Πολυγραφότατος και βραβευμένος, αγαπημένος του κοινού, «φλέρταρε» με το θέατρο, «παντρεύτηκε», όπως λέει, την αρχιτεκτονική.
Ο Αλέξης Σταμάτης, η «ήρεμη» δύναμη της λογοτεχνίας μας, με αφορμή το νέο του βιβλίο μιλά στο iefimerida και θυμάται δύο σημαντικές στιγμές στη ζωή του. Όταν «γύρισε» το κουμπί και ..ξαναγεννήθηκε και τις πρόβες της μητέρας του, Μπέτυς Αρβανίτη, που παρακολουθούσε παιδί.
Το τελευταίο του βιβλίο «Μοτέλ Μορένα» μετρά μόλις τρεις μέρες στα βιβλιοπωλεία και ο ίδιος το χαρακτηρίζει «τολμηρό».
«Είναι η ιστορία ενός πενταμελούς θεατρικού σχήματος» μας λέει. «Οι κύριοι χαρακτήρες είναι ο σκηνοθέτης – πρωταγωνιστής Ρομάν και η σύντροφός του, επίσης ηθοποιός, Θίντα.
Η τελευταία «πιάτσα» της περιοδείας τους βρίσκεται σε ένα πολύ ιδιαίτερο νησί. Από τη στιγμή που φτάνουν στον προορισμό τους οι συνθήκες που αντιμετωπίζουν, από το ίδιο το τοπίο -βραχώδες, με σημεία οργιώδους βλάστησης- το κατάλυμα που μένουν έως και την συμπεριφορά των κατοίκων του νησιού, είναι αναπάντεχες.
Το αλλόκοτο εισβάλλει όλο και περισσότερο στην ιστορία οδηγώντας τα πράγματα σε συνθήκες μεγάλης έντασης».
-Πως «γεννήθηκε» η αρχική ιδέα;
Είναι ένα τολμηρό βιβλίο με έντονη δράση, όμως το έναυσμα δεν ήταν η πλοκή, αλλά εκείνο που κρύβεται κάτω από τη μύτη του «παγόβουνου», στη συγκεκριμένη περίπτωση πίσω από το «φαίνεσθαι» του νησιού.
Από τη μια ο θίασος, η τέχνη, η αφήγηση, ο πολιτισμός και από την άλλη οι ρίζες του, οι βαθιές, αρχέγονες τεκτονικές του πλάκες που πολλές φορές έρχονται σε σύγκρουση με όσα ο ίδιος ο πολιτισμός προσπαθεί να εκφράσει.
Η πραγματικότητα είναι ενίοτε πιο σκληρή κι από την αχαλίνωτη αναπαράσταση. Με ιντριγκάρει ότι η τέχνη μπορεί να συγκρούεται με το ίδιο το μυστήριο που την γέννησε.
«Φλέρταρα» και με την αρχιτεκτονική και το θέατρο
-Από τη μία η αρχιτεκτονική από την άλλη η υποκριτική, το θέατρο. Τελικά ήταν εύκολο να «ξεγλιστρήσετε» και να γίνεται συγγραφέας;
Και με τα δυο «φλέρταρα». Το ένα μάλιστα το… «παντρεύτηκα», μια και σπούδασα αρχιτεκτονική σε μεταπτυχιακό επίπεδο και μάλιστα εργάστηκα και κάποια χρόνια ως αρχιτέκτονας.
Με το θέατρο, δεν ασχολήθηκα ως ηθοποιός (δεν το έχω με τίποτα), αλλά καταγόμενος από θεατρική οικογένεια, πέρασα πολύ χρόνο στα παρασκήνια των θεάτρων και στα γυρίσματα ταινιών. Και τα δύο (αρχιτεκτονική και θέατρο) μου ήταν πολύ χρήσιμα ως προς την συγγραφή, από τη μια η εγγενής δομή που μου προσέφερε η τριβή μου με την αρχιτεκτονική και από την άλλη η παρατήρηση της «κουζίνας» της τέχνης, μια και παρακολουθούσα πρόβες από πολύ μικρός.
Δε θα ξεχάσω ποτέ τις πρόβες του Μίνου Βολανάκη, ήταν ένα πανεπιστήμιο για μένα.
-Πώς εργάζεστε/δημιουργείτε; Απομονωμένος με ένα laptop ή προτιμάτε να κυκλοφορείτε και... να οσφρίζεστε;
Παλιά που ταξίδευα πολύ, εργαζόμουν παντού. Σε τρένα, μπαρ, παραλίες. Οπουδήποτε. Τώρα πλέον γράφω κυρίως σπίτι, στο λαπ τοπ. Το περιβάλλον βέβαια μου παρέχει καθημερινά σπινθήρες έμπνευσης. Αρκεί να διαθέτεις εκείνη τη λοξή ματιά που βλέπει πίσω από τα προφανή και να μπορείς να αναγνωρίζεις τη σημασία και του πιο ταπεινού ερεθίσματος. Τα όνειρα μου είναι επίσης πολύ χρήσιμα. Δεν μιλώ για εκείνα της νύχτας, αλλά της μέρας, τις ονειροφαντασίες, όπου ο εαυτός , όντας σε μια απόλυτα συμβατή λειτουργία με τον κόσμο, ταυτόχρονα ταξιδεύει, μεταμορφώνοντας την πραγματικότητα.
-Ποιον συγγραφέα διαβάζετε;
Δεν διαβάζω μόνον ένα. Από πολύ μικρός είχα μια τεράστια περιέργεια για τα πάντα. Με ενδιαφέρουν όλα τα είδη τέχνης , όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες.
Οι συγγραφικές μου προτιμήσεις καλύπτουν ένα πολύ μεγάλο τόξο. Από τον Όμηρο ως τον Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας και από την επική ποίηση ως το μεταμοντέρνο μυθιστόρημα.
-Να προκαλείς τη μοίρα σου ή να την ακολουθείς;
Και τα δυο ταυτόχρονα. Δεν είναι απαραίτητα ανταγωνιστικές λειτουργίες. Κάτι εμφανίζεται ξαφνικά εμπρός σου και έχεις την επιλογή να το ακολουθήσεις ή όχι. Ενδίδεις στην πρόκληση; Είναι μοίρα αυτό ή όχι; Μήπως το έχεις προσκαλέσει εσύ στην πορεία σου; Από την άλλη σου συμβαίνει κάτι εξ ουρανού. Αυτό καταστατικά είναι μια μη αναστρέψιμη κατάσταση. Δεν έχεις επιλογή.
-Λυτρώνει η τέχνη;
Η τέχνη ούτε λυτρώνει ούτε προσφέρει μάγια και σκονάκια. Ούτε βέβαια και συστήματα και στρατηγικές. Η τέχνη είναι μια τεράστια ανάγκη, μια πυρηνική επιθυμία, ένα θεόρατο θέλω που μπορεί να πάρει από τον χαρακτήρα μιας έκρηξης μέχρι εκείνον ενός ψιθύρου παραμένοντας εξίσου δραστική.
Η τέχνη είναι βιολογικό φαινόμενο, φέρει μέσα της και το πένθος και το μη πένθος, και την κατατονία και τη μέθεξη και την αλήθεια και το ψέμα. Τα πάντα. Είναι καθαρά οργανική υπόθεση. Ίσως η απόλυτη οργανικότητα.
«Με εξοργίζει ο άκρατος λαϊκισμός»
-Τι μπορεί να σας εξοργίσει στην καθημερινότητα;
Πάμπολλα. Ειδικά στην εποχή μας ο άκρατος λαϊκισμός που εκφράζεται παντού, μα παντού.
Θα μου πείτε, δεν το έχουμε συνηθίσει πια; Κάποτε έγραφα πως ότι αποκωδικοποιείται πεθαίνει. Ωστόσο δεν αφήνω τον εαυτό μου να αποδεχθεί, πως «έτσι είναι, τι να κάνουμε», γιατί σε αυτή τη ζαριά της ζωής, άπαξ συμμετέχεις κι αν δεν δεις τον εαυτό σου ως ένα κόκκο άμμου ο οποίος περιέχει τα πάντα και ταυτόχρονα περιέχεται, είναι σαν να σε πήρε ο άνεμος.
-Παρακολουθείτε τις εξελίξεις στον χώρο της Κεντροαριστεράς;
Ναι φυσικά. Είμαι μάλιστα υπέρ του να γίνονται αντίστοιχες διαδικασίες σε όλα τα κόμματα. Όσον αφορά γενικά στην πολιτική, όπως λέει και ο Μπολάνιο, ολόκληρη η λογοτεχνία, υπό μια έννοια πολιτική είναι. Μια αντανάκλαση μιας πραγματικότητας, ή αλλιώς μια αντανάκλαση του θραυσματικού, ονειρικού κόσμου που ορίζουμε ως πραγματικότητα, η οποία τελειώνει ούτως η άλλως με το θάνατο και της λογοτεχνίας και του συγγραφέα. Ό,τι επιζεί, κι έχουν επιζήσει τόσα και τόσα σπουδαία κείμενα, έχει επιζήσει γιατί έχει μιλήσει σε γενεές γενεών. Πόσο πιο πολιτικό μπορεί να είναι αυτό;
-Έχετε μιλήσει πολλές φορές για την περιπέτειά σας με τον αλκοολισμό. Για τον αναγνώστη που τον αφορά, πώς «γυρίζει» ο διακόπτης και λες, «ως εδώ».
Η βακχεία είναι πάντοτε μια πολύ γοητευτική ιστορία. Εάν όμως προκαλέσεις τον Βάκχο μπορεί να σε εκδικηθεί πολύ άσχημα. Και η εκδίκηση του στην περίπτωσή μου ήταν άγρια. Κι όμως, έτσι απότομα, έτσι όπως γυρνάνε ανάποδα τα ρολόγια και τα αίματα, εκείνη τη σημαδιακή μέρα, η ζωή μου άλλαξε άρδην.
-Κρατάτε κάτι από αυτή σας την περιπέτεια;
Πάρα πολλά. Εκείνα που ξεχωρίζουν είναι πρώτον, το πώς καταγράφηκε εντός μου η μεγάλη πιθανότητα (2% επιβίωση είχα, εάν συνέχιζα) να έχω φύγει. Ο Παζολίνι είχε πει ότι ο «θάνατος πραγματοποιεί το μοντάζ μιας ζωής». Πιστεύω ότι βάζει μόνο τους τίτλους τέλους. Είναι ο υπεύθυνος του τελικού ζενερίκ. Ο θάνατος δεν είναι ένα γεγονός στη ζωή. Δεν ζούμε ώστε να έχουμε την εμπειρία του θανάτου.
Το δεύτερο που κρατάω είναι, το τι σήμαινε, να γυρίσω το διακόπτη που λέτε κι εσείς. Αυτό είχε να κάνει πολύ με το παρόν. Την ανάγκη μου να υπάρξω στο τώρα χωρίς την ψευδαίσθηση που δημιουργεί το αλκοόλ. Εάν θεωρήσουμε την αιωνιότητα όχι ως μια αιώνια χρονική διάρκεια άλλα ως απουσία χρόνου, τότε η αιώνια ζωή ανήκει σε αυτούς που ζουν στο παρόν. Το μοντάζ στη ζωή το δημιουργούν πιστεύω δυο αντίρροπες δυνάμεις που εξισορροπούν το χάος της ύπαρξης : Η τύχη και η αναγκαιότητα. Συνεργάστηκαν και αυτές στην περίπτωσή μου.
«Το βιβλίο στη χώρα μας είναι ο φτωχός συγγενής της τέχνης»
-Είστε από τους πιο διαβασμένους συγγραφείς, ωστόσο ο χώρος του βιβλίου δεν έμεινε αλώβητος από την κρίση.
Όχι απλώς δεν έμεινε αλώβητος, επλήγη καίρια. Είναι απόλυτα απαραίτητη μια δραστική πολιτική βιβλίου, τόσο στο εσωτερικό όσο και στη σχέση μας με το εξωτερικό. Η Ελλάδα δεν υπάρχει λογοτεχνικά διεθνώς. Το βιβλίο στη χώρα μας είναι ο φτωχός συγγενής της τέχνης.
-Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα βιβλίου 2018. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό, τι περιμένετε από αυτή τη χρονιά;
Σημαίνει μια μοναδική ευκαιρία για την Αθήνα να δώσει ένα σύγχρονο πολιτιστικό στίγμα παγκοσμίως και για την ελληνική λογοτεχνία μια επίσης μεγάλη ευκαιρία να ξεφύγει από την ασφυκτική τα τελευταία χρόνια εσωστρέφειά της.
-Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
Υπάρχει στα σκαριά μια παράσταση ενός θεατρικού μου έργου με μια σκηνοθέτιδα και συνεργάτες που εκτιμώ πολύ. Σύντομα θα υπάρχουν νεότερα.
«Μοτέλ Μορένα» από τις εκδόσεις Καστανιώτη
Ένας πενταμελής θίασος με επικεφαλής τους πρωταγωνιστές Ρομάν, σκηνοθέτη-συγγραφέα, και τη σύντροφό του Θίντα, πρώην σταρ του σινεμά, φτάνει στον τελευταίο σταθμό της περιοδείας του, σ’ ένα παράξενο νησί με ψηλούς βράχους αλλά και οργιώδη βλάστηση.
Όσα ακολουθούν στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο αλλόκοτα από το απόκοσμο έργο που ο θίασος θα ανεβάσει μπροστά σε ένα εντελώς ιδιόρρυθμο κοινό.
Δυνάμεις υπόγειες, αρχέγονες αλλά και διαχρονικές αρχίζουν να εμφανίζονται για να αμφισβητήσουν κάθε ορθολογισμό.
Το Μοτέλ Μορένα αφηγείται την άλλη πλευρά του πολιτισμού που πολλοί νομίζουν ότι χάθηκε, αλλά τα ίχνη του είναι ορατά σε κάθε συμπεριφορά της ανθρώπινης φύσης.
Είναι μια ιστορία όπου η Τέχνη συγκρούεται με το μυστήριο που τη γέννησε.
Ο Αλέξης Σταμάτης στο νέο του βιβλίο παίζει με τα όρια της λογικής και δημιουργεί μια ατμοσφαιρική ιστορία, ανοιχτή σε ερμηνείες, με ισχυρό σαπένς και πλοκή που καθηλώνει, θυμίζοντας συχνά τον ονειρικό κόσμο του Ντέιβιντ Λιντς.
Ο Αλέξης Σταμάτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι γιος του αρχιτέκτονα Κώστα Σταμάτη και της ηθοποιού Μπέτυς Αρβανίτη.
Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανε μεταπτυχιακά Αρχιτεκτονικής και Κινηματογράφου στο Λονδίνο. Έχει γράψει είκοσι πέντε βιβλία. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε εννέα γλώσσες.
Το πρώτο του μυθιστόρημα, «Ο έβδομος ελέφαντας», εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία.
Το «Μπαρ Φλωμπέρ» εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Σερβία και τη Βουλγαρία.
Η «Αμερικάνικη φούγκα» κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών και εκδόθηκε στις ΗΠΑ από τον εκδοτικό οίκο Etruscan Press. Το πρώτο του παιδικό μυθιστόρημα, «Ο Άλκης και ο λαβύρινθος», τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.
Για την ποιητική συλλογή του Αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων τού απονεμήθηκε από τον Δήμο Αθηναίων το Βραβείο Ποίησης στη μνήμη Νικηφόρου Βρεττάκου.
Θεατρικά του έργα έχουν ανέβει στο «Θέατρο Άττις» (στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας της Αθήνας), στο «Southbank Centre» του Λονδίνου, στο «Θέατρο Τέχνης», στο «Ίδρυμα Κακογιάννης», στο «Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας» και στο «Θέατρο Χώρα».