Είναι γνωστή η λαϊκή φράση «Η Ελλάδα τρώει τα παιδιά της», μία φράση που αποτυπώνει την τάση πολλών Ελλήνων να προσπαθούν να σταδιοδρομήσουν εν Ελλάδι, αλλά δεν τα καταφέρνουν λόγω του εκάστοτε συστήματος το οποίο δημιουργεί μόνο εμπόδια.
Τελικά πολλοί από αυτούς, όσοι δηλαδή δεν αφομοιώνονται (με την κακή έννοια) από την ελληνική πραγματικότητα, και συνεχίζουν την καριέρα τους στο εξωτερικό, τις περισσότερες φορές, διαπρέπουν στον τομέα τους.
Ο λόγος λοιπόν σήμερα, για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, ίσως τον κορυφαίο Έλληνα μαθηματικό της σύγχρονης εποχής, o οποίος απεβίωσε σαν σήμερα, στις 2 Φεβρουαρίου του 1950.
Γιός Κωνσταντινοπολίτη, του Στέφανου Καραθεοδωρή, διπλωμάτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου 1873. Ως παιδί έζησε στις Βρυξέλλες, σε ένα καθαρά ελληνικό περιβάλλον, που όμως είχε τον ευρωπαϊκό, αριστοκρατικό, αλλά και επιστημονικό «αέρα». Αυτό είχε ως συνέπεια πριν ακόμη μπει στην εφηβεία, ο μικρός τότε Κωνσταντίνος να μιλά ελληνικά, γαλλικά, τουρκικά, αλλά και γερμανικά.
Εκτιμούσε την γνώση, πράγμα που φάνηκε και από την μετέπειτα ζωή του. Φοιτώντας σε σχολεία της Ριβιέρα, του Σαν Ρεμό, και των Βρυξελλών ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή επί δύο χρόνια κέρδιζε την πρώτη θέση σε μαθητικό διαγωνισμό μαθηματικών στο Βέλγιο.
Ξεκίνησε παραδόξως τις σπουδές του στην Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου, και μόλις αποφοίτησε έρχεται για πρώτη φορά στην πατρίδα. Πιο συγκεκριμένα, αποδεχόμενος την πρόσκληση του θείου του Αλέξανδρου Στέφανου Καραθεοδωρή, γενικού διοικητή της Κρήτης, μετέβη τελικά στο νησί με αποτέλεσμα εκεί να γνωρίσει και τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Με την αποφοίτησή του, ο Καραθεοδωρή εργάζεται ως μηχανικός, και χαρακτηριστικό είναι πως μετά την επίσκεψή του στην Κρήτη, μετέβη στην Μυτιλήνη προκειμένου να μετάσχει σε κατασκευές δρόμων. Φεύγοντας από εκεί καταλήγει στην Αίγυπτο όπου ως μηχανικός στην βρετανική εταιρεία συνέβαλε στην κατασκευή του φράγματος του Ασουάν.
Όπως πολλά μεγάλα και ανήσυχα πνεύματα, μέχρι τότε δεν είχε βρει ακριβώς την κλίση του, ωστόσο ένοιωθε να έχει μία μεγάλη αγάπη για τα μαθηματικά, τα οποία και μελετούσε όσο ήταν σε Κρήτη, Μυτιλήνη και Αίγυπτο. Μάλιστα οι πανάρχαιες αιγυπτιακές πυραμίδες τον ενέπνευσαν να κάνει πολλές μετρήσεις, τις οποίες και δημοσίευσε.
Εκεί ήταν που συνειδητοποίησε, πόσο τον γοήτευαν τα μαθηματικά, και ποιά ήταν η επιρροή που ασκούσαν επάνω του. Τότε παίρνει την μεγάλη απόφαση. Εγκαταλείπει το επάγγελμα του μηχανικού προκειμένου να σπουδάσει στην Γερμανία, Μαθηματικά. Αυτή του η κίνηση παραξένεψε αρκετά όχι μόνον την οικογένειά του αλλά και τους γνωστούς του.
Έτσι, μεταβαίνει στο Βερολίνο και σπουδάζει για δυο χρόνια, την επιστήμη που θα τον αναδείκνυε στην πορεία. Ωστόσο μπορεί ο ίδιος να είχε βρει την κλίση του, όμως είχε και την «τύχη» να διδαχθεί από τους καλύτερους της εποχής, όπως ο Χέρμαν Σβάρτς, και ο Γκέοργκ Φρομπένιους.
Το 1901 μεταβαίνει και συνεχίζει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, για να κάνει την διδακτορική του διατριβή, την οποία και ολοκληρώνει στα 1904, οπότε και αναγορεύεται διδάκτωρ. Μπορεί να είχε ζήσει όλη του την ζωή στο εξωτερικό, και να είχε ήδη ένα «ισχυρό βιογραφικό», όμως η Ελλάδα δεν τον ήθελε....
Τελειώνοντας την διδακτορική του ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, θέλησε να εργαστεί άμεσα στην Ελλάδα, πράγμα όμως που δεν κατάφερε... Η απάντηση που τού ήρθε από την μητέρα πατρίδα ήταν πως είχει ελπίδες να εργαστεί μόνον ως... δάσκαλος σε σχολεία της επαρχίας, κάτι το οποίο «ευτυχώς» δεν έπραξε. Πηγαίνει τότε στην Γερμανία, όπου τον Μάρτιο του 1905, το πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν τον αναγορεύει υφηγητή Μαθηματικών, στο οποίο και δίδαξε μέχρι το 1908. Η χρονιά αυτή ήταν και αυτή που τού «έφερε» και την άλλη του μεγάλη αγάπη, την γυναίκα του, Ευφροσύνη, την οποία και παντρεύτηκε αποκτώντας μαζί της δύο παιδιά, τον Στέφανο και την Δέσποινα.
Μέχρι το 1920 διδάσκει Μαθηματικά σε διάφορα γερμανικά ιδρύματα. Τότε ήταν που η φήμη του άρχισε να εξαπλώνεται με συνέπεια να αποκτήσει επαφές με άλλους μεγάλους άνδρες των επιστημών όπως ο Μαξ Πλανκ,ο Ντάβιντ Χίλμπερτ, αλλά και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν.
Εν τω μεταξύ, η αγάπη του για την Ελλάδα ήταν αδιάκοπη. Η πατρίδα εκείνη την εποχή βρίσκεται συνεχώς σε πόλεμο, μεγαλώνει, αλλά και γιγαντώνεται. Τότε είναι που και αυτός θέλει να δώσει όλα όσα μπορεί για την ανάπτυξη των επιστημών στην Ελλάδα. Ο γνωστός του πλέον Ελευθέριος Βενιζέλος, το 1911 τον καλεί να συμμετάσχει σε επιλογή των καταλληλότερων καθηγητών για το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η μεγάλη του όμως «ευκαιρία» είναι μερικά χρόνια αργότερα. Ευκαιρία όχι για τον ίδιο, αλλά για τους Έλληνες που θα επωφελούνταν από το να διδαχθούν από έναν τέτοιο συμπατριώτη τους. Η Ελλάδα πλέον έχει γίνει Μεγάλη Ελλάδα και τα σύνορά της είναι στην Ασία! Έτσι πάλι με προσκληση του Ελευθερίου Βενιζέλου, μεταβαίνει στην Σμύρνη της Ιωνίας προκειμένου να συμβάλει στην δημιουργία του Ιωνίου Πανεπιστημίου, ή αλλιώς όπως είναι το όνομά του σήμερα, του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Χαρακτηριστική είναι η εξιστόρηση που δίνει ο Γεώργιος Ιωακείμογλου, ο οποίος είχε προσκληθεί από τον ίδιο τον Καραθεοδωρή για να τον βοηθήσει στην δημιουργία του Ιωνίου Πανεπιστημίου. Όπως ο ίδιος γράφει, μετέβη μαζί με τον Καραθεοδωρή στην οικία του Ελευθερίου Βενιζέλου, όπου ο μεγάλος αυτός πολιτικός άνδρας θα τους μιλούσε για τα σχέδιά του.
Όπως γράφει: «Ο Καραθεοδωρής είχε κανονίσει συνεργασίαν με τον Ελευθέριον Βενιζέλον, ο οποίος μας είχε καλέσει να μεταβώμεν εις τας επτά την πρωίαν εις την οικίαν του, γωνίαν Αμερικής και Πανεπιστημίου. Η οικία του Ελευθερίου Βενιζέλου ήτο επιπλωμένη πολύ πενιχρά και ομολογώ ότι εξεπλάγην πώς ένας τόσον μεγάλος πολιτικός ζη εις τοιούτον λιτόν περιβάλλον. Μετ' ολίγον ο Κλέαρχος Μαρκαντωνάκης μας εκάλεσε να περάσωμεν εις το γραφείον του Προέδρου. Ο Βενιζέλος μας ωμιλούσε με μεγάλην ζωηρότητα, εκινούσε τον δείκτην της δεξιάς χειρός και έλεγε: Θα πάτε εις την Σμύρνην, θα σας παράσχουν όλας τας ευκολίας, το έργον σας είναι σπουδαίον, η Ελλάς πρέπει να εκπολιτίσει όλην την Μικράν Ασίαν. Θα έλθει μαζί σας ο Αλέξανδρος Ζαχαρίου, διά να βοηθήσει και ετοιμασθούν τα ταχύτερον τα κτίρια του Πανεπιστημίου.
Και άλλα πολλά μας είπε το αξέχαστο εκείνο πρωί ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο ενθουσιασμός μας διά τα λόγια του ήτο μεγάλος. Έπειτα, από ολίγας ημέρας, την 4ην Οκτωβρίου του 1920, ο Καραθεοδωρής, ο Ζαχαρίου και εγώ εφεύγαμε με πλοίον του Πανταλέοντος διά Σμύρνην. Το απόγευμα της επομένης ο Καραθεοδωρής και εγώ είχαμεν συνεργασίαν με τον Ύπατον Αρμοστήν. Ο Καραθεοδωρής τού είπε ποιος είμαι. Η πρώτη φράση του Στεργιάδη ήτο:
Είσθε πολύ νέος!
Η απάντησίς μου: Κύριε Αρμοστά, τούτο είναι πράγματι ένα μειονέκτημα. Να είσθε όμως βέβαιος πως αυτό θα ελαττούται από ημέρας εις ημέραν».
Ωστόσο αν και στην Σμύρνη δεν θα ήταν ένας απλός δάσκαλος, η Τύχη δεν ήθελε τον Καραθεοδωρή να προσφέρει όσα μπορούσε στην Ελλάδα. Η κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου, φέρνει την καταστροφή της ελληνικής Ιωνίας, της Μεγάλης Ελλάδος και μαζί του Ιωνίου Πανεπιστημίου.
Τελικά ο 49χρονος τότε μαθηματικός αν και η λειτουργία του Πανεπιστημίου δεν είχε ξεκινήσει επισήμως, πρόλαβε και διέσωσε πάρα πολλά έγγραφα του Πανεπιστημίου αλλά και όργανα, τα οποία και μετέφερε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1922 διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ το 1923 διορίσθηκε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
Ωστόσο έχοντας ζήσει στα περιβάλλοντα των μεγαλύτερων πανεπιστημίων της Ευρώπης, απογοητεύτηκε από την ελληνική πραγματικότητητα και αναχωρεί για την Γερμανία και πάλι όπου και αναλαμβάνει θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, στο οποίο και δίδασκαν τα κορυφαία ονόματα της εποχής. Τον Νοέμβριο του 1926 γίνεται μέλος της Ακαδημίας Αθηνών που μόλις είχε ιδρυθεί, και το 1928, αποδέχεται πρόσκληση του Χάρβαρντ των ΗΠΑ, προκειμένου να δώσει διαλέξεις σε μεγάλα πανεπιστήμια της χώρας.
Κατά την διάρκεια της ακαδημαϊκής του καριέρας, ήταν από τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους επιστήμονες με την φήμη του όπως έδειξε και η ζωή του να φτάνει και στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, στις ΗΠΑ. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, σεβαστός από όλους τους μαθηματικούς, συνέβαλε στην ανάπτυξη της Θεωρίας της Σχετικότητος του Αϊνστάιν, ο οποίος δήλωσε πολλάκις πως τον θαύμαζε. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή του τελευταίου προς τον Έλληνα μαθηματικό.
«Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εξηγήσετε ακόμα και τους κανονικούς μετασχηματισμούς θα βρείτε έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Αν όμως λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα σταθώ μπροστά σας με σταυρωμένα χέρια. Πίσω από αυτό υπάρχει κρυμμένο κάτι που είναι αντάξιο του ιδρώτα των καλυτέρων».
Η αγάπη για την πατρίδα όμως ήταν αστείρευτη, και όσο και αν το είχε απογοητεύσει η Ελλάδα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, το 1930 αποδέχεται πρόσκληση του φίλου του Ελευθερίου Βενιζέλου και βοηθά στην αναδιοργάνωση του Πανεπιστημίου Αθηνών και στην οργάνωση του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το 1932 επιστρέφει στο Μόναχο όπου και μένει μέχρι το τέλος της ζωής του συγγρράφοντας και μελετώντας. Δεν εγκατέλειψε την πόλη ακόμη και τις δύσκολες ώρες του τέλους του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Πεθαίνει σαν σήμερα το 1950, ενώ είχε αρνηθεί μερικά χρόνια πριν προτάσεις αμερικανικών πανεπιστημίων λόγω ηλικίας. Τελευταία του διάλεξη, πού αλλού; Στο Μόναχο τον Δεκέμβριο του 1949, δυο μήνες πριν τον θάνατό του.
Το ότι η Ελλάδα δεν «εκμεταλλεύτηκε» όσο μπορούσε τις δυνατότητες του μεγάλου αυτού Έλληνα, σήμερα δεν μας προξενεί εντύπωση. Χιλιάδες είναι σήμερα οι νέοι οι οποίοι μην μπορώντας να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους και τις βλέψεις τους στην πατρίδα τους, αναγκάζονται να μεταναστεύσουν. Προσφέρουν όλα όσα μπορούν σε ξένες χώρες, βοηθώντας τες να αναπτυχθούν. Ποιά είναι η μέριμνα της πατρίδας μας για αυτό το φαινόμενο;Τί έχει μάθει από την Ιστορία; Πού θα οδηγήσει αυτή η μαζική «αποστράγγιση μυαλών» (brain drain); Ο μόνος που μπορεί να δώσει απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα είναι ο ιστορικός του μέλλοντος.