«Αυτό που έγινε πριν από πεντακόσια χρόνια, δεν είναι δυνατό να ξανασυμβεί. Δεν υπάρχει η δυνατότητα ενός «remake» στην ιστορία του Ισλάμ».
Λίγο πριν τον συναντήσουμε στο Public στο Σύνταγμα, ο Ζιλμπέρ Σινουέ μας μίλησε για το νέο του μυθιστόρημα που είναι αφιερωμένο στον Προφήτη Μωάμεθ, για τις μεγάλες θρησκείες και τον ρόλο τους στη ζωή μας, για την πατρίδα του την Αίγυπτο, αλλά και για τους σύγχρονους ισλαμιστές που αποκαλεί «απολίτιστους βάρβαρους».
Δύο χρόνια μετά τον «Άντρα που κοιτούσε το σκοτάδι», ένα σύγχρονο μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στην Ελλάδα, επιστρέφετε με ένα ιστορικό θέμα. «Ο προφήτης του θεού» είναι ένα βιβλίο αφιερωμένο σε μια ιστορική προσωπικότητα, τον προφήτη Μωάμεθ. Για ποιο λόγο επιστρέψατε στο ιστορικό μυθιστόρημα;
Κατά κάποιο τρόπο, το θέμα του νέου μου βιβλίου το επέβαλε η ίδια η επικαιρότητα, όλα όσα έβλεπα να συμβαίνουν γύρω μου. Πώς να μην ενδιαφερθώ για μια προσωπικότητα όπως ο Προφήτης, τη στιγμή που μια χούφτα δολοφόνοι, εμπνευσμένοι από τη θρησκεία που ο ίδιος ο Μωάμεθ ίδρυσε τον 7ο αιώνα, τρομοκρατούν ολόκληρο τον πλανήτη; Σκοπός μου ήταν να μάθω ποιος πραγματικά ήταν ο Μωάμεθ.
Η ευρύτερη Μέση Ανατολή και ο αραβικός κόσμος γενικότερα είναι ο βασικός καμβάς σε πολλά έργα σας. Πρόκειται για έναν κόσμο μυστηριώδη, καμιά φορά παραγνωρισμένο. Η Ανατολή είναι συνώνυμη με το μυστήριο για πολλούς χριστιανούς. Γιατί αργήσατε τόσο πολύ να ασχοληθείτε με την πιο εμβληματική φιγούρα του αραβικού κόσμου;
Η αλήθεια είναι ότι πριν την ίδρυση του ISIS, αυτών των γκάνγκστερ που θέλουν να λέγονται μουσουλμάνοι αλλά δεν είναι παρά απολίτιστοι βάρβαροι, δεν ένιωθα καμιά ανάγκη να μιλήσω για τη θρησκεία του Ισλάμ και τον Προφήτη. Ας πούμε ότι μέχρι τώρα το ενδιαφέρον μου για το Ισλάμ δεν ήταν τόσο σοβαρό, ώστε να αφιερωθώ στη συγγραφή μιας τέτοιας βιογραφίας. Τα γεγονότα των τελευταίων ετών με επηρέασαν πάρα πολύ, όπως επίσης και η μεταμόρφωση της πατρίδας μου, της Αιγύπτου. Στην Αίγυπτο που έζησα εγώ, οι γυναίκες δεν φορούσαν ποτέ μαντήλα· σήμερα το 90% των γυναικών έχουν το κεφάλι τους καλυμμένο.
Λένε πώς οι συγγραφείς είναι οι καλύτεροι ερευνητές της ανθρώπινης ψυχή. Τι ανακαλύψατε, λοιπόν, για τον Προφήτη; Ποιος ήταν τελικά ο Μωάμεθ;
Θα χρειαζόμουν ειλικρινά πολύ χρόνο για να σας απαντήσω αναλυτικά σε αυτήν την ερώτηση. Ας πούμε μόνο ότι συνειδητοποίησα την ύπαρξη δύο διαφορετικών προσώπων. Ο προφήτης δεν ήταν ένας, ήταν δύο: εκείνος της Μέκκας και εκείνος της Μεδίνας. Από τη μια ένας προφήτης που μπορούμε να συγκρίνουμε με τον Μωυσή ή τον Ιησού και από την άλλη ένας πραγματικός πολεμιστής που θέλει να κατακτήσει τον κόσμο.
Ο Μωάμεθ και ο Ιησούς είναι οι δυο μεγάλες φιγούρες των μονοθεϊστικών θρησκειών. Έχετε γράψει κι ένα μυθιστόρημα αφιερωμένο στη ζωή του Χριστού («Εγώ, ο Ιησούς», εκδ. Ψυχογιός). Τι είναι αυτό που βρίσκεται συναρπαστικό στη ζωή και στη διδασκαλία τους; Σε ποια σημεία συναντιούνται οι διδαχές τους; Σε ποια διαφοροποιούνται;
Νομίζω ότι θα έπρεπε να προσθέσουμε και τον Μωυσή. Είτε το θέλουμε είτε όχι, ο Ιουδαϊσμός είναι το δέντρο, ο χριστιανισμός και ο ισλαμισμός είναι οι καρποί του. Μπορεί να σας σοκάρει, αλλά νομίζω πως από τους τρεις προφήτες, το μήνυμα του Ιησού είναι εκείνο που εξακολουθεί να με συναρπάζει. Με συναρπάζει ακριβώς επειδή δεν επιβάλει τίποτε. Δεν υπάρχει καμία υποχρέωση και κανένας νόμος, όπως αυτοί που επιβάλουν η Τορά και το Κοράνι. Το μήνυμα του Ιησού είναι απλό και συνοψίζεται σε δύο λέξεις: αγάπη και ανοχή. Συνεπώς, αν και υπάρχουν αρκετές ομοιότητες ανάμεσα στις μονοθεϊστικές θρησκείες, οι διαφορές ανάμεσα στη διδασκαλία του Ιησού και τις άλλες δυο είναι πολύ μεγαλύτερη.
Ποιος είναι ο ρόλος της θρησκείας στη ζωή σας; Ακολουθείτε κάποιο δόγμα;
Έχω ασχοληθεί εδώ και χρόνια με τις θρησκείες, έχω διαβάσει πολύ και τα τρία ιερά βιβλία. Τώρα πια δεν ακολουθώ καμία θρησκεία. Ωστόσο, έχω βαθιά πίστη μέσα μου. Μπορεί να σας φαίνεται παράξενο αυτό που λέω, αλλά είναι πολύ απλό να το καταλάβει κανείς: αν θέλω να πω «σ’ αγαπώ» σε κάποιον, δεν χρειάζεται ούτε θέλω να ζητήσω την άδεια του παπά, του ιμάμη ή του ραβίνου. Νομίζω ότι ο Θεός που μας κοιτάει από εκεί ψηλά πρέπει να είναι πολύ στενοχωρημένος με όλα όσα οι άνθρωποι έκαναν και εξακολουθούν να κάνουν στο όνομά του….
Η Βίβλος, το Κοράνι, η Τορά, όλα τα ιερά βιβλία προσπαθούν να δώσουν μια απάντηση στην αιώνια ερώτηση του ανθρώπου: Γιατί ήρθαμε στον κόσμο; Τι ακριβώς κάνουμε εδώ; Λένε ότι η θρησκεία γεννήθηκε από το φόβο του θανάτου. Μερικοί υποστηρίζουν ότι ο ίδιος ακριβώς φόβος γέννησε την τέχνη της αφήγησης. Τι πιστεύετε εσείς;
Τα ιερά βιβλία δεν δίνουν καμία απάντηση, αντιθέτως θέτουν τις ερωτήσεις. Και τα τρία βιβλία μιλάνε για την κόλαση και τον παράδεισο. Για τιμωρίες και ανταμοιβές. Ειλικρινά, δεν πιστεύω σε όλα αυτά. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι ένας Δημιουργός μπορεί να καταδικάσει με οποιονδήποτε τρόπο τα πλάσματά του. Η θρησκεία γεννήθηκε κυρίως από το φόβο του θανάτου, επειδή η άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να πιστέψουν σε κάτι, να πιστέψουν ότι η ζωή τους δεν θα τελειώσει στο βάθος μιας τρύπας στο έδαφος, δεν θα γίνει σκέτη σκόνη. Η θρησκεία γεννήθηκε επίσης από την ανάγκη της ελπίδας. Χωρίς την ελπίδα η ζωή μας θα ήταν απελπιστική, σχεδόν ανυπόφορη. Δεν ξέρω αν η τέχνη της αφήγησης γεννήθηκε από τον ίδιο φόβο. Νομίζω ότι δημιουργήθηκε περισσότερο από την ανάγκη του ανθρώπου να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Ο άνθρωπος νιώθει μια ακατανίκητη επιθυμία να επικοινωνεί με τους άλλους, να ανταλλάσσει απόψεις και να μοιράζεται για να πολεμήσει το συναίσθημα της μοναξιάς που νιώθει κάθε πρωί που ανοίγει τα μάτια του.
Γεννηθήκατε στην Αίγυπτο, από πατέρα χριστιανό αιγύπτιο και μητέρα γαλλίδα, σε μια εποχή που η Αίγυπτος ήταν ένα πραγματικό μωσαϊκό: εβραίοι, χριστιανοί, μουσουλμάνοι ζούσαν αρμονικά. Πώς σας φαινόταν αυτή η πολυπολιτισμικότητα;
Αυτή η περίοδος ήταν μια από τις ομορφότερες της ζωής μου, ένα αληθινό δώρο. Μέχρι που έφτασα στην Ευρώπη, δεν είχα ιδέα τι σήμαιναν οι λέξεις «εβραίος», «χριστιανός» ή «μουσουλμάνος». Χάρη στα χρόνια που έζησα στο Κάιρο, απόκτησα μια φιλοσοφία ζωής: να κάνω ένα βήμα πίσω, να ανέχομαι, να αποδέχομαι τον άλλο όπως είναι. Αλίμονο, όμως, όταν βλέπω τη σημερινή Αίγυπτο και την άνοδο των εξτρεμιστών, δεν μπορώ παρά να αισθάνομαι βαθιά θλίψη. Δεν είναι αυτή η δική μου Αίγυπτος, αν και ο λαός της παραμένει ένας από τους πιο ωραίους λαούς του κόσμου.
Στο τέλος της ιστορία σας ο νεαρός Χουσεΐν παραδέχεται ότι ένας φόβος έχει γεννηθεί μέσα του: «Ο φόβος ότι μετά τη ανάγνωση κάποιο θα ερμηνεύσουν διαφορετικά τα λόγια του Απεσταλμένου και θα αλλοιώσουν τη σκέψη του». Ο γέρος Σάχεμπ έχει περισσότερη πίστη μέσα του, είναι βέβαιος ότι οι άνθρωποι δεν θα ξεχάσουν ποτέ τα λόγια του Προφήτη «όποιος σώζει μια ζωή, σώζει ολόκληρη την ανθρωπότητα». Τι πιστεύετε εσείς; Με ποιον τρόπο τα λόγια του Προφήτη έχουν παρερμηνευθεί σήμερα κι έχουν οδηγήσει στο φανατισμό που ζούμε; Άραγε ο φανατισμός αυτός διακρίνει περισσότερο τους μουσουλμάνους από τους άλλους πιστούς;
Η απάντηση δεν είναι εύκολη, θα χρειαζόμουν ολόκληρες σελίδες για να σας απαντήσω. Όπως είπα και παραπάνω, δεν υπήρξε ένας μόνο Προφήτης, αλλά δύο. Και μια χούφτα τρελοί, που δεν θέλω καν να ονομάσω ισλαμιστές, επιδιώκουν να ακολουθήσουν τον δρόμο του Προφήτη-πολεμιστή, εκείνου που ίδρυσε το πρώτο ισλαμικό κράτος. Ένας κατακτητής που επέβαλε το Ισλάμ με το σπαθί του. Ωστόσο, η συμπεριφορά αυτών των τρελών δεν είναι μόνο παράλογή, αλλά μπορεί να τους οδηγήσει και στην καταστροφή. Δεν μπορούμε να ξαναγράψουμε το ίδιο σενάριο. Αυτό που έγινε πριν από πεντακόσια χρόνια, δεν είναι δυνατό να ξαναγίνει. Δεν υπάρχει η δυνατότητα ενός «remake» στην ιστορία του Ισλάμ. Τα αποτελέσματα είναι τραγικά. Για να συνοψίσω, θα έλεγα ότι στις μέρες μας το Ισλάμ περνάει μια βαθιά κρίση, την οποία έχει γνωρίσει και ο χριστιανισμός: οι σφαγές, η Ιερά Εξέταση, ο παραλογισμός των Σταυροφοριών, οι διάφοροι «χασάπηδες», τα καμένα βιβλία, οι καταστροφές, οι διωγμοί, οι επιστήμονες που αφορίστηκαν και τόσα άλλα. Δεν μένει παρά να ελπίζουμε ότι η κρίση αυτή δεν θα κρατήσει αιώνες ολόκληρους, όπως συνέβη με τον χριστιανισμό.
Τα βιβλία του Gilbert Sinoué κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Ο Gilbert Sinoué θα βρίσκεται στο Public στο Σύνταγμα την Τετάρτη 18 Ιανουαρίου 2017, στις 21:00. Με τον συγγραφέα θα συνομιλήσει ο δημοσιογράφος Μάκης Προβατάς.
Την εκδήλωση διοργανώνουν οι εκδόσεις Ψυχογιός σε συνεργασία με το γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδας και τα Public.
Την Πέμπτη 19 Ιανουαρίου 2017 ο Gilbert Sinoué θα βρίσκεται στο Public στη Θεσσαλονίκη (Τσιμισκή 24).