Το πώς κάθεται κανείς «δείχνει πάντα λίγη από την ψυχή του» [εικόνες]

Τον περασμένο Φεβρουάριο, η σύμβουλος του Τραμπ Κελυάν Κονγουέη, τρέλανε τα social media όταν φωτογραφήθηκε, ανενόχλητη, με τα πόδια πάνω στον καναπέ του Οβάλ Γραφείου του Λευκού Οίκου.

Μπορεί κάποιος να κάθεται με τα πόδια στον καναπέ;
Για τον Jean-Bernard Vuillème, συγγραφέα του βιβλίου Les Assis: regard sur le monde des chaises, υπάρχει «μια τέχνη στον τρόπο που καθόμαστε». Με άλλα λόγια, δεν είναι κάτι φυσικό να καθόμαστε σε μια καρέκλα ή στο χορτάρι: ο τρόπος που το κάνουμε είναι μια κοινωνική πράξη.

«Η στάση του ανθρώπινου σώματος είναι μοναδική. Είναι το μόνο ζώο που στέκεται όρθιο και περπατάει με τα δυό του πόδια», γράφει ο Hajo Eickhoff στο βιβλίο του «Ιστορία της καθιστής στάσης». Ο άνθρωπος ωστόσο αποφάσισε γρήγορα να καθίσει, περνώντας από τη νομαδική ζωή στην καθιστική ζωή. Ετσι, η δυτική κοινωνία έγινε γρήγορα «μια κοινωνία καθιστών ανθρώπων», γράφει ο Eickhoff:
«Το κλειδί του ανθρώπινου πολιτισμού είναι να παραμένει καθισμένος, σε κάθε σημείο, κάθε στιγμή. Οι άνθρωποι του δυτικού πολιτισμού ζουν σε καρέκλες», αναφέρει.
Γιατί λοιπόν ο άνθρωπος επέλεξε να τοποθετεί τα οπίσθιά του σε μια καρέκλα, ενώ αυτή η στάση δεν είναι ούτε αναπαυτική, ούτε φυσική, ούτε ξεκουράζει τις γάμπες; Για την καθηγήτρια του πανεπιστημίου της Γκρενόμπλ Fabienne Martin-Juchat, ο σύγχρονος άνθρωπος θέλησε να απομακρυνθεί από το έδαφος γιατί το έδαφος τον στέλνει πίσω στο παρελθόν του ζώου. «Η καρέκλα συμβολίζει την αναζήτηση του ανθρώπου να απομακρυνθεί από τη ζωική του φύση και από τον δεσμό του με την φύση», γράφει. Η καθηγήτρια αναφέρει επίσης τους λόγους υγιεινής που έσπρωξαν τον άνθρωπο να μην κάθεται πλέον στο έδαφος.

Η καρέκλα εμφανίζεται επίσης ως ένα εργαλείο ενσωμάτωσης στην σύγχρονη κοινωνία. Εχει σχεδιαστεί για να εργάζεται κάποιος πιο αποτελεσματικά, για «να μένει ακίνητος ώστε να επικεντρώνεται σε μια συγκεκριμένη εργασία», ή για να ακούει καλύτερα και να σκέφτεται.
«Πρόκειται για μια μυστική συμφωνία της δυτικής κοινωνίας ότι θα βρίσκονται πάντα στην ίδια περίεργη στάση, με διπλωμένο το σώμα σε όρθια γωνία», σημειώνει ο Hajo Eickhoff.

Σε κάποιους πολιτισμούς, οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη τάση να κάθονται στο έδαφος, στα γόνατα κυρίως. «Κάθε κουλτούρα υιοθετεί διαφορετικούς κώδικες ανάλογα με την ιστορία της», αναφέρει η φιλόσοφος Isabelle Queval:
«Στις κοινωνίες που έμειναν επί αιώνες νομάδες, όπως στη Βόρεια Αφρική, και ζούσαν σε σκηνές, είναι λογικό ότι συνήθισαν να τρώνε καθισμένοι στο έδαφος», αναφέρει.

Καθισμένοι σε καρέκλα, στο έδαφος, σε ένα παγκάκι ή σε έναν καναπέ... Ανεξάρτητα από το πού καθόμαστε, δεν το κάνουμε πάντα με τον ίδιο τρόπο ανάλογα με το ποιούς βρισκόμαστε και σε ποιά στιγμή. Το κοινωνικό πλαίσιο παίζει ρόλο στην σωματική στάση που υιοθετούμε και ο τρόπος που καθόμαστε στέλνει σαφή μηνύματα από τα οποία οι άλλοι βγάζουν συμπεράσματα.
Το σώμα και ειδικά ο τρόπος που στέκεται «αναπαράγει συνήθειες», αναφέρει η Michèle Jolé, η οποία ασχολείται με τον τρόπο με τον οποίο «η πόλη μας καλεί να καθήσουμε». Ολοι έχουμε ακούσει στο σχολείο τη φράση «Σήκωσε την πλάτη!» και από πολύ μικροί μαθαίνουμε τους «κακούς» και τους «καλούς» τρόπους να καθόμαστε.

Αυτοί οι «κακοί» και «καλοί» τρόποι διαφέρουν ανάλογα με τις κουλτούρες και τις εποχές. Στη δεκαετία του 1950 ο ανθρωπολόγος Gordon Hewes κατέγραψε τους διαφορετικούς τρόπους που καθόμαστε, ή μένουμε στα γόνατα, ή ξαπλώνουμε, ανά τους αιώνες. Αναφέρει, για παράδειγμα, «έντεκα τρόπους να καθόμαστε στην καρέκλα, στο παγκάκι ή στο σκαμπό». Κατέγραψε ότι το να κάθεται κανείς με σταυρωμένα πόδια είναι πολύ διαδεδομένος τρόπος στην Ινδία ή στην νοτιο-ανατολική Ασία, γιατί «έχει μια γνωστή θρησκευτική σημασία», με αναφορές στον βουδισμό και τον ινδουϊσμό.

Αντίθετα, η θέση στα γόνατα έχει μια θρησκευτική αξία στους μουσουλμάνους κλπ. Με άλλα λόγια, ο τρόπος που καθόμαστε είναι μια κοινωνική και ιστορική κατασκευή.
Από πολύ μικρή ηλικία οι άνθρωποι υιοθετούν ειδικούς κώδικες και τους εφαρμόζουν ανάλογα με τις περιστάσεις: δεν κάθεται κάποιος με τον ίδιο τρόπο στον καναπέ του σπιτιού του και στον καναπέ του Λευκού Οίκου. Γενικώς, οι άνθρωποι μαθαίνουν ασυνείδητα τους κώδικες και τους εφαρμόζουν χωρίς να σκέπτονται: «Είναι ασυναίσθητη η κίνηση να σταυρώνουμε τα πόδια όταν καθόμαστε», γράφει η Fabienne Martin-Juchat.
Ετσι, για παράδειγμα, μια γυναίκα δεν μπορεί να καθήσει ανοίγοντας τα πόδια, θα ήταν αντίθετο με τους κώδικες. Ο Hewes σημειώνει ότι άνδρες και γυναίκες έχουν διαφορετικούς κώδικες. Το να κάθεται στο έδαφος με τα πόδια ευθεία μπροστά, αυτό θα ήταν μια γυναικεία στάση. Αντίθετα, το ένα πόδι στο έδαφος και το άλλο σε πεζούλι θα ήταν περισσότερο μια ανδρική στάση που θυμίζει τη στάση «cow-boy». «Πριν από μερικά χρόνια, στην Ευρώπη, μόνο οι άνδρες μπορούσαν να καθήσουν στο τραπέζι για να φάνε, ενώ οι γυναίκες σέρβιραν», γράφει.

Επομένως στον τρόπο που καθόμαστε ενυπάρχουν και οι σχέσεις κυριαρχίας. Ανάμεσα στις πρώτες καρέκλες που δημιούργησε ο άνθρωπος «βρισκόταν ο θρόνος», θυμίζει ο Jean-Bernard Vuillème. Το να κάθεσαι σε κάθισμα ήταν κατά συνέπεια μια συνήθεια της ανώτερης τάξης, ενώ ο λαός έπρεπε να κάθεται στο έδαφος ή σε ξύλινα παγκάκια. «Ακόμη σήμερα, η καρέκλα ενός διευθυντή μιας μεγάλης επιχείρησης είναι πολύ πιο κυριαρχική από την καρέκλα του απλού υπαλλήλου», γράφει.

Οπως πολλοί άλλοι κοινωνικοί κώδικες, έτσι και ο τρόπος που καθόμαστε είναι μια ένδειξη κυριαρχίας. Ενα άνδρας κάθεται με τα πόδια ανοιχτά στο μετρό, μια γυναίκα με κοντή φούστα δεν μπορεί να το κάνει. Το να απορρίπτει κάποιος αυτούς τους κώδικες είναι σαν να απορρίπτει την κυριαρχία του άλλου. «Ορισμένες γυναίκες επιλέγουν να καθίσουν με ανοιχτά τα πόδια για να δείξουν ότι μπορούν να κάνουν ό,τι και οι άνδρες», αναφέρει η Fabienne Martin-Juchat.
Δεν είναι σίγουρο αν η Κελυάν Κονγουέη ήθελε να καταγγείλει ο,τιδήποτε όταν κάθισε με τα πόδια πάνω στον καναπέ του Οβάλ Γραφείου. Αλλά μάλλον θα γνώριζε ότι παίρνοντας αυτή τη στάση, θα σόκαρε.
Ας σημειωθεί ότι ο δυτικός άνθρωπος, με την συνήθεια να είναι καθισμένος συνεχώς, απέκτησε διάφορα προβλήματα: πόνοι στην πλάτη, καρδιακά νοσήματα, παχυσαρκία. Μια τεράστια βιομηχανία αναπτύσσεται γύρω από αυτές τις παθήσεις: ειδικά καθίσματα, γυμναστήρια, νοσοκομεία. «Η έλλειψη κίνησης δημιούργησε τελικά μια βιομηχανία της κίνησης», παρατηρεί ο Jean-Bernard Vuillème. Και προσθέτει:
«Ο άνθρωπος αποκαλύπτει ένα κομμάτι από την ψυχή του με τον τρόπο που κάθεται».