ε. Υποψήφιοι για το Βραβείο Μαρτυρίας – Bιογραφίας – Χρονικού – Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας :
· Βασιλικός Βασίλης, Ημερολόγιο Θάσου, Εκδόσεις Gutenberg
· Βέης Γιώργος, Παντού. Μαρτυρίες, μεταμορφώσεις, Εκδόσεις Κέδρος
· Γεωργίου Λολίτα, Συρία. Χρονικό σε θαμπό καθρέφτη, Εκδόσεις Πατάκη
· Καλογεροπούλου Ξένια, Γράμμα στον Κωστή, Εκδόσεις Πατάκη
· Χατζηδάκης Γιώργος, «Ω, άγιε αιθέρα…» [Ιστορία της Ελληνικής Ραδιοφωνίας], Εκδόσεις Polaris
ΣΤ. Υποψήφιοι για το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα :
· Αρχιμανδρίτη Μαρία, Η μοναξιά της καμπύλης, Εκδόσεις Κέδρος
· Γεωργίου Βασιλεία, Η έκτη μέρα, Εκδόσεις Γαβριηλίδης
· Καμπουράκης Γιάννης, Το φως αναλύεται σε χρώματα, Εκδόσεις Κέδρος
· Κλιγκάτση Μαίρη, Πλευρικά, Εκδόσεις Γαβριηλίδης
· Κολτσίδας Χρήστος, Τα ορεινά, Εκδόσεις Μελάνι
· Κορρυβάντη Κωνσταντίνα, Μυθογονία, Εκδόσεις Μανδραγόρας
Ησύνθεση της αρμόδιας επιτροπής έχει ως εξής:
Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας
1. Αλέξης Ζήρας, Συγγραφέας, Πρόεδρος.
2. Γιώργος Ανδρειωμένος, Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Μέλος ΔΕΠ, Αντιπρόεδρος.
3. Δημήτρης Καργιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Μέλος ΔΕΠ
4. Έλλη Λεμονίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Διαχείρισης Πολιτισμικού Περιβάλλοντος και Νέων Τεχνολογιών, του Πανεπιστημίου Πατρών, Μέλος ΔΕΠ
5. Μαρία Σκιαδαρέση, Συγγραφέας, Μέλος.
6. Πόλυ Χατζημανωλάκη, Κριτικός Λογοτεχνίας
7. Γιάννης Τσίρμπας, Συγγραφέας 8. Λάμπρος Σκουζάκης, Κριτικός Λογοτεχνίας, Μέλος
9. Νένα Κοκκινάκη, Κριτικός Λογοτεχνίας, Μέλος
ΓΕΝΙΚΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ 2015
Αλέξης Ζήρας
Η λογοτεχνική παραγωγή από πολλών ετών διαπνέεται από κυμαινόμενες τάσεις. Γι΄αυτό και είναι παρακινδυνευμένο να κρίνουμε την παραγωγή βιβλίων ενός είδους (ποίηση, μυθιστόρημα, διήγημα, δοκίμιο-μελέτη, χρονικό κλπ) από τα τεκμήρια που ισχύουν σε δύο ή τρία χρόνια. Η γραφή σε όλα τα είδη συνήθως επαναλαμβάνεται, επαναλαμβάνει δηλαδή τα ταυτοτικά χαρακτηριστικά του κάθε είδους και σπανίως ανατρέπεται ως προς τα συνήθη μορφολογικά και θεματικά της χαρακτηριστικά. Ορισμένα είδη, άλλωστε, είναι πιο "δυσκίνητα" από κάποια άλλα που είναι πιο δεκτικά στη ρευστότητα και στον υβριδισμό.
Δυσκίνητο είδος είναι λ.χ. το μυθιστόρημα, στο οποίο θα αναφερθούμε εν ολίγοις. Δύσκολα αλλάζει ο συνήθης τρόπος γραφής του. Κι έτσι μετά τις μορφολογικές του τροπές και τους πειραματισμούς, που κράτησαν από το 1950 έως περίπου το 1990, ιδίως από πεζογράφους των δυο πρώτων μεταπολεμικών γενεών (βλ. τα έργα των Στρατή Τσίρκα, Αλέξανδρου Κοτζιά, `Αρη Αλεξάνδρου, Τατιάνας Μιλλιέξ, Πέτρου Αμπατζόγλου, Νίκου Κάσδαγλη, Νίκου Μπακόλα, Δημήτρη Νόλλα, κ.α.), εδώ και αρκετά χρόνια έχει εδραιωθεί το είδος στη ρεαλιστική αναπαραστατική τεχνική. Εκ παραλλήλου, αναζητά θέματα που εξυπηρετούνται από αυτή την τεχνική, όπως τα θέματα ιστορικών αναδρομών σε άλλες εποχές, χωρίς όμως χρονικές συγχύσεις, οι οικογενειακές παραμυθητικές σάγκες, οι μυθιστορηματικοί επικοί, εποχιακοί κύκλοι, η επίδραση της πολιτικής στη συνείδηση των ανθρώπων, η διάλυση του κοινωνικού ιστού λόγω της οικονομικής και ηθικής κρίσης, η σχέση με τον άλλο, τον πρόσφυγα, τον διωκόμενο, αλλά και τον σεξουαλικά άλλο, ο εστιασμός σε πρώτο πλάνο της μυθοπλασίας στην ανάδειξη της γυναικείας ταυτότητας, της trans ταυτότητας κλπ. Θέματα που, αυτόχρημα, εξάγουν τη συγκίνηση ή τη δραματική αίσθηση από τη σύγκρουση του καθ' υπόθεση "παλιού" με το "νέο", του "συντηρητικού" με το "αποδομητικό". `Ολα αυτά τα θέματα χαρίζουν απλόχερα στους νεώτερους πεζογράφους την ευκολία της οριζόντιας, νέας ηθογραφικής παράθεσης που είναι λίγο πολύ επιφανειακή και πολιτικά στερεοτυπική, καθώς η κίνηση της αφήγησης αναπαριστά το εύκολο, το πραγματολογικά ευδιάκριτο και αποδεικτικό, αποφεύγοντας το δυσδιάκριτο και ψυχικά σκοτεινό. Και μόνο το ότι τα στοιχεία αυτά συνιστούν κριτήρια μυθιστορηματικής ευγονίας για τις διάφορες εμμονικές διδασκαλίες της δημιουργικής γραφής, σε πανεπιστημιακό ή άλλο επίπεδο, μας παρέχει κάποιους λόγους για την στατικότητα του είδους.
Δυσκίνητο είναι και το είδος της ποίησης, παρ΄ότι τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί αρκετά, ως πτυχή της μεταμοντρέρνας συνθήκης, ο υβριδισμός ως τεχνική που συνδέει οργανικά (και πειραματικά) την ποιητική αφαίρεση, με το θέατρο, τον αφηγηματικό μονόλογο, ή και τον αναλυτικό δοκιμιακό λόγο.
Ομως, έστω και μια μερική εικόνα της συνολικής ποιητικής παραγωγής των τελευταίων δεκαετιών μάς δείχνει ότι οι σίγουρες τεχνικές της ποίησης δεν έχουν διαφοροποιηθεί και πολύ, ακόμα και στους πολύ νέους της τέχνης αυτής, τους έως τριανταπέντε ετών, όπως τους ξεχωρίζει ο σχετικός νόμος περι κρατικών βραβείων. Αντίθετα με την πεζογραφία, η ποίηση των τελευταίων ετών εγκαθίσταται ως έκφραση της μυχιότητας, του ψυχικού βάθους, του υπαρξιακού καταφυγίου, προσανατολισμένη σε μια γλώσσα που προσπαθεί να περιγράψει το ελάχιστο. Για την ώρα φαίνεται ότι έχει εκλείψει η τάση του συμπάσχοντος κοινωνισμού που ήταν ισχυρή μετά τον β΄παγκόσμιο πόλεμο και ως το 1990. Ως είδος έχει ίσως περιθωριοποιηθεί, μή όντας πια στις πρώτες γραμμές κρούσης του κοινωνικού και του πολιτικού, αφού γενικότερα η επικράτηση του αφηγείσθαι είναι σαρωτική, κατεβάζοντας όλες τις γλώσσες των τεχνών από το "υψηλό" στο πραγματολογικό.
Δεν είναι πλέον, παρά μόνο σε εμμονικές, μεμονωμένες περιπτώσεις, σκοτεινή, κόβοντας πολλές άκρες από τη σύνδεσή της με τον μετασεφερικό συμβολισμό. Σε αντιστάθμισμα όμως η "απόσυρσή" της την βοήθησε να αναπτυχθεί εσωτερικά, να είναι περισσότερο ακριβής, καίτοι εξομολογητική, δίχως σπατάλες συναισθηματισμού, ενσωματώνοντας μικρούς πειραματισμούς και δανειζόμενη τεχνικές (μονόλογοι-αναλόγια) δοκιμασμένες στο σύγχρονο θέατρο ή, αρκετά συχνά, εγκαταλείποντας προσωρινά τις μορφές των ελευθερόστιχων σύντομων ποιητικών μονάδων, με προτίμηση στις εκτενέστερες συνθέσεις έμμετρου, επικοδραματικού χαρακτήρα.
Εντελώς ιδιάζουσα για τα ελλαδικά δεδομένα είναι η κατάσταση που επικρατεί στο πεδίο του δοκιμίου, της λογοτεχνικής κριτικής, της φιλολογικής μελέτης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ανάμεσά τους έχει αναπτυχθεί ένας ουσιώδης διάλογος και κανείς από τους τομείς αυτούς δεν παρουσιάζεται, εδώ και αρκετά χρόνια, με τα παλαιότερα χαρακτηριστικά του. Γεγονός είναι ότι οι πιο ευαίσθητοι των φιλολόγων δεν είναι αρνητικοί στην πρόσμειξη υποκειμενικών στοιχείων ύφους στις μελέτες τους, όπως συνέβη αυτό άλλωστε στις μελέτες του Γ.Π.Σαββίδη, του Δ.Μαρωνίτη, του Απ.Σαχίνη, κ.α. νεώτερων, καθώς σ΄αυτούς ήταν στείρα και είναι η προσκόλληση σε επείσακτες θεωρίες που ενσκύπτουν διαρκώς από την Αμερική και την Ευρώπη, διεκδικώντας εμμανώς την αντικειμενική αλήθεια της λογοτεχνίας (η λενινιστική αντίληψη της λογοτεχνίας ως καθρέφτη της πραγματικότητας!)- μια αλήθεια που όμως δεν υπάρχει καθόλου.
Η θεσμική μετακίνηση της λογοτεχνικής κριτικής προς τις θεωρίες και τη φιλολογία, έχει τα καλά και τα κακά της. Καλό είναι ότι μετά τη μεταπολίτευση η λογοτεχνική κριτική μείωσε τον άκρατο εντυπωσιολογισμό της, έγινε πιο υποψιασμένη, αναζήτησε στα λογοτεχνικά έργα βαθύτερα πεδία. Κακό μοιάζει να είναι ότι η ίδια αυτή κριτική με την πάροδο του χρόνου έχασε το παλιό κοινό της, τους λόγιους και πεπαιδευμένους, καθώς απώλεσε την ευαισθησία της στην προσπάθεια να μιμηθεί τη φιλολογική έρευνα και να κρατηθεί μακριά από τις σχέσεις συγκίνησης, συμπάθειας ή αντιπάθειας προς το λογοτεχνικό κείμενο. `Εχασε την ικανότητα να έχει τον δικό της λόγο, και μάλιστα υπιοστηρίζοντάς τον. `Εγινε άτολμη, άνευρη, παθητική. Η έκπτωσή της ολοκληρώθηκε με την είσοδο των νεών τεχνολογιών και τη μετατόπιση ενός πολύ μεγάλου μέρους της στο διαδικτυακό πεδίο. Εγκατέλειψε τελείως τον κριτικό, ελεγκτικό της χαρακτήρα και πήρε τη μορφή ενός λόγου ο οποίος συναινεί αδιακρίτως, ανακαλύπτοντας διαρκώς νέα αριστουργήματα και μένοντας άφωνος από θαυμασμό ακόμα και μπροστά στα συμβατικότερα και πιο άτεχνα έργα της λογοτεχνίας.
Πιο ελεύθερα αισθάνονται, σε σύγκριση με το μυθιστόρημα και την ποίηση, άλλα είδη, όπως το διήγημα, το χρονικό και η μαρτυρία, η βιογραφία. Ιδιαίτερα για το διήγημα, αυτό που έχω να πω είναι ότι πολύ λίγες μετριούνται οι εκδοτικές χρονιές που παρουσιάζουν αδιάφορα βιβλία διηγημάτων. Και αυτή η παρατήρηση από μόνη της μαρτυρεί ότι υπάρχει στην ελλαδική λογοτεχνία μια ενδιάθετη σχέση με το σύντομο αφήγημα, υπάρχουν ήδη συγγραφείς που επαινούν τη μικρή φόρμα ή εκφράζονται μόνο αυτήν (Θ.Βαλτινός, Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Σ. Δημητρίου, Γ. Σκαμπαρδώνης, Σπ. Γιανναράς, Ηλ.Παπαμόσχος κ.α.). Θεωρούν ότι η φόρμα αυτή είναι πιο ανοιχτή από το μυθιστόρημα, προπάντων ως προς τη δημιουργία πεδίων όπου αναμειγνύονται το παράδοξο, το ανοίκειο και το οικείο, το ακαριαίο ως μηχανισμός αποκάλυψης, χαρίζοντας έτσι στην εξιστόρηση μια πλαστικότητα, μια σχεδόν μουσική διακύμανση και μια προοπτική βάθους.
Συνοψίζοντας, θα έλεγα ότι η εκδοτική χρονιά του 2015 φέρει αρκετά από τα χαρακτηριστικά που αναπτύχθηκαν προηγουμένως. Το αν μια χρονιά υπολείπεται της προηγούμενης σε κάποιο είδος, αυτό δεν σημαίνει ότι άλλαξαν άρδην τα συστατικά του δεδομένα. Το αντίθετο, απλούστερα σημαίνει ότι κάποιοι ποιητές ή πεζογράφοι ή μελετητές συνέβη να μην τα καταφέρουν το ίδιο καλά, όπως άλλοτε, με αποτέλεσμα η γενική εικόνα του λογοτεχνικού είδους να παρουσιάζεται άχρωμη ή συγκεχυμένη ή αδιάφορη. Εξαρτάται δηλαδή από την ικανότητα των δημιουργών, αλλά και από το ότι η δυναμική του κάθε λογοτεχνικού είδους δεν είναι η ίδια με ενός άλλου. Ας πούμε, η δυναμική του διηγήματος, της ποίησης, του χρονικού και ως ένα βαθμό της πανεπιστημιακής μελέτης, βρίσκονται σταθερά σε γόνιμη τροχιά κατά τα τελευταία χρόνια. Ενώ το μυθιστόρημα, από τα όσα τεκμαίρονται, αναζητά έναν νέο ορίζοντα.