Ο «Δον Ζουάν» είναι η φετινή μεγάλη θεατρική παραγωγή στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Ανέβηκε την περασμένη Τετάρτη (25 Ιανουαρίου) στην Κεντρική Σκηνή, σε σκηνοθεσία – δραματουργία του Μιχαήλ Μαρμαρινού. Ο Χάρης Φραγκούλης ανέλαβε τον επώνυμο ρόλο. Μαζί ένας μεγάλος θίασος ηθοποιών της νεώτερης, κυρίως, γενιάς, συμπεριλαμβανομένου και του αειθαλούς Γιάννη Βογιατζή.
Το τριών πράξεων έργο, χωρισμένο στην παράσταση σε δύο μέρη (διάρκειας 80’ και 75’, με ένα διάλειμμα 20’ ), δίνει από την έναρξη κιόλας το στίγμα: Ηχοι από τις μουσικές του «Ντον Τζιοβάνι» του Μότσαρτ _αργότερα θα προστεθούν και οι άριες της σοπράνο. Ο μονόλογος του Σγαναρέλ αποτελεί το εναρκτήριο λάκτισμα. Ολοι κι όλα αρχίζουν να παίρνουν τη θέση τους.
Στο μεγάλο τραπέζι που είναι τοποθετημένο στη σκηνή, κάθονται οι ηθοποιοί, ντυμένοι τους ρόλους τους. Σηκώνονται, κυρίως, όταν είναι η ώρα να ερμηνεύσουν τον χαρακτήρα τους. Τα ρούχα τους διαθέτουν μια μποέμικη νότα, παραπέμποντας σε άλλη εποχή. Μόνον ο Δον Ζουάν και ο πιστός του Σγαναρέλ, αυτό το ιδιαίτερο alter ego του, διατρέχουν εξαρχής τη σκηνή. Η «περιπέτεια» του έργου αρχίζει…
Η τεράστια οθόνη στο βάθος της σκηνής θα εξελιχθεί σε καθοριστικό στοιχείο της παράστασης που θέλει να κινηθεί στα όρια ανάμεσα στο θέατρο και τον κινηματογράφο. Αλλοτε ως προέκταση και άλλοτε ως μεγέθυνση της ιστορίας, συμμετέχει στην εξέλιξη της, αποτυπώνοντας τη σκηνοθετική ματιά. Εμβόλιμα αποσπάσματα από έργα άλλων Δον Ζουάν που γράφτηκαν μεταγενέστερα (Πέτερ Χάντκε, «Δον Ζουάν: Η ιστορία του όπως μου την αφηγήθηκε» -Ανρύ ντε Μοντερλάν, «Δον Ζουάν ή ο εκπορνευόμενος θάνατος») επιδιώκουν να φωτίσουν τον μύθο.
Στην «περιπέτεια να καταλάβουμε ή όχι τον Δον Ζουάν» θέλησε να βυθιστεί ο Μιχαήλ Μαρμαρινός (Τα Νέα, 21-22/1/17), αλλά φαίνεται πως στην ίδια περιπέτεια βυθίστηκε και ο ίδιος, μη μπορώντας να ξεκαθαρίσει όχι το νόημα του έργου, αλλά τους στόχους της παράστασής του. Χωρίς σαφή προσανατολισμό κινήθηκε σε μια αναζήτηση, η οποία θα μπορούσε να έχει ενδιαφέρον, αν την είχε επιλέξει. Η παράστασή του, στερημένη, από κάθε θεατρικότητα, περιορίστηκε σε μια περιγραφή των γεγονότων, μαζί με μια σειρά γνωστών, παλαιών, σκηνοθετικών τρικ: Μικρόφωνα και μεγάφωνα, λήψεις επί σκηνής (που προβάλλονταν στην οθόνη), ατάκες που απευθύνονταν στο κοινό, αναφορά στα ονόματα των ρόλων και χρήση τρίτου προσώπου, εύκολες σημειολογικές αναφορές του σκηνοθέτη _όπως η Σαρλότ της εύσωμης Ευαγγελίας Καρακατσάνη.
Στα θετικά ο Χάρης Φραγκούλης, με το δαιμόνιο ταλέντο του, που μπόλιασε την παράσταση με θέατρο, στον ρόλο του Δον Ζουάν. Σαφή όμως τα εμπόδια που είχε να υπερπηδήσει, ντυμένος μέσα στο υπανικτικό χάρτινο λευκό κοστούμι του καθώς όλοι γύρω του έπαιζαν ότι έπαιζαν τους ρόλους. Στα μείον ο Γιάννος Περλέγκας που μιμήθηκε, ακόμα και στην εμφάνιση τον πρόσφατο εαυτό του (στον "Αδαή") και μετέφερε στον Σγαναρέλ ερμηνευτικές ευκολίες και μάλιστα με έναν αυτοθαυμασμό που λειτούργησε εις βάρος του. Η Ελενα Μαυρίδου (Ελβίρα) αλλά και όλος ο θίασος προσπάθησαν, στον βαθμό που τους το επέτρεψε ο σκηνοθέτης, να ενταχθούν στην παράσταση. Παράλληλα μέσω οθόνης και γύρω από το τραπέζι στήθηκαν κάποιες υψηλής αισθητικής και μουσικής ποιότητας εικόνες.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επιλέγει να κάνει θέατρο ερήμην των ηθοποιών, να κάνει ένα θέατρο αποθεατροποιημένο. Την τελευταία πενταετία, συνειδητά ή ασυνείδητα, άλλαξε πορεία. Από τη «Δωδέκατη νύχτα» του Σαίξπηρ (Εθνικό Θέατρο, Νοέμβριος 2012), αναζητώντας νέους θεατρικούς δρόμους, βρέθηκε μακριά από όλα όσα ο ίδιος εδώ και τριάντα περίπου χρόνια έστησε. Οι πρόσφατες μεγάλες παραγωγές, όπως η «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη το περασμένο καλοκαίρι με το Εθνικό Θέατρο, ήρθαν να το επιβεβαιώσουν.
Ο καλλιτέχνης δικαιούται, για να μη πω, είναι υποχρεωμένος να κάνει αποτυχίες και κακές παραστάσεις _αλλιώς πως θα προχωρήσει. Αλλά το ζήτημα είναι να στέκεται απέναντι στο δήμιουργημά του όχι με αυτοθαυμασμό, αλλά με διάθεση αυτοκριτικής. Και ο Μαρμαρινός μπορεί να το κάνει αυτό. Αν θέλει.
Ο σκηνοθέτης και οι παγίδες
Σημαντική μονάδα στον ελληνικό θεατρικό χώρο από τα μέσα της δεκαετίας του ΄80 και με αφετηρία την ομάδα «Διπλούς Ερως», ο Μαρμαρινός έδωσε εξαρχής το σήμα ενός ανήσυχου καλλιτέχνη. Σε σταθερή συνεργασία με την Αμαλία Μουτούση από τα πρώτα χρόνια που οι παραστάσεις τους παίζονταν σε διαμερίσματα, ως τη μικρή σκηνή όπου και στεγάστηκαν στη συνέχεια, στο υπόγειο του Ιλίσια, δημιούργησαν μικρά θεατρικά θαύματα. Αργότερα, μόνος πια, αναζήτησε εναλλακτικούς δρόμους έκφρασης για να στήσει μια νέα ομάδα, με νέους καλλιτέχνες: το Theseum Ensemble στου Ψυρρή ήταν μια ακόμα "επανάσταση'. Ο «Αμλετ» του όπως και ο πιο προσωπικός «Εθνικός Υμνος», έκαναν, μεταξύ άλλων, τη διαφορά. Ηταν η εποχή με τις λίστες αναμονής στο Θησείον.
Η συνεργασία του με το θέατρο Νο, προ διετίας στην Επίδαυρο, επιβεβαίωσε τη δίψα του καλλιτέχνη για νέες διαδρομές. Ηρθαν κι άλλες παραστάσεις στο εξωτερικό (Volksbuhne στο Βερολίνο, Odeon και Comedie Francaise στο Παρίσι, στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη) ενώ προστέθηκε η συνεργασία του με τον Δημήτρη Δημητριάδη ως συγγραφέα («Πεθαίνω σα χώρα» και «Insenso») και μεταφραστή.
Ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, γοητευτική περσόνα, με μεγάλη άνεση στον λόγο, αυτός ο βιολόγος του θεάτρου, παραμένει στο επίκεντρο της ελληνικής θεατρικής δημιουργίας με έναν δικό του τρόπο. Αρκεί να μην πέσει στην παγίδα του.
Τέλος, με τον δικό του «Δον Ζουάν» στη Στέγη, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, προσθέτει, άθελά του, έναν ακόμα κρίκο σε μια ανεξήγητη και περίεργη αλυσίδα που καταλήγει στο ερώτημα: Γιατί οι περισσότεροι σκηνοθέτες, δοκιμασμένοι και επιτυχημένοι, παρουσιάζουν στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης την πιο αδύναμη πλευρά του ταλέντου τους; Πολλά τα παραδείγματα: Στάθης Λιβαθινός και «Ο Θάνατος του Δαντόν» (2011), Θωμάς Μοσχόπουλος και «Μάκβεθ» (2012), Νίκος Καραθάνος και «Βυσσινόκηπος» (2015) / «Ορνιθες» (καλοκαίρι 2016), Ρούλα Πατεράκη «Post Inferno – Προς Δαμασκό» (2016). Γιατί;
Ο Μολιέρος και το έργο
Tι να πει κανείς για τον Μολιέρο; Ο γάλλος κωμοδιογράφος του 17ου αιώνα, (Moliere, Jean-Baptiste Poquelin,1622-1673), ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της παγκόσμιας δραματουργίας, κλασικός, με όλη τη σημασία της λέξης, συνδύαζε όλες τις ιδιότητες: Συγγραφέας, ηθοποιός, σκηνοθέτης (για τα δεδομένα της εποχής του), θιασάρχης. Η κορυφαία τριλογία του που περιλαμβάνει εκτός από τον «Δον Ζουαν», τον «Ταρτούφο» και τον «Μισάνθρωπο», συμπληρώνεται με τις πολλές και μεγάλες κωμωδίες που κατέθεσε. Εργα βαθιάς φιλοσοφικής αναζήτησης για τον άνθρωπο, τη σχέση με τον εαυτό του και το θείο, τη ζωή, τον έρωτα και τον θάνατο, έργα που βυθίζουν την ψυχή στα δύσκολα μονοπάτια. Ισως ο «Δον Ζουάν» να είναι και το δυσκολότερο τόσο ως προς την κατανόηση όσο και ως προς την αναπαράσταση.
Κατ΄αρχήν πίσω από τον ήρωα κρύβεται ο μύθος του, που ξεκινά γύρω στον 14ο αιώνα και έκτοτε τον συναντάμε σε πολλές και διαφορετικές μορφές μέσα από ιστορίες και έργα. Τα βασικά του χαρακτηριστικά είναι ένα το κυνήγι της χαράς και της ικανοποίησης, κόντρα στα ήθη, τα έθιμα ή τους νόμους κάθε εποχής, πέρα από ηθική και θρησκεία. Ενα κυνικό αρσενικό εγκλωβισμένο μέσα σε έναν άκρατο εγωϊσμό. Αυτό φυσικά δεν τον κάνει λιγότερο γοητευτικό _μέχρι καταστροφής του άλλου και του εαυτού του. Διασχίζοντας τους αιώνες κράτησε τον χαρακτηρισμότου αιώνιου εραστή, του καρδιοκατακτητή που αφήνει πίσω του θύματα γένους θηλυκού. Ενας ανικανοποίητος κυνηγός της της ευτυχίας. Με ένα βαθύ αίσθημα ματαιότητας.
Το πρώτο ανέβασμα του έργου, στο Παρίσι, το 1665 (Palais Royal) προκάλεσε αντιδράσεις και οδήγησε σε περικοπές του κειμένου. Αν και θαυμαστής του Μολιέρου, ο βασιλιάς αναγκάστηκε να του ζητήσει να το αποσύρει, την ίδια στιγμή που τον επιχορηγούσε ως «βασιλικό θίασο». Τίποτα δεν μπορούσε να προστατεύσει τον Μολιέρο από τις κατηγορίες περί αθεΐας. Να σκεφτεί κανείς ότι ως απαγορευμένο έργο, ο «Δον Ζουάν», στην πλήρη του εκδοχή παρουσιάστηκε στη Γαλλία σχεδόν δύο αιώνες αργότερα (1841 & 1847).
Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης - Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός - Δραματουργία: Μιχαήλ Μαρμαρινός, Έρι Κύργια - Μουσική – Μεταγραφή Don Giovanni του Μότσαρτ: Δημήτρης Καμαρωτός - Διαμόρφωση Χώρου: Kenny McLellan - Κοστούμια: Εύα Νάθενα - Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ - Επιμέλεια Κίνησης: Τάσος Καραχάλιος - Παίζουν: Χάρης Φραγκούλης, Γιάννος Περλέγκας, Έλενα Μαυρίδου, Γιάννης Βογιατζής, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Τάσος Καραχάλιος, Έφη Γούση, Adrian Frieling, Ντένης Μακρής, Ilya Algaer. Σοπράνο: Μυρσίνη Μαργαρίτη.
Παραστάσεις: Τετάρτη – Κυριακή (20.30), στην Κεντρική Σκηνή ως τις 19/2/2017