Πληθαίνουν τα άρθρα και οι παρεμβάσεις στον αμερικανικό και παγκόσμιο Τύπο εναντίον του Ντόναλντ Τραμπ, ειδικά μετά τις προσπάθειές του να βγάλει τρελούς τους δημοσιογράφους που έλεγαν ότι δεν είχε κόσμο στην ορκωμοσία, αλλά και για τον τρόπο του να χειρίζεται τα ψέματα.
Το έγκυρο αμερικανικό σάιτ Slate τον παρομοιάζει με τον Στάλιν, κάνοντας μια πλήρη αναδρομή στην ιστορία. Γράφει συγκεκριμένα:
«Σε ένα σύμπαν παραπληροφόρησης, η θητεία του Ντόνανλτ Τραμπ θα έχει κάποιες ομοιότητες με το καθεστώς του Γιόζεφ Στάλιν. Και αυτός ο παραλληλισμός είναι χρήσιμος για να καταλάβουμε την ψυχολογία του εθνικού ψέμματος.
Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει ήδη πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τον σύμμαχό του Βλαντιμίρ Πούτιν. Το πρώτο είναι ότι χρησιμοποιεί την παραπληροφόρηση ως πολιτικό εργαλείο. Οταν, για παράδειγμα, ο ρωσικός στρατός κατέλαβε την Ουκρανία το 2014, ο Ρώσος πρόεδρος απλά αρνήθηκε ότι αυτό συνέβη, γεγονός που αποκοίμισε τη Δύση και αποσυντόνισε την αντίδρασή τους.
Η τακτική της διάχυσης ψεύτικων ειδήσεων που χρησιμοποιεί το καθεστώς Πούτιν βγαίνει απευθείας από τα παλιά αρχεία της σοβιετικής στρατηγικής. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τον Στάλιν, ο οποίος έβγαζε προς τα έξω την ίδια εικόνα του ισχυρού άνδρα και του οποίου το συνεχές κύμα ψεμμάτων υπήρξε επί δεκαετίες το κομβικό σημείο της κομμουνιστικής κυριαρχίας.
Αρρενωποί καπιταλιστές
Ο Τραμπ πήρε τη δική του συνήθεια να αραδιάζει συνέχεια ψέμματα και παραμύθια από μια άλλη κληρονομιά: αυτή που χρησιμοποιούν οι αρρενωποί καπιταλιστές της αμερικανικής αγοράς. Αλλά αξίζει τον κόπο να συγκρίνει κανείς την τακτική Τραμπ με την αποτελεσματικότητα του καθεστώτος στην Ρωσία του Στάλιν, κυρίως γιατί τα ρωσικά συμφέροντα ίσως αναμειχθούν έντονα στην αμερικανική διοίκηση.
Προφανώς, είναι υπερβολή να συγκρίνουμε τα ψέμματα του Τραμπ με τα ψέμματα του Στάλιν. Οι διαφορές είναι πολλές, όπως π.χ ο Στάλιν διάβαζε την ενημέρωση μόνο από τις μυστικές υπηρεσίες. Αλλά όπως και να'χει, αξίζει τον κόπο να συγκρίνουμε αυτούς τους αυτοκράτορες της εξουσίας, όπως αυτο-παρουσιάζονται. Και κυρίως να συγκρίνουμε την χρήση του ψέμματος προκειμένου να έχουν τον έλεγχο.
Θεωρίες συνωμοσίας
Το πιο ανησυχητικό με τα ψέμματα του Τραμπ είναι ότι στηρίζεται στις θεωρίες συνωμοσίας. Ο άνθρωπος που ο Τραμπ επέλεξε για σύμβουλο σε θέματα ασφαλείας, ο στρατηγός Michael Flynn, είναι ειδικός στο να υποστηρίζει τις πιο γελοίες και παράλογες θεωρίες: αυτός εφηύρε προεκλογικά το σκάνδαλο της πιτσαρίας που ήταν δήθεν «σατανιστική, Δημοκρατική, παιδόφιλη», το οποίο παρά λίγο να καταλήξει σε τραγωδία αφού ένας άντρας μπήκε οπλισμένος για να επιβεβαιώσει αν είναι αλήθεια!
Ο μύθος της δολοφονίας του Στάλιν
Στα τέλη του 1930, οι σταλινικές εκκαθαρίσεις βασίζονταν σε παράλογες θεωρίες συνωμοσίας -κυρίως στη θεωρία ενός παγκόσμιου αντικυβερνητικού δικτύου που είχε στόχο την δολοφονία του Στάλιν. Αυτή η θεωρία ήταν εντελώς φανταστική. Ωστόσο, 8 εκατομμύρια άνθρωποι συνελήφθησαν με αυτό το αιτιολογικό στην Σοβιετική Ενωση. Βασανίστηκαν τα υπόγεια από την μυστική αστυνομία και αναγκάστηκαν να ομολογήσουν εγκλήματα που δεν είχαν κάνει. Οι περισσότεροι καταδικάστηκαν σε εξορία σε στρατόπεδα ενώ περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι τουφεκίστηκαν.
Αυτό που έχει σημασία εδώ δεν είναι τόσο οι φρικτοί αυτοί αριθμοί (που είναι σημαντικό να θυμόμαστε). Αλλά είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι τα ψέμματα είναι ικανά να προκαλέσουν καταστροφές σε εθνικό επίπεδο.
Τα τσιράκια του Στάλιν δεν είχαν ανάγκη από αξιοπιστία για να κατηγορήσουν κάποιον. Ακόμη και στα δήθεν δικαστήρια που στήθηκαν, για να αποδείξουν στον πλανήτη ότι οι εκκαθαρίσεις ήταν απαραίτητες, το καθεστώς εμφανίστηκε με αλαζονεία να υπερασπίζεται τα ψέμματά του. Ποτέ καμία εξακρίβωση στοιχείων δεν έγινε. Και χιλιάδες ζωές τελείωναν εξαιτίας των ψεμμάτων.
Γιατί πράγματι δεν υπήρχαν αποδείξεις, αλλά τα ψέμματα ήταν κατασκευασμένα ώστε να διηγούνται μια ενδιαφέρουσα ιστορία. Η μεγάλη πλειοψηφία του λαού έμενε σιωπηλή. Αναγκαζόταν, απλώς, κάθε φορά, να ξεκρεμάει από τον τοίχο τους αξιωματούχους του κόμματος που δολοφονούνταν και να τους αντικαθιστά με άλλους. Οι νεκροί σβήνονταν από τις φωτογραφίες των αλλοτινών θριάμβων. Το μήνυμα στον πληθυσμό ήταν σαφές: ξαναφτιάξτε τις αναμνήσεις σας. Υπήρχε στο εξής ένα καινούριο παρελθόν.
Το σύνθημα που χρησιμοποιούσε ο Στάλιν σε εκείνη την περίοδο ήταν το ίδιο ένα μικρό ψεύτικο θαύμα, απογυμνωμένο από κάθε ένδειξη αλήθειας: «Η ζωή γίνεται καλύτερη σύντροφοι! Η ζωή γίνεται πιο χαρούμενη!».
Να θυμόμαστε το εξής: ένα καθεστώς μπορεί να κάνει τα πάντα για να χειραγωγήσει έναν λαό και να τον εμποδίσει να διαμαρτύρεται, ακόμη και μπροστά στο πιο γελοίο ψέμμα. Να σημειώσουμε βέβαια ότι ο Στάλιν είχε στη διάθεσή του κρατικά μίντια, εντελώς στην υπηρεσία του. Ολες οι πληροφορίες που τυπώνονταν έπρεπε να εγκριθούν από το Κόμμα και αυτό εξαφάνιζε κάθε ίχνος αλήθειας.
Pravda και Izvestia
Ενα παλιό σοβιετικό αστείο κυκλοφορούσε για την Pravda («Αλήθεια») και την Izvestia («Πληροφορίες»),τις δύο μεγάλες εφημερίδες της χώρας: «Δεν υπάρχει καμία αλήθεια στην Izvestia («Πληροφορίες») ούτε η παραμικρή πληροφορία στην Pravda («Αλήθεια»).
Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν βρίσκονται ακόμη σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό, αν και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Τραμπ επισείει την απειλή να καταστείλει τον Τύπο. Αυτό που θα μπορούσε να κάνει είναι να περιορίσει την είσοδο στους δημοσιογράφους στις συνεντεύξεις τύπου και να γονατίσει οικονομικά τα ΜΜΕ σέρνοντάς τα στα δικαστήρια.
Φυσικά, στις ΗΠΑ, κάθε προσπάθεια να περιορίσει κάποιος την ελευθερία του Τύπου θα προκαλούσε την σθεναρή αντίσταση του Συντάγματος. Βέβαια, θα μου πείτε, στη δεκαετία του 1930 δεν ήταν ανάγκη να χαλιναγωγήσεις τον Τύπο: χιλιάδες αριστεροί αμερικανοί πίστευαν στον Στάλιν και αγνοούσαν εντελώς τις αποδείξεις ότι γίνονται εκκαθαρίσεις στην Σοβιετική Ενωση. Με τον ίδιο τρόπο, δεν χρειάζεται να φιμώσεις τα μίντια για να πείσεις τους οπαδούς του Τραμπ για ψεύτικα γεγονότα (π.χ. οι οπαδοί του Τραμπ, στις δημοσκοπήσεις, πιστεύουν ότι έλιωσε την Χίλαρι στις εκλογές, ενώ στην πραγματικότητα πήρε 3 εκατομμύρια ψήφους λιγότερο).
Ο Τραμπ για τις δολοφονίες δημοσιογράφων στη Ρωσία
Η Ρωσία του Πούτιν, αντίθετα, κατέχει τον πιο φιμωμένο και ελεγχόμενο Τύπο παγκοσμίως. ΤΟ καθεστώς Πούτιν δεν αρκείται στο να εξαγοράζει ή να στραγγαλίζει κάθε αντίδραση. Τα ποσοστά θνησιμότητας των Ρώσων δημοσιογράφων είναι τρομακτικά και δεν πολλοί θάνατοι που προκαλούνται από μυστηριώδεις πληγές στο κεφάλι ή από αυθόρμητες βουτιές από τα παράθυρα, να κρύβουν κάτι από πίσω.
Ο Τραμπ υπερασπίστηκε τον φίλο του Πούτιν πάνω σε αυτό το ζήτημα, όπως και σε πολλά άλλα. Οταν του ζήτησαν να καταδικάσει την πιθανή ανάμειξη του Πούτιν στη δολοφονία δημοσιογράφων, ο Τραμπ έδωσε την απίστευτη απάντηση: «Και η χώρα μας σκοτώνει πολλούς».
Η τακτική του ψέματος
Στάλιν, Πούτιν και Τραμπ έχουν την ίδια τακτική του ψέμματος: να κατηγορείς τον εχθρό σου για τα δικά σου λάθη και εγκλήματα. Αυτό ακριβώς έκανε ο Τραμπ, με μεγάλη επιτυχία, όταν δήλωσε ότι η Χίλαρι Κλίντον και όχι αυτός είχε ξεκινήσει την ιστορία με τα πιστοποιητικά γέννησης του Μπαράκ Ομπάμα, αν ήταν ή όχι αμερικανός. Θεωρία που ήταν φυσικά ψευδής, αλλά έπιασε.
Το μίσος για τις ελίτ
Ενα άλλο κοινό σημείο Στάλιν και Τραμπ: Το μίσος για την τάξη των ελίτ. Μια βλακεία για εκείνους που ονομάζονται «ελίτ» για να αγνοεί κάποιος όσα λένε οι οικονομολόγοι, οι διπλωμάτες, οι ιστορικοί, οι επιστήμονες, οι ειδικοί στις πολιτικές επιστήμες, τα ενημερωτικά μίντια και οι 17 οργανισμοί για την αμερικανική ασφάλεια, όπως η CIA και το FBI. Ο «τραμπισμός» έχει τη βάση του στην μεσαία και ανώτερη τάξη, παρά τα όσα ισχυρίζονται τα μυθεύματα περί του αντιθέτου: οι οπαδοί του Τραμπ που του χάρισαν το χρίσμα στις προκριματικές των Ρεπουμπλικανών έχουν μεγαλύτερο εισόδημα από αυτούς που στήριξαν την Χίλαρι Κλίντον ή τον Μπέρνι Σάντερς. Οι πτυχιούχοι έπαιξαν τον ίδιο ρόλο στις εκλογές με την Λευκή εργατιά. Εξάλλου, το υπουργικό συμβούλιο του Τραμπ είναι γεμάτο από εκατομμυριούχους, παρότι δεν έχουν τα προσόντα γι'αυτή τη δουλειά.
Κάπως τα ίδια έκανε και ο Στάλιν: απέρριπτε τα επιστημονικά γεγονότα μόλις γίνονταν πολιτικά δυσάρεστα και έκανε λόγο για σαμποτάζ ή για «ελιτισμό». Η θεωρία της Εξέλιξης, για παράδειγμα, δεν ήταν σύμφωνη με την κομμουνιστική θεωρία και γι'αυτό στράφηκε στις ψευδο-επιστημονικές θεωρίες του Τροφίμ Λυσένκο. Οταν οι επιστήμονες άρχισαν να διαμαρτύρονται για τις θεωρίες του Λυσένκο εκείνος τους αποκάλεσε «διανοούμενους χωρίς καρδιά», «που αγαπούν τις μύγες και μισούν τους ανθρώπους». Οι περισσότεροι επιστήμονες που επέμεναν έχασαν τη δουλειά τους και ορισμένοι εκτελέστηκαν.
Κάπως έτσι βλέπουμε τον Τραμπ να απορρίπτει την θεωρία της κλιματικής αλλαγής («Μια πλάκα είναι, την οποία ξεφουρνίζουν οι Κινέζοι», έχει δηλώσει).
Οταν το ψέμα εθνικοποιείται
Αυτή η σύγκριση χρησιμεύει στο να φανεί τι συμβαίνει στην αλήθεια όταν πλημμυρίζει με ψέματα. Οταν το ψέμα εθνικοποιείται. Βέβαια ο Τραμπ ενδιαφέρεται περισσότερο να ασκήσει την πρακτική της Κλεπτοκρατίας, ένα μοντέλο διακυβέρνησης πολύ διαφορετικό από τις μαζικές εκτελέσεις του σταλινισμού.
Θα έχει βέβαια ενδιαφέρον να δούμε τι θα γίνει με τις προεκλογικές υποσχέσεις του Τραμπ, όταν έλεγε ότι θα φυλακίσει τους αντιπάλους του και θα εκδιώξει από το αμερικανικό έδαφος χιλιάδες ανθρώπους με άλλη υπηκοότητα ή θρησκεία.
Τελικά ο Στάλιν μπερδεύτηκε τόσο πολύ στα ναρκισσιστικά ψέματα που αυτό κατέληξε εις βάρος του. Και όχι μόνον σ'αυτόν: δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι υπέφεραν πολύ περισσότερο. Οδήγησε τη χώρα του πολλές φορές στην καταστροφή και την φτώχυνε για πολλές γενιές. Δεν έκανε μεγάλη τη Ρωσία και διοίκησε τη χώρα του με οικονομική μυωπία εξαιτίας της ξεροκέφαλης άγνοιάς του.
Το φιλαράκι ο Χίτλερ
Το χειρότερο λάθος του ήταν ότι έγινε φιλαράκι με έναν τύπο ακόμη πιο κακό από τον ίδιο, έναν τύραννο πολύ πιο έξυπνο, έναν ψεύτη ακόμη πιο αποτελεσματικό. Το 1939 ο κόσμος έμεινε άφωνος όταν ο Στάλιν υπέγραψε ένα σύμφωνο μη επίθεσης με τον Αδόλφο Χίτλερ. Αλλά το 1941 ο Χίτλερ αποφάσισε να επιτεθεί στη Σοβιετική Ενωση. Συγκέντρωσε κατά μήκος των σοβιετικών συνόρων την μεγαλύτερη δύναμη επίθεσης που είχε ποτέ δει η ευρωπαϊκή ιστορία.
Αλλά ο Στάλιν πίστευε ότι υπάρχει ένα είδος αδελφότητας τυράννων, ένας κώδικας τιμής μεταξύ κλεφτών, ένας αμοιβαίος σεβασμός βίας και νόμιζε ότι ο Χίτλερ δεν θα παραβιάσει τη συμφωνία τους. Νόμιζε ότι ήταν πονηρός και σκόπευε να αιφνιδιάσει ο ίδιος τον Χίτλερ σπάζοντας τη συμφωνία τους δύο χρόνια αργότερα.
Οι μυστικές υπηρεσίες του Στάλιν τον ικέτευαν να αντιληφθεί ότι υπάρχει επίθεση και οι κατάσκοποι διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να του στείλουν πληροφορίες σχετικά με τις κινήσεις του γερμανικού στρατού και τα προγράμματα επίθεσης. Εις απάντησιν, ο Στάλιν έγραφε: «Ισως μπορείτε να πείτε στην «πηγή» σας της ηγεσίας της γερμανικής αεροπορίας να πάει να πνιγεί. Δεν πρόκειται για «πηγή» αλλά για παραπληροφόρηση».
Αποτέλεσμα, το βράδυ της 21ης Ιουνίου 1941, η Wehrmacht πέρασε τα σοβιετικά σύνορα χωρίς αντίσταση. Οταν έφθασαν οι πρώτες αναφορές, ο Στάλιν, γελασμένος από τον μύθο της δικής του ισχύος, της δικής του κυριαρχίας, της δικής του σοφίας, διέταξε το στρατό του να αποσυρθεί ώσπου να ξεκαθαρίσει η κατάσταση. Νόμιζε ότι ήταν μια προβοκάτσια που ενορχήστρωναν οι γερμανοί αξιωματικοί: «Ο Χίτλερ δεν γνωρίζει τι συμβαίνει», έλεγε.
Ακολούθησε μια πραγματική σφαγή. Σε λίγες ώρες η μισή σοβιετική αεροπορία καταστράφηκε, ενώ τα μισά αεροπλάνα ήταν προσγειωμένα. Μέσα σε 10 μέρες, η Σοβιετική Ενωση έπεσε και χρειάστηκαν χρόνια και εκατομμύρια ζωές για να ξανακερδίσει το έδαφος που έχασε μέσα σε δύο εβδομάδες.
Σήμερα καλό θα είναι να ξαναθυμηθούμε αυτή την ιστορία. Ενας ηγέτης που αρέσκεται τόσο πολύ στα ψέματά του ώστε να καταλήγει να τα πιστεύει αποτελεί έναν σοβαρό κίνδυνο για την σταθερότητα της χώρας και για την σταθερότητα του πλανήτη. Ο ίδιος ο Στάλιν το κατάλαβε στο τέλος: όταν η αλήθεια εξαφανίζεται, τίποτα πια δεν είναι σταθερό και πια κανείς δεν είναι ασφαλής.