«Οχι» στην υπερκατανάλωση -Μια νέα τάση γεννιέται στον κόσμο [εικόνες]

Κρέας, αλκοόλ, γάλα, είδη υγιεινής ...οι Ευρωπαίοι αγοράζουν όλο και λιγότερο. Στο εξής, η αντι-κατανάλωση γίνεται ένας νέος τρόπος ζωής και ο καταναλωτισμός θεωρείται βλαβερός, όπως τα ναρκωτικά.

Η εφημερίδα Le Monde έσκυψε στο ζήτημα, έψαξε τα νούμερα, ρώτησε ειδικούς, και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι γυρίζουν την πλάτη στην υπερκατανάλωση όχι γιατί δεν έχουν χρήματα, αλλά γιατί έχουν άλλες παραστάσεις και απαιτήσεις.

«Ακόμη και η εποχή της μπλόγκερ μόδας περνάει σιγά σιγά», διαπιστώνει. Σήμερα, στα social media δεν προκαλεί κάποιος αίσθηση γεμίζοντας τα ντουλάπια του, αλλά αδειάζοντάς τα. Η διασημότερη γαλλίδα μπλόγκερ αυτής της τάσης είναι η 33χρονη Laetitia Birbes, η οποία έγινε γνωστή βάζοντας δημόσια στοίχημα να μην αγοράζει πλέον ρούχα.

«Ημουν η κλασική γυναίκα! Ετυχε να πληρώσω ως 500 ευρώ για ρούχα την ημέρα και δεν έβλεπα να υπάρχει πρόβλημα σε αυτό. Μόλις είχα κάποιο πρόβλημα στη σχέση μου, όταν έχανα στις εξετάσεις, ή όταν έπληττα αγόραζα ρούχα. Είχα τόσο πολύ εσωτερικεύσει το μήνυμα των διαφημιστών που μπέρδευα τα προϊόντα με τα συναισθήματά μου».

Η νεαρή γυναίκα αρχίζει, λοιπόν, να πετάει την εντυπωσιακή γκαρνταρόμπα της χαρίζοντας ό,τι ξεχείλιζε από τα ντουλάπια της. «Τώρα ζω με δύο παντελόνια και μπλούζες, τρια εσώρουχα και ένα ζευγάρι κάλτσες», λέει η Laetitia Birbes.

Δεν πρόκειται για μια μεμονωμένη περίπτωση, γιατί όλο και περισσότεροι Γάλλοι παίρνουν τον δρόμο της αντι-κατανάλωσης. Τους βλέπει κανείς στο κέντρο των πόλεων, κυρίως, να ψαχουλεύουν υγιεινά προϊόντα και βιολογικά τρόφιμα. Εξαιτίας αυτής της νέας τάσης για το μίνιμουμ, η Γαλλία γνώρισε για πρώτη φορά την πτώση της κατανάλωσης κατά 0,1%. «Εδώ και δέκα χρόνια η κατανάλωση ανέβαινε κατακόρυφα, τώρα πέφτει συνεχώς», δηλώνει στην εφημερίδα ο ειδικός στις αγορές μεγάλης επιφάνειας Jacques Dupré.

Ετσι, το αλκοόλ, το γάλα και τα παράγωγά του, το κρέας, τα αναψυκτικά, τα είδη υγιεινής, τα κατεψυγμένα και το ψωμί είδαν τις πωλήσεις να πέφτουν. Το ίδιο ισχύει για το ντύσιμο και τα παπούτσια. Σύμφωνα με τα νούμερα που έχει στη διάθεσή της η Le Monde, η τάση συνεχώς αυξάνεται. «Το πρώτο τρίμηνο του 2017 υπάρχει άνοδος του φαινομένου, με μείωση 0,3% της κατανάλωσης, ενώ το ΑΠΕ αυξάνεται και το ηθικό των Γάλλων είναι καλό. Η αντι-κατανάλωση είναι εμφανώς ένα κίνημα με βάθος», αναφέρει η Gaëlle Le Floch, αναλύτρια της Kantar Worldpanel, ενός ινστιτούτου που μελετά τις συνήθεις 20.000 νοικοκυριών.

Τα διατροφικά σκάνδαλα έπαιξαν κι αυτά έναν σημαντικό ρόλο στην αλλαγή συνηθειών. «Μας λένε μην τρώτε πολύ κρέας, προσοχή στο αγελαδινό γάλα δεν κάνει καλό στην υγεία, το ζαμπόν είναι γεμάτο νιτρικά, τα αυγά είναι μολυσμένα. Μόλις ξεσπάσει ένα σκάνδαλο για τον σολωμό, οι πωλήσεις πέφτουν 10%. Οι άνθρωποι στρέφονται πλέον στα βιολογικά προϊόντα, στα τοπικά προϊόντα, στην χορτοφαγία, στα μη μεταλλαγμένα προϊόντα: καταναλώνουν λιγότερο αλλά καλύτερα και υψηλότερης γκάμας προϊόντα» αναφέρει ο Jacques Dupré.

Ενώ λοιπόν τα προηγούμενα χρόνια οι καταναλωτές γέμιζαν το καλάθι τους και είχαν μετατραπεί σε καταναλωτικά ζόμπι, τώρα δεν ξεγελιούνται με τις διαφημίσεις ενός χρωματισμένου ζαμπόν. «Ο πατέρας μου είναι από την επαρχία και τρώμε πολύ κρέας. Αλλά εδώ και τρία χρόνια άρχισα να ευαισθητοποιούμαι στις συνέπειες της κατανάλωσης. Τώρα, όταν βλέπω ένα μπιφτέκι φαντάζομαι αμέσως όλη την αλυσίδα: τον Αμαζόνιο να αποψιλώνεται για να φυτευτεί σόγια, τα βάρβαρα σφαγεία ζώων, το νερό που χαραμίζεται. Ετσι έγινα χορτοφάγος», δηλώνει η Bénédicte Coutheillas, σύμβουλος πληροφορικής.

Κάποιοι αποκαλούν αυτό το φαινόμενο που συνδιάζει οικονομία και οικολογία «econology» και πρόκειται για μια παγκόσμια νέα αντίληψη της κατανάλωσης. Ολο και περισσότεροι καταναλωτές αντιλαμβάνονται ότι πρέπει να επανεκτιμήσουν την αξία των αγορών τους και να λάβουν υπόψιν και κριτήρια όπως η καταστροφή του περιβάλλοντος, το μαρτύριο των ζώων, η παιδική εργασία στα εργοστάσια του τρίτου κόσμου.

Η μείωση του αγοραστικού πυρετού παρατηρείται κυρίως στο σούπερ μάρκετ, αυτό το εμβληματικό μέρος όπου η αφθονία ρέει και τα προϊόντα συσσωρεύονται στα ράφια. Σήμερα, όλο και περισσότεροι αντιστέκονται στον πειρασμό να αγοράσουν τρία κουτιά αρακά γιατί είναι σε προσφορά. «Δεν μπορώ να μπω πλέον σε σούπερ μάρκετ και να μη με πιάσει άγχος. Αυτή η πίεση να ψωνίσω με κάρτα μέλους με κουράζει. Παλιότερα, έμπαινα να αγοράσω κάτι και έβγαινα με επιπλέον μια κατσαρόλα και κουταλάκια τα οποία είχα ήδη αγοράσει πρόσφατα. Τώρα όταν αγοράζω κάτι τα παίρνω από δεύτερο χέρι ή από σάιτ ανταλλαγών. Αυτή η κουλτούρα της προσφοράς και της πραγματικής αναζήτησης με έκανε άλλον άνθρωπο» δηλώνει η γραφίστρια Isabelle Chemin.

Σε αυτόν τον νέο κόσμο της αντι-κατανάλωσης, η μόδα είναι πλέον στο do it yourself . Ακόμη και τα βιομηχανικά προϊόντα υγιεινής και καθαριότητας έχουν μειώσει αισθητά τις πωλήσεις τους. Το λευκό ξύδι ως καθαριστικό κάνει, αντίθετα, τρελές πωλήσεις και το πρώτο τρίμηνο του 2017 η κατανάλωσή του αυξήθηκε κατά 10%. «Το χρησιμοποιώ σαν πολυκαθαριστικό και σαν μαλακτικό. Προσθέτω λίγες σταγόνες αρωματικά έλαια. Είναι σούπερ και κοστίζει μόνο 0,70 ευρώ το λίτρο. Φτιάχνω μόνη μου τα αποσμητικά μου με λάδι καρύδας και σόδα» δηλώνει η Margaux, η οποία εργάζεται σε γαλλικό ραδιόφωνο.

[Εργο της Duane Hanson, Supermarket Shopper, 1970]

Ο κοινωνιολόγος Dominique Desjeux, συγγραφέας του βιβλίου «Ο έξυπνος καταναλωτής απέναντι στην κρίση» αναφέρει ότι «η αντι-κατανάλωση είναι μια νέα στρατηγική διαφοροποίησης. Το να έχεις μια καφετιέρα σπίτι σου ή το να τρως σολωμό είναι κάτι το μπανάλ. Αντίθετα, τα βιολογικά προϊόντα είναι ένα ισχυρό εργαλείο που σου επιτρέπουν να σηματοδοτείς ότι ανήκεις σε μια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη».

Πίσω από αυτή την τάση για μια πιο υγιεινή ζωή, εμφανίζονται παράδοξες συμπεριφορές: ο αντι-καταναλωτής, ο οποίος θέλει να σώσει τον πλανήτη καταργώντας το αμπαλάζ στα προϊόντα ή τρώγοντας κινόα, την ίδια ώρα πολλαπλασιάζει τα αεροπορικά ταξίδια για να ζήσει ωραίες εμπειρίες. «Η αντι-κατανάλωση συνοδεύεται από την αναζήτηση καλύτερης ζωής. Οι άνθρωποι θέλουν να ξαναπάρουν τον έλεγχο της ύπαρξής τους και να αλλάξουν τον κόσμο. Τα ελάχιστα αντικείμενα που αγοράζουν δεν είναι όπως παλιά αυτοσκοπός αλλά θεωρούνται ένα μέσο για να στοχεύσεις έναν κοινωνικό και πνευματικό στόχο», εξηγεί η ανθρωπολόγος Fanny Parise.

«Είναι απολαυστικό να μην κατέχεις παρά το ελάχιστο δυνατό», επιβεβαιώνει η γραφίστρια Isabelle Chemin.

Σε αυτη την νέα συμβολική οικονομία, όπου οι μετρημένες κινήσεις γίνονται αυτοσκοπός, η κατανάλωση θεωρείται μερικές φορές σαν αρρώστια. «Μερικές φορές ξαναπέφτω στις παλιές συνήθειες και αγοράζω σωρηδόν ρούχα στο σάιτ Etsy, προσπαθώ να πάρω ρούχα δημιουργών πρωτότυπα», εξομολογείται η Bénédicte Coutheillas, σαν να πρόκειται για κρίσεις άσθματος.

«Η νέα τάση της αντι-κατανάλωσης γίνεται ορισμένες φορές εμμονή. Ορισμένοι καταναλωτές γίνονται ιεροκήρυκες ενός μινιμαλιστικού τρόπου ζωής και προσπαθούν να το επιβάλλουν και σε άλλους», αναλύει η Fanny Parise.

Στο Instagram, τα hashtags #healthyfood ή #theminimalist σηματοδοτούν αυτή την τάση της οποίας ο βασικός στόχος είναι να απαλλαγείς από τα υπάρχοντά σου. Σε μια κοινωνία απόλυτης αφθονίας, το «τίποτα» είναι το νέο προϊόν της μόδας που όλοι ποθούν να αποκτήσουν.