Η κοιλιοκάκη είναι μία αυτοάνοση πάθηση, οφειλόμενη σε μια πρωτεΐνη (γλουτένη), που υπάρχει στα περισσότερα δημητριακά.
Όταν τρώμε τροφές που περιέχουν γλουτένη, πυροδοτείται αυτοάνοση αντίδραση στο λεπτό έντερο, προκαλώντας βλάβες στην επένδυσή του (βλεννογόνο), με αποτέλεσμα την αναστολή της απορρόφησης (δυσαπορρόφηση) θρεπτικών συστατικών των τροφών. Αυτό έχει σαν συνέπεια πολλά συμπτώματα όπως διάρροια, φούσκωμα (μετεωρισμό) και πόνο στην κοιλιά, αναιμία, απώλεια βάρους, κακουχία, δερματίτιδες και προοδευτικά σοβαρές επιπλοκές. Η κοιλιοκάκη εκδηλώνεται μόνο σε άτομα με συγκεκριμένο γονιδιακό και ανοσολογικό υπόβαθρο και για αυτό το λόγο συναντάται συχνά ενδο-οικογενειακά.
Ποια είναι τα σημάδια της κοιλιοκάκης;
Παρότι πολλά περιστατικά διαφεύγουν της διάγνωσης, εκτιμάται ότι παγκόσμια περίπου το 1% του πληθυσμού πάσχει από κοιλιοκάκη. Στην παιδική ηλικία η δυσαπορρόφηση θρεπτικών στοιχείων επηρεάζει την ανάπτυξη και γρήγορα οδηγεί στη διάγνωση της νόσου. Στους ενήλικες τα ηπιότερα συμπτώματα μπορεί να προηγούνται πολύ καιρό, παραπλανώντας τον ασθενή και το γιατρό. Εάν παρουσιάζουμε δυσεξήγητα κοιλιακά ενοχλήματα ή διάρροια για πολύ καιρό ή αναιμία από έλλειψη σιδήρου που επιμένει, πρέπει να συμβουλευθούμε ιατρό. Δεν πρέπει να συγχέουμε την κοιλιοκάκη με τις δυσανεξίες σε υδατάνθρακες, που μπορεί να προκαλούν φουσκώματα και διάρροιες, αλλά σπάνια προκαλούν συστηματική νόσο. Σήμερα μια πλειάδα εξετάσεων (ανίχνευση αυτοαντισωμάτων, γονιδιακός έλεγχος, ενδοσκοπήσεις και ιστολογικές εξετάσεις) βοηθούν στην ασφαλή διάγνωση της νόσου. Η έναρξη δίαιτας χωρίς γλουτένη πριν τη διάγνωση της νόσου πρέπει να αποφεύγεται διότι επηρεάζει τις εξετάσεις και δυσχεραίνει τη διάγνωση.
Υπάρχει θεραπεία;
Δεν υπάρχει θεραπεία για τη νόσο, αλλά, στους περισσότερους ασθενείς, η αυστηρή δίαιτα χωρίς γλουτένη για όλη τη ζωή επιφέρει υποχώρηση των συμπτωμάτων και επούλωση των βλαβών του εντέρου. Παρότι μια μικρή ομάδα ασθενών φαίνεται να γίνεται ανθεκτική στη γλουτένη μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα, οι περισσότεροι ασθενείς θα πρέπει να μείνουν προσκολλημένοι στη δίαιτα για όλη τους τη ζωή. Το μόνο, πρακτικά, δημητριακό που δεν περιέχει γλουτένη είναι το καλαμπόκι και η πλειονότητα των υδατανθράκων της δίαιτας προσλαμβάνεται από παράγωγα αυτού. Η δίαιτα όμως έχει μεγάλη ποικιλία τροφών που επιτρέπονται και δεν υπολείπεται διατροφικά ή θερμιδικά. Ειδικοί παραγωγοί τροφίμων παράγουν τροφές υποκατάστασης των δημητριακών (ψωμί, μακαρόνια, μπισκότα κ. α.) με πολύ ικανοποιητική γεύση, ενώ τα περισσότερα ασφαλιστικά ταμεία και σύλλογοι ατόμων με κοιλιοκάκη βοηθούν στην απόκτηση των ειδικών τροφίμων αλλά και στην εκπαίδευση και τον εμπλουτισμό της δίαιτας.
Ο κυριότερος λόγος υποτροπής της νόσου είναι η παρέκκλιση από τη δίαιτα. Ελάχιστη ποσότητα δημητριακών με γλουτένη είναι αρκετή για να προκαλέσει όλα τα συμπτώματα της νόσου σχεδόν άμεσα. Οι ασθενείς πέρα από το να γνωρίζουν σε ποιες τροφές υπάρχει γλουτένη, πρέπει να είναι επιφυλακτικοί με τροφές που δεν γνωρίζουν πως παρασκευάζονται. Υπάρχουν τρόφιμα (παγωτά, γιαούρτια, επεξεργασμένα κρέατα και λαχανικά, κονσέρβες, ποτά κ. α.) που μπορεί να περιέχουν γλουτένη, είτε από τον τρόπο παρασκευής, είτε από επιμόλυνση στη γραμμή παραγωγής.
Τι πρέπει να προσέχουμε στη σήμανση των τροφίμων;
Επιπλέον πρόβλημα αποτελούν τα τελευταία χρόνια τροφές με τη σήμανση «με χαμηλή περιεκτικότητα γλουτένης», «με ίχνη γλουτένης» ή «χωρίς γλουτένη» και προτείνονται σαν «πιο υγιεινές». Αυτές οι τροφές δεν εξασφαλίζουν την ανυπαρξία γλουτένης και δεν πρέπει οι ασθενείς με κοιλιοκάκη να τις επιλέγουν. Στα τρόφιμα που εγγυημένα δεν περιέχουν γλουτένη, χορηγείται ειδικό σήμα (απαγορευτικό επάνω σε μια απεικόνιση σταχιού) και πλέον βρίσκονται εύκολα στην αγορά. Όσο πιο καλά ενημερώνονται οι ασθενείς για τη νόσο τους (από ιατρούς, επιστημονικές εταιρείες, συλλόγους ομοιοπαθών, διαδίκτυο) τόσο πιο εύκολα ρυθμίζουν τη δίαιτά τους, αλλά και προσαρμόζονται σε αυτή διάγοντας μια φυσιολογική ζωή.
Του Περικλή Τάσσιου
Γαστρεντερολόγου, Διευθυντή Γ’ Γαστρεντερολογικού Τμήματος, Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center