100 χρόνια από τη γέννηση του Μοντερνισμού στην Ελλάδα και ο ρόλος του Βενιζέλου [εικόνες]

Εφέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη δημιουργία της περιώνυμης «Ομάδας τέχνη». Της ομάδας που έχει ταυτιστεί στις συνειδήσεις όσων ασχολούνται με την ιστορία της νεότερης ελληνικής τέχνης με τη γέννηση του μοντερνισμού στη χώρα μας.

Η «Ομάδα τέχνη» δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Νικολάου Λύτρα (1883-1927), γιου του γενάρχη της Σχολής του Μονάχου Νικηφόρου Λύτρα.

Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο σε συνεργασία με την Εθνική Πινακοθήκη, παρουσιάζει μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση με έργα που μαρτυρούν την καλλιτεχνική εξέλιξη του τόπου στο Μέγαρο της Δούκισσας της Πλακεντίας.

Ήταν πράγματι τόσο καταλυτικός ο ρόλος που διαδραμάτισε η «Ομάδα τέχνη» στα λίγα χρόνια που έδρασε, που έφερε καινούριο πνεύμα στην κουρασμένη από την πολύχρονη κυριαρχία της Σχολής του Μονάχου καλλιτεχνική ζωή της πρωτεύουσας.

Πόσο «πρωτοπόροι» μπορούν να χαρακτηριστούν οι δημιουργοί της; Ποια είναι η σχέση της με την πολιτική του Βενιζέλου, που αγκάλιασε την πρωτοβουλία των νέων καλλιτεχνών από την πρώτη στιγμή; Είχε αντίκτυπο και συνέχεια η δράση τους ακόμη και μετά τη διάλυση του σχήματος;

Η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα απαντά στα ερωτήματα.

Είχε αντίκτυπο και συνέχεια η δράση τους ακόμη και μετά τη διάλυση του σχήματος;

Σοβαρές μελέτες και μια σημαντική διδακτορική διατριβή, που υποστηρίχτηκε στη Σορβόννη, έχουν ρίξει φως τα τελευταία χρόνια στις συνθήκες δημιουργίας της Ομάδας, στην καλλιτεχνική ταυτότητα των μελών της, στη δράση και στην υποδοχή της από τη σύγχρονη κριτική.

Ποιοι συμμετείχαν στην «Ομάδα Τέχνη»

Οι περισσότεροι από τους καλλιτέχνες της Ομάδας ήταν συνομήλικοι και φίλοι του Λύτρα.
Είχαν γεννηθεί γύρω και μέσα στη δεκαετία του 1880, εκτός από τον πρεσβύτερο Οδυσσέα Φωκά (1857-1946) και τον νεότερο Περικλή Βυζάντιο (1893-1974).

Ανάμεσά τους ο Αλεξανδρινός Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), ο Κωνσταντινοπολίτης Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928), ο Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης (1881-1955), ο Κερκυραίος Λυκούργος Κογεβίνας (1887-1940), ο Νικόλαος Οθωναίος (1877-1950), ο Όθων Περβολαράκης (1887-1974).

Στα πιο αφανή μέλη της Ομάδας ανήκαν οι Σταύρος Καντζίκης (1885-1958) και Δημήτριος Στεφανόπουλος (1881-1932).

Δυο γλύπτες συμπλήρωναν την Ομάδα: ο Μιχάλης Τόμπρος (1889-1974), που έμελλε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην εισαγωγή του μοντερνισμού στη γλυπτική, τόσο με το έργο του όσο και με τη διδασκαλία του ως καθηγητής στην ΑΣΚΤ, και ο λιγότερο γνωστός και πιο παραδοσιακός Γρηγόριος Ζευγώλης (1886-1950). Άλλοι από τους καλλιτέχνες της Ομάδας είχαν κάμει μεταπτυχιακές σπουδές στο Μόναχο και άλλοι στο Παρίσι.

100 χρόνια «Ομάδα Τέχνη»

Η επέτειος της εκατονταετηρίδας από τη δημιουργία και την πρώτη έκθεση της Ομάδας προσφέρει την ευκαιρία για μια καινούρια θεώρηση, που ξεκινά από τα ίδια τα έργα.

Η επετειακή έκθεση που αφιερώνει η Εθνική Πινακοθήκη σ’ αυτή την πολλαπλά σημαίνουσα επέτειο σκοπεύει να ανασυστήσει, στο μέτρο του δυνατού, τις τρεις εκθέσεις που αποτέλεσαν τις κορυφαίες εκδηλώσεις της Ομάδας: την πρώτη εμφάνισή της τον Δεκέμβριο του 1917 στα γραφεία της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος, τη συμμετοχή της στην ελληνογαλλική έκθεση, που έγινε στις αίθουσες της διαφημιστικής εταιρείας «Ανατολή» στις αρχές του 1919, και κυρίως εκείνη που οργανώθηκε στο Παρίσι στην γκαλερί “La Boétie” τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου.

Τι μπορεί να σημαίνει για έναν ανυποψίαστο θεατή το σαλόνι με τα παράταιρα έπιπλα, τα ανατολίτικα χαλιά, τις ανθοστήλες με τις προτομές και τους πίνακες που συνωστίζονται στους τοίχους; Είναι μήπως το σπίτι ενός συλλέκτη;
Η φωτογραφία που μας δημιουργεί αυτή την απορία θα γιορτάσει τα 100 της χρόνια τα Χριστούγεννα του 2017.

Όλα ήταν έτοιμα για τη μεγάλη στιγμή. Και οι δυο ξύλινες παλιές πολυθρόνες δεν βρίσκονταν τυχαία εκεί.
«Προορίζονταν» αναφέρει η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, «για τα δυο υψηλά πρόσωπα που αναμένονταν να επισκεφτούν τον χώρο σε λίγο. Οι 'εικόνες' τους είχαν προηγηθεί: αναφέρομαι στις προτομές του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου του Γρηγορίου Ζευγώλη, καθώς και του βασιλέα Αλεξάνδρου, που διακρίνεται στο βάθος, αλλά και της μέλλουσας συζύγου του Ασπασίας Μάνου, αριστερά στη φωτογραφία, έργα του γλύπτη Μιχάλη Τόμπρου. Και οι δυο,
πρωθυπουργός και βασιλέας είχαν αναλάβει πρόσφατα τα καθήκοντά τους, μετά την παραίτηση του Κωνσταντίνου και την αντικατάστασή του από τον δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο. Η κοινή παρουσία τους σ’ αυτό τον χώρο έστελνε πολλαπλά μηνύματα, πολιτικά και πολιτιστικά».

Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά και η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα «Η «Ομάδα τέχνη» δεν πρότεινε ασφαλώς τίποτε ριζοσπαστικό σε σχέση με τα ευρωπαïκά κινήματα της πρωτοπορίας, που είχαν ήδη ολοκληρώσει τις επαναστατικές ανατροπές τους: Φωβισμός, Εξπρεσιονισμός, Κυβισμός, Φουτουρισμός, Αφαίρεση, Ρωσική πρωτοπορία, Κονστρουκτιβισμός, Σουπρεματισμός, Ντανταïσμός».

«Οι καλλιτέχνες της Ομάδας φαίνεται να αγνοούν όλα αυτά τα κινήματα ή να αισθάνονται ότι το κοινό της χώρας μας είναι απροετοίμαστο να τα δεχτεί.

Παρ’ όλα αυτά η κίνησή τους να αποσχισθούν από τον Σύνδεσμο, να συγκροτηθούν σε διακεκριμένη ομάδα, να παρουσιάσουν το έργο τους σε χωριστή έκθεση δηλώνει ότι είχαν συνείδηση της διαφοράς τους και
του νέου πνεύματος που αντιπροσώπευαν, και αυτό το μήνυμα κατάφεραν να το μεταδώσουν και στο κοινό. Άλλωστε τα κινήματα της πρωτοπορίας δεν έμελλε να φτάσουν στην Ελλάδα παρά πολύ αργότερα».

Επιμέλεια έκθεσης: Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα / Όλγα Μεντζαφού-Πολύζου
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός: Σόνια Χαραλαμπίδου

Ομάδα Τεχνη: 100 χρόνια
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Βασ. Σοφίας 22, Αθήνα
Ώρες Λειτουργίας: Δευτέρα-Κυριακή: 08:00-20:00

8 Ιουνίου έως 29 Οκτωβρίου