Μια επιλογή από τα βιβλία, ελληνικά και ξένα, που προσπαθούν να εξηγήσουν την κρίση και τις αιτίες της.
1. Ναόμι Κλάιν, Το δόγμα του σοκ, μτφρ.: Άγγελος Φιλιππάτος, εκδόσεις Λιβάνη
Το «Δόγμα του σοκ» είναι ένα από τα ελάχιστα βιβλία που μας βοηθούν να καταλάβουμε το παρόν, καθώς αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη ανάλυση της συγκαλυμμένης ιστορίας της εποχής μας. Μια συναρπαστική περιγραφή της νέας παγκόσμιας τάξης, που βρίσκεται σε κατάσταση αμόκ. Η ανάλυση του καπιταλισμού της καταστροφής επιχειρείται από την Κλάιν με τέλεια διυλισμένη οργή, που διοχετεύεται μέσα από αδιάσειστα δεδομένα. Σε αυτή την πρωτοποριακή εναλλακτική ιστορία της πλέον κυρίαρχης ιδεολογίας της εποχής μας, της οικονομικής επανάστασης των ελεύθερων αγορών του Μίλτον Φρίντμαν, η Ναόμι Κλάιν αμφισβητεί το διαδεδομένο μύθο ότι η παγκόσμια νίκη του νεοφιλελεύθερου κινήματος υπήρξε ειρηνική. Καταδεικνύει ότι, από τη Χιλή του 1973 μέχρι το σημερινό Ιράκ, ο Φρίντμαν και οι υποστηρικτές του εκμεταλλεύτηκαν επανειλημμένα τη βία και μια σειρά από τρομακτικά σοκ για να επιβάλουν τις ακραίες πολιτικές τους.
2. Ηλίας Ευθυμιόπουλος, Παράθυρο στην κρίση, εκδόσεις Μεταίχμιο
Δίνοντας έμφαση στην Ελλάδα, ο Ηλίας Ευθυμιόπουλος υποστηρίζει ότι θα πρέπει για λίγο να ξεχάσουμε τα spreads, το ΔΝΤ και τη δύσκολη καθημερινότητα της "εποπτείας" και να ξαναδούμε τις αιτίες της κρίσης. Οι ρίζες της παρούσας ελληνικής κρίσης βρίσκονται στις επιλογές του χτες και στην ανέμελη 30ετία 1980-2010, αλλά κυρίως στη διαπαιδαγώγηση του λαού, των παραγωγικών τάξεων, των κρατικών υπαλλήλων, των αυτοδιοικητικών οργανισμών, των συνεταιρισμών, των συνδικάτων και φυσικά των κομματικών μηχανισμών επί τη βάσει της θεωρίας ότι μπορεί η Ελλάδα να ζει μόνο με επιδοτήσεις, δάνεια και ολίγα (μαύρα ενίοτε) έσοδα από τον τουρισμό. Θα πρέπει λοιπόν να πούμε όλη την αλήθεια. Στη συνέχεια, θα πρέπει να εφεύρουμε μια εναλλακτική, βιώσιμη, πράσινη οικονομία. Μια οικονομία, δηλαδή, διάρκειας και προοπτικής. Το "Παράθυρο στην κρίση" είναι μια συμβολή (θεωρητική και πρακτική) στην αναζήτηση αυτής της προοπτικής. Πέρα από την αναψηλάφηση της ελληνικής κρίσης, ο συγγραφέας αναφέρεται εκτενώς και στις διεθνείς εξελίξεις, στην κυριαρχία της Κίνας στις αγορές, στην τρίτη βιομηχανική επανάσταση, και εξειδικεύει τις προτάσεις του σε τομείς όπως τα έξυπνα δίκτυα, οι τράπεζες αντισταθμιστικής διόρθωσης, οι γεωργικές μέθοδοι κ.ά.
3. Κώστας Βεργόπουλος, Μετά το τέλος, Η οικονομία της καταστροφής και η επόμενη μέρα, εκδόσεις Λιβάνη
Με πρόσχημα την αντιμετώπιση της κρίσης, λαμβάνονται μονόπλευρα μέτρα που την οξύνουν ακόμη περισσότερο. Η κοινωνική απόγνωση βαθαίνει, χωρίς όμως προοπτική εξόδου. Εξαντλείται η αριστεροδεξιά συναίνεση που κυβέρνησε τον κόσμο τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Μεταμοντερνισμός, παγκοσμιοποίηση, μειωμένο κράτος, κοινωνία πολιτών, υποβάθμιση των οικουμενικών δημοκρατικών αξιών, υπερεκτίμηση των μειονοτικών δικαιωμάτων, ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων αγαθών, αποβιομηχάνιση, όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, φετιχισμός των αγορών και του χρήματος, καθαγιασμός της κερδοσκοπίας: τα ιδανικά της τελευταίας τριακονταετίας κατέληξαν σε ολικό αδιέξοδο και σήμερα απορρίπτονται στα αζήτητα της ιστορίας. Ο καπιταλισμός, όταν στερείται προοπτικής, τότε εμπορεύεται ακόμη και την κατάρρευσή του, χάνοντας έτσι σε αξιοπιστία. Αυτός ο κόσμος δεν είναι βιώσιμος ούτε διατηρήσιμος. Ένας διαφορετικός είναι αναγκαίος, ακόμη και αν επί του παρόντος εμφανίζεται ως ανέφικτος.
4. Συλλογικό έργο, Ο χάρτης της κρίσης, εκδόσεις Τόπος
Στον συλλογικό αυτό τόμο (από τους Λεωνίδα Βατικιώτη, Κώστα Βεργόπουλο, Μενέλαο Γκίβαλο, Μάκη Ζέρβα, Γιάννη Κουζή, Κώστα Λαπαβίτσα, Σταύρο Μαυρουδέα, Πέτρο Παπακωνσταντίνου, Γιάννη Τόλιο) αναλύονται εμπεριστατωμένα οι προηγούμενες κρίσεις, το διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο εκδήλωσης των κρισιακών φαινομένων, οι κυρίαρχες επιλογές και οι επιπτώσεις τους σε πολιτικό-θεσμικό, οικονομικό, κοινωνικό, εργασιακό και περιβαλλοντικό επίπεδο, διατυπώνεται κριτική στο Μνημόνιο και το ελληνικό "πείραμα" και ιχνηλατούνται οι πιθανές εναλλακτικές λύσεις. Πέρα από την έγκυρη αποτίμηση των ιστορικών μεταβολών και των δραματικών αλλαγών σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και την αμφισβήτηση του προβαλλόμενου ως μονόδρομου Μνημονίου, έμμεσα στο βιβλίο αναπτύσσεται και ένας διάλογος ανάμεσα σε μελετητές με καταβολές που ξεκινούν από τη μεταπολιτευτική αριστερή ελληνική σοσιαλδημοκρατία και απλώνονται σε πολλά ρεύματα της ελληνικής αριστεράς.
5. Richard Peet, Ανόσια Τριάδα, Το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και ο ΠΟΕ, μτφρ.: Χρήστος Καψάλης, εκδόσεις Λιβάνη
Το βιβλίο "Ανόσια τριάδα" προσφέρει ένα σημαντικό ιστορικό μάθημα σχετικά με το πώς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου στρεβλώθηκαν, απομακρύνθηκαν από το αρχικό πλαίσιο της αποστολής τους, ώστε να υπηρετούν τα συμφέροντα της πολυεθνικής παγκοσμιοποίησης. Οι πολιτικές που συντονίζουν αυτοί οι διεθνείς θεσμοί και φαινομενικά επιχειρούν να διαγράψουν χρέη του Τρίτου Κόσμου και να οδηγήσουν στον "άμεσο τερματισμό της φτώχειας" έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή τη συμμετοχή σε μια παγκόσμια οικονομία η οποία μαστίζεται από αφόρητα επίπεδα χρέους και, αν μη τι άλλο, από μια διαρκώς επιδεινούμενη υπερχρέωση και αβεβαιότητα. Το βιβλίο εξετάζει την αποσταθεροποίηση μιας καταρρέουσας ιδεολογικής ηγεμονίας σε καιρούς εντεινόμενης κρίσης και αντιπροτείνει ορισμένες εναλλακτικές αρχές που θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν ένα αναζωογονημένο κίνημα με στόχο την παγκόσμια δικαιοσύνη.
6. Δημήτρης Σπαρτιώτης-Γιάννης Στουρνάρας, Τα θεμελιώδη αίτια της κατάρρευσης των τραπεζών και των χρηματοπιστωτικών αγορών, εκδόσεις Guttenberg
Το βιβλίο αυτό πραγματεύεται τη χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2007, αν και τα πρώτα σημάδια της είχαν αρχίσει να φαίνονται ήδη από το 2006. Η κρίση αυτή, που το τέλος της δεν έχουμε δει ακόμα, έχει χαρακτηρισθεί ως η δεύτερη χειρότερη μετά από τη Μεγάλη Ύφεση του 1930. Αφορμή για την κρίση του 2007 αποτέλεσε η κατάρρευση της αγοράς των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων χαμηλής πιστοληπτικής αξιολόγησης (subrime mortgages), η οποία γρήγορα επεκτάθηκε σε όλο το χρηματοπιστωτικό σύστημα και στην πραγματική οικονομία. Το καταληκτικό κεφάλαιο του βιβλίου, εν είδει επιλόγου, συνοψίζει τα αίτια της κρίσης, ενώ αναφέρονται ορισμένες προτάσεις που συζητούνται επί του παρόντος για το κανονιστικό πλαίσιο εποπτείας και ελέγχου του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Το βιβλίο είναι γραμμένο με τρόπο που να μπορεί να διαβαστεί τόσο από κάποιον που δεν θέλει να μπει σε τεχνικές λεπτομέρειες, όσο και από κάποιον που θέλει να ακολουθήσει, με τα ανάλογα μαθηματικά, τις τεχνικές πτυχές των θεμάτων που αναλύονται.
7. Nassim Nicholas Taleb, Ο μαύρος κύκνος, Ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απρόβλεπτου, μτφρ.: Αντώνης Παπαγιαννίδης, εκδόσεις Φερενίκη
Πρόκειται για μία ανάλυση του ρόλου της αβεβαιότητας στον τομέα των χρηματοπιστωτικών αγορών και την τυφλότητα της οικονομικής επιστήμης ως προς το ενδεχόμενο οικονομικής κατάρρευσης. Στην πρώτη έκδοση του βιβλίου, που κυκλοφόρησε στις Η.Π.Α. το 2007, ο πολυπράγμων επιχειρηματίας, trader και καθηγητής Πανεπιστημίου, ουσιαστικά διείδε και εξήγησε την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, ένα χρόνο πριν αυτή συμβεί. Στη δεύτερη, εμπλουτισμένη έκδοση, η οποία κυκλοφορεί τώρα στα Ελληνικά, ο συγγραφέας προσέθεσε ένα επιλογικό δοκίμιο 73 σελίδων, με τίτλο «Στιβαρά και Εύθραυστα», όπου αναφέρεται διεξοδικά στην κρίση. Ένα βιβλίο-ορόσημο για τον 21ο αιώνα, μία ενδελεχής επισκόπηση του σύγχρονου, ευμετάβλητου κόσμου μας.