Ο Βασίλειος Δρόλιας γράφει ένα μυθιστόρημα για την Αφρική και τα αδιέξοδα της ζωής στη σύγχρονη πόλη, για τον ρόλο της επιστήμης και τη φιλοσοφία της τέχνης και για τον έρωτα που μπορεί να κρύβεται πίσω από κάθε μικρή ή μεγάλη απόφαση της ζωής μας.
«Δεν προσπαθώ πια να κρυφτώ. Δεν μπορώ να κρυφτώ από τον εαυτό μου. Από το μέλλον μου. Έφτασε η Ώρα. Τους ακούω έξω, τους βλέπω με την άκρη του ματιού μου, ανάμεσα από τις χαραμάδες που αφήνουν το φως της ημέρας να περνάει. Δεν θέλω να βλέπω, δεν θέλω να ακούω. Κρατώ στο μυαλό μου όλα όσα θα μπορούσαν να με αφήσουν σε κάποιο άλλο σημείο στον πλανήτη τούτη τη στιγμή. Σε οποιοδήποτε άλλο σημείο εκτός από αυτό. Όμως με τίποτα δεν θα άλλαζα τούτη την ώρα, αυτή την απόφαση».
Κάπως έτσι ξεκινάει το μυθιστόρημα του Βασίλειου Δρόλια που ταξιδεύει τον αναγνώστη στο μακρινό Καμερούν, στις όχθες της λίμνης Nyos. Ο ήρωας είναι ένας βιολόγος που θέλοντας να ξεφύγει από τα αδιέξοδα της ζωής του στο Λονδίνο καταφεύγει στην περιοχή της λίμνης για να μελετήσει το φαινόμενο του θερμοκηπίου και να ξαναβρεί τον εαυτό του.
Μιλήσαμε με το Βασίλειο Δρόλια για το «Nyos» και τους ήρωές του, για την περιπέτεια της γραφής, για τον ρόλο της τέχνης και πώς την αντιλαμβάνεται ο ίδιος σήμερα.
Πείτε μας λίγα λόγια για τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου σας; Ποιος είναι ο Ρότζερ; Γιατί εγκαταλείπει το Λονδίνο, το σπίτι του, τη γυναίκα του, το παιδί του και την ερωμένη του για να βρεθεί στο μακρινό Καμερούν; Τι είναι αυτό που αναζητάει; Για ποιο λόγο έγινε ο ήρωάς σας;
Ο Ρότζερ έγινε ήρωας στο «Nyos» γιατί στο πρόσωπό του βρήκα χαρακτηριστικά που ανήκουν στον σύγχρονο άνθρωπο: Αδυναμία λήψης αποφάσεων, έλλειψη τόλμης, απουσία προσωπικής και κοινωνικής ωριμότητας, αλλά σε ένα πλαίσιο που όταν το δει κανείς απ' έξω βρίσκει έναν πετυχημένο στη δουλειά του (αλλά και οικογενειακά ίσως) άνθρωπο. Ο Ρότζερ όταν έρχεται αντιμέτωπος –για πρώτη φορά στη ζωή του ίσως– με ένα ουσιαστικό δίλημμα για το οποίο πρέπει να πάρει μια απόφαση επιλέγει την μη-λύση του Καμερούν. Στα μάτια του δεν εγκαταλείπει κανέναν. Απλά ψάχνει χώρο και χρόνο για να σκεφτεί τι θέλει να κάνει.
Η Τζέσικα είναι μια από τις δύο γυναικείες φιγούρες του μυθιστορήματος. Η Τζέσικα είναι καλλιτέχνης, εικαστικός. Μια σκληρά εργαζόμενη γυναίκα, αφού για εκείνη η καλλιτεχνική δημιουργία είναι συνώνυμη της σκληρής δουλειάς. Ποια πιστεύετε ότι είναι η θέση της τέχνης στον σημερινό κόσμο της κόσμο της επιστήμης και της τεχνολογίας;
Σήμερα η τέχνη μπορεί να βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από όλους μας, αλλά ταυτόχρονα βρίσκεται και πολύ μακριά μας. Μια μικρή επίσκεψη σε ένα οποιοδήποτε μουσείο, στην οποία θα παρατηρήσει κανείς τους ανθρώπους και όχι τα εκθέματα, είναι αποκαλυπτική: Συνήθως ο επισκέπτης καλύπτει στρέμματα από πίνακες καταβροχθίζοντας μέσα σε μισή ώρα τέχνη, με σκοπό μόνο και μόνο την κατανάλωση. Η άποψή μου είναι πως τίποτε δε θα μπορούσε να τον αποστασιοποιήσει περισσότερο από την τέχνη από αυτή την κατανάλωση χωρίς κανένα νόημα. Το να αντιμετωπίσεις τους πίνακες και την τέχνη γενικότερα σαν ένα περιοδικό το οποίο ξεφυλλίζεις είναι τελικά κάτι που σε απομακρύνει από την πραγματική αίσθηση της τέχνης. Όσον αφορά στην δημιουργία της τέχνης, τα πράγματα εκεί είναι μάλλον χειρότερα, με αντίστοιχο και πάλι τρόπο.
Το βιβλίο έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα δομή, η οποία αρχικά ίσως ξενίσει τον αναγνώστη. Κάθε κεφάλαιο χωρίζεται σε τρία μέρη· το πρώτο μέρος μοιάζει με ημερολογιακή καταγραφή, ο ήρωας αφηγείται τη ζωή του από την ημέρα που φτάνει στο Καμερούν· το δεύτερο αποτελείται από τις μακροσκελείς επιστολές που ο Ρότζερ γράφει στην αγαπημένη του Τζέσικα και στο τρίτο παρακολουθούμε τη ζωή εκείνης στο Λονδίνο. Για ποιο λόγο επιλέξατε αυτόν τον τρόπο αφήγησης;
Η επιλογή αυτή μου έδωσε περισσότερες δυνατότητες για να εκφράσω τα δίπολα τα οποία εμφανίζονται στην αφήγηση, αλλά ταυτόχρονα μου έδωσε την ευκαιρία να περάσω όσο πιο προσωπικά γίνεται την αφήγηση και να προσεγγίσω τον αναγνώστη. Είναι άλλωστε και σημαντική τάση της σύγχρονης –μεταμοντέρνας αν θέλετε– λογοτεχνίας να χρησιμοποιεί διάφορες αφηγηματικές τεχνικές στο πλαίσιο ενός μυθιστορήματος. Ειδικά στο «Nyos», ακριβώς επειδή προσπάθησα να δώσω το θέμα από περισσότερες από μία πλευρές, αυτός ο χωρισμός σε τρία μέρη μου επέτρεψε να περάσω όσο καλύτερα γινόταν πράξεις και συναισθήματα που θα ξένιζαν αν τα έκανα σε μια μονοεπίπεδη διήγηση. Μπορεί να ήταν ρίσκο αυτή η επιλογή, αλλά θεωρώ ότι τελικά ως σύνολο έδεσε σωστά το μυθιστόρημα.
Θα περίμενε κανείς ότι η εικαστικός, με την «γυναικεία» και «καλλιτεχνική» ευαισθησία της, θα μιλούσε σε πιο εξομολογητικό ύφος. Κατά κάποιο τρόπο, θα ήταν πιο λογικό ο καλλιτέχνης, με την τάση ενδοσκόπησης που τον διακρίνει, να μιλάει σε πρώτο πρόσωπο και ο επιστήμονας, ο άνθρωπος της λογικής και της επεξεργασίας των δεδομένων, να είναι πιο αποστασιοποιημένος από τα γεγονότα. Γιατί συμβαίνει αυτή η «ανταλλαγή» ρόλων και διαθέσεων;
Θεωρώ ότι δεν είναι το μοναδικό παράδειγμα ανταλλαγής ρόλων μέσα στο κείμενο. Και ο Ρότζερ αλλά και η Τζέσικα έχουν «στηθεί» με τέτοιο τρόπο ώστε να έχουν ανταλλάξει χαρακτηριστικά και τελικά με κάποιο τρόπο να συγκλίνουν σε κάτι που είναι ένα μίγμα επιστήμης και τεχνολογίας. Ειδικά για τον Ρότζερ, ήθελα να δώσω επίσης και το στίγμα του ότι μπορεί να ανήκει στο «κουτί» του επιστήμονα, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχει στιγμές προσωπικής ενδοσκόπησης, όπως όλοι μας. Άλλωστε η «κατάρρευση» του επιστήμονα Ρότζερ είναι κεντρικό θέμα του «Nyos» και γι' αυτό ήθελα να την αναπτύξω με όσες περισσότερες λεπτομέρειες γινόταν.
«Ο Ρότζερ επέμενε πως όλα τα παλιά έργα τέχνης ήταν ένας κώδικας που δεν θα μπορούσαν ποτέ να καταλάβουν. Ο άνθρωπος, η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, τα συναισθήματα είχαν αλλάξει από την ανθρώπινη εποχή μέχρι σήμερα. Ο Ρότζερ πίστευε σε έναν σταθερό κεντρικό σκελετό από συναισθήματα με κλαδιά που μεταβάλλονταν από εποχή σε εποχή. Η τέχνη ως αποτέλεσμα των νευρώσεων της κάθε εποχής». Από την άλλη πλευρά, η Τζέσικα πιστεύει πως η ψυχή του ανθρώπου δεν έχει αλλάξει από την εποχή των σπηλαίων γι’ αυτό και τα μεγάλα έργα τέχνης εξακολουθούν να μας συγκινούν. Είναι πολύ ενδιαφέρουσες και οι δύο θεωρίες. Εσείς ως επιστήμονας και ως συγγραφέας με ποια από τις δυο συμφωνείτε περισσότερο;
Το ερώτημα φυσικά είναι δύσκολο και ανήκει στην κατηγορία των «Gedankenexperiment» (νοητικό πείραμα -ΣΣ). Έχω την αίσθηση πως κάποια συναισθήματα είναι σαν memes τα οποία κολλάνε σαν ιός στους ανθρώπους της εκάστοτε κοινωνίας. Σημαίνει αυτό πως μισούμε ή αγαπάμε διαφορετικά σήμερα απ΄ ό,τι στην αρχαία Ελλάδα; Πολύ πιθανόν, αλλά δε μπορώ να το τεκμηριώσω εύκολα για να το αποδείξω. Είναι περισσότερο αυτό που λένε «gut feeling», δηλαδή μια διαίσθηση.
«Πιστεύεις πώς μπορούμε να καταλάβουμε τα έργα άλλων εποχών; Πιστεύεις πώς μπορούμε να μπούμε στην ψυχή των καλλιτεχνών της κάθε εποχής και να κατανοήσουμε τα έργα τους στο πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν; Ή μήπως απλώς κάνουμε αναχρονισμούς και προβολές στο δικό μας πλαίσιο, χωρίς να μπορούμε να δούμε την αυθεντική αρχική ιδέα και σκέψη του καλλιτέχνη;» ρωτάει κάποια στιγμή η Τζέσικα τον συνεργάτη της. Αν ρωτούσε εσάς, τι θα απαντούσατε;
Δεν αναιρεί τίποτε από το «Arnolfini Portrait» του Jan van Eyck το γεγονός ότι δεν καταλαβαίνω τον κώδικά του σήμερα. Δεν με ενδιαφέρει καν να το καταλάβω, να το ερμηνεύσω ή να μπω στην λογική του ζωγράφου το 1434, όταν το έφτιαξε. Όμως, χτες, πέρασα μισή ώρα ακριβώς μπροστά του προσπαθώντας να δω τις λεπτομέρειές του και όταν έφυγα από εκεί ένιωθα μια εντελώς διαφορετική αίσθηση ευφορίας που μόνο ένα αριστούργημα σαν κι αυτό μπορεί να σου δώσει. Μπορεί ο van Eyck να είχε κάποιους συγκριμένους λόγους που το ζωγράφισε που είχαν σχέση με την δική του προσωπική θέση στην Ολλανδική κοινωνία του 1434, την οποία δεν γνωρίζω, αλλά το να προσπαθήσω εγώ μες στο 2017 να μπω στη θέση του για να το καταλάβω είναι μάλλον χαζό. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να δω τον πίνακα σαν παρουσία στο σήμερα και να απολαύσω το τι ακριβώς σημαίνει για μένα.
Ποια είναι η τελετή της αθωότητας του τίτλου;
Ο υπότιτλος είναι δανεισμένος από το ποίημα του William Butler Yeates «The second coming» και παραπέμπει τόσο στο ίδιο το ποίημα όσο και σε άλλο ένα βιβλίο που δανείστηκε τον τίτλο του από το ίδιο ποίημα. Πρόκειται για το «Things Fall Apart» του Νιγηριανού συγγραφέα Chinua Achebe. Στο καθαρό πλαίσιο του βιβλίου όλη η πορεία του ήρωα Ρότζερ, από την στιγμή της μετάβασης του στην Αφρική ως και την τελευταία σελίδα του βιβλίου, είναι μια τελετή αθωότητας (την οποία θα πρέπει να την αντιμετωπίσει ο αναγνώστης σαν να έχει περισσότερες από μια σημασίες).
Μέσα στις σελίδες του βιβλίου, κάπου, κάπως, κρύβεται ο συγγραφέας. Φανερωθείτε, παρακαλώ. Ποια είναι η αγαπημένη σας φράση από το «Nyos, Η εποχή της αθωότητας»;
Δεν νομίζω ότι κρύβεται ο συγγραφέας. Ο συγγραφέας είναι ταυτόχρονα ο Ρότζερ αλλά και η Τζέσικα μιας που αυτός τους έφτιαξε. Αν ψάχνει κανείς για κάποιο πραγματικό γεγονός που να περιγράφεται στο βιβλίο και να ανήκει σε γεγονότα που να ανήκουν σε μένα, τότε αυτά είναι μόλις δύο υποσκηνές που είναι μικρότερες από μισή σελίδα η καθεμιά. Αλλά δε θα σας πω ποιές είναι…
Το Nyos, η τελετή της αθωότητας» του Βασίλειου Φ. Δρόλια κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
