Για μία τουλάχιστον φορά ο Ματέο Ρέντσι δεν φαίνεται να βιάζεται.
Μία μέρα μετά την απόρριψη απ' τους συμπατριώτες του της αναθεώρησης του Συντάγματος, με την οποία είχε συνδέσει το πολιτικό του μέλλον, ο 41χρονος Ιταλός πρωθυπουργός επισκέφθηκε τον πρόεδρο της χώρας στο Κυρηνάλιο Μέγαρο για να υποβάλει την παραίτησή του. Ο Σέρτζιο Ματαρέλα του ζήτησε να περιμένει για λίγες μέρες μέχρι την ψήφιση του προϋπολογισμού και ο συνήθως βιαστικός Ρέντσι συμφώνησε.
Για τους Ιταλούς, που είδαν τα τελευταία 70 χρόνια 63 κυβερνήσεις να εναλλάσσονται στην εξουσία, η παραίτηση του Ρέντσι -έστω κι αν μπήκε προσωρινά στον πάγο- ήταν σαν ένα συνηθισμένο τελετουργικό, σαν τον πρωινό τους εσπρέσο, έστω κι αν το διακύβευμα αυτή τη φορά είναι πολύ υψηλότερο. Το ερώτημα που εγείρεται άμεσα είναι κατά πόσον ο πρόεδρος της χώρας θα σχηματίσει μια μεταβατική κυβέρνηση τεχνοκρατών ή θα πείσει αντίπαλα πολιτικά κόμματα να συνάψουν μια κυβερνητική συμμαχία, ή αν θα προκηρύξει πρόωρες εκλογές για το 2017.
«Δεν είναι κάτι νέο αυτό που συνέβη», λέει ο Μάσιμο Φράνκο, πολιτικός αναλυτής της Corriere della Sera, υποστηρίζοντας ότι η μετάβαση προς νέες εκλογές θα διαρκέσει πιθανότατα τουλάχιστον οκτώ μήνες έως και ενάμιση χρόνο. «Οι Ιταλοί δεν έχουν σοκαριστεί.»
Αντίθετα πολλοί Ιταλοί επιχείρησαν την επαύριο του δημοψηφίσματος μια πολιτική νεκροψία για να διαπιστώσουν τι προκάλεσε το θάνατο της κυβέρνησης Ρέντσι. Κάποιοι είπαν ότι φταίει η αναιμική οικονομία που δεν επέτρεψε στον απερχόμενο πρωθυπουργό να τηρήσει τις υποσχέσεις του για τόνωση της απασχόλησης και επιστροφή στην ευημερία. Άλλοι ανέφεραν ως αιτία τη διαφωνία της πλειοψηφίας με τη συνταγματική αναθεώρηση του Ρέντσι. Πολλοί απέδωσαν την πτώση του σε αλαζονεία και στο ότι συνέδεσε το πολιτικό του μέλλον με εκείνο του δημοψηφίσματος. Και σχεδόν όλοι συμφώνησαν ότι τον «ξέβρασε» ένα ισχυρό αντισυστημικό κύμα.
O ρόλος του Μπέπε Γκρίλο
Αλλά σε αντίθεση με την Αυστρία, τη Γαλλία και τη Γερμανία, όπου τα λαϊκιστικά κόμματα κερδίζουν έδαφος με ακροδεξιά, αντιμεταναστευτική επιχειρηματολογία, το αυτοφυές αντισυστημικό ιταλικό κόμμα, το Κίνημα 5 Αστέρια (Μ5s) του Μπέπε Γκρίλο, διαφέρει. Είναι ένα κόμμα που χρησιμοποίησε το Διαδίκτυο ως πλατφόρμα διάδοσης των ανορθόδοξων, κοινωνικά φιλελεύθερων και οικονομικά λαϊκιστικών απόψεών του. Τους τελευταίους μήνες το Μ5s επικράτησε στις δημοτικές εκλογές σε δύο σημαντικά αστικά κέντρα, την πρωτεύουσα Ρώμη και το Τορίνο και έκανε εκστρατεία κατά της μεταρρύθμισης που πρότεινε ο Ρέντσι. Χθες πανηγύρισαν την παραίτησή του εμφανιζόμενοι ως de facto νικητές του δημοψηφίσματος.
Αλλά αν σπεύσει κανείς να χρίσει το M5s ως την επόμενη πολιτική δύναμη της Ιταλίας θα παραγνωρίσει τις περιπλοκότητες της πολιτικής σκηνής της γείτονος. Για να ανατρέψει τον Ρέντσι το Μ5s συμπαρατάχθηκε με άλλα κόμματα που ευθυγραμμίζονται με το ιταλικό πολιτικό κατεστημένο, συμπεριλαμβανομένων κάποιων ισόβιων καρεκλοκένταυρων, άλλων όπως ο πρώην πρωθυπουργός Μπερλουσκόνι καθώς και ηγετικά στελέχη της αριστεράς και αποδέκτες δημόσιων παροχών.
Αλλά τώρα που ο Ρέντσι έφυγε απ' τη μέση, αυτά τα ισχυρά συμφέροντα στην Αριστερά, τη Δεξιά και το Κέντρο εμφανίζονται έτοιμα να επιστρέψουν στα ειωθότα, μοιράζοντας μεταξύ τους την εξουσία και πιθανώς αφήνοντας έξω απ' τη μοιρασιά το Μ5s που αρνείται πεισματικά να συμμετάσχει σε πολιτικές συμμαχίες.
«Νομίζουν ότι κέρδισαν, αλλά ουσιαστικά έχασαν», λέει ο Ρομπέρτο Ντ' Αλιμόντε, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Luiss Guido Carli της Ρώμης, ο οποίος είχε συμβουλέψει τον Ρέντσι να αλλάξει τον εκλογικό νόμο. «Δεν θέλουν να κάνουν συμμαχίες. Έχουν κολλήσει.»
Και τώρα τι γίνεται;
Η πιο πιθανή εκδοχή τώρα, σύμφωνα με αρκετούς πολιτικούς αναλυτές, είναι να σχηματίσει ο πρόεδρος Ματαρέλα μια νέα κυβέρνηση συνασπισμού με πρωθυπουργό κάποιον απ' το υπουργικό συμβούλιο του Ρέντσι. Αρκετά ονόματα έχουν ήδη κυκλοφορήσει ως πιθανοί διάδοχοί του, όπως ο υπουργός Οικονομικών Πιερ Κάρλο Παντοάν, ο υπουργός Πολιτισμού Ντάριο Φραντσεσκίνι, ο υπουργός Μεταφορών και Υποδομών Γκρατσιάνο Ντελρίο, ή ο πρόεδρος της Γερουσίας, Πιέτρο Γκράσο.
Πάει καιρός απ' την τελευταία φορά που οι Ιταλοί εξέλεξαν άμεσα τον ηγέτη τους. Ο Ρέντσι ανήλθε στην εξουσία μετά από ένα εσωκομματικό πραξικόπημα το 2014. Ο αναλυτής της Corriere della Sera, Φράνκο, πιστεύει ότι ο λόγος που τόσο πολλοί Ιταλοί πήγαν να ψηφίσουν και να απορρίψουν τη μεταρρύθμιση του Ρέντσι, είναι επειδή την εξέλαβαν ως προσπάθειά του να «ξεπλύνει την αρχική του αμαρτία, ότι δεν εξελέγη».
Η τελευταία φορά που η Ιταλία ανέδειξε σε εκλογές τον πρωθυπουργό της ήταν το 2008, όταν ψήφισε τον Μπερλουσκόνι.
Ο Σέρτζιο Ματαρέλα σχεδόν σίγουρα θα ζητήσει απ' τη μεταβατική κυβέρνηση που θα ορίσει να εγκρίνει το νέο εκλογικό νόμο προτού εκείνος ορίσει την ημερομηνία των πρόωρων εκλογών. Κι όταν έρθει η ώρα αυτή ο Ρέντσι δεν αποκλείεται να επιστρέψει στην εξουσία. Μπορεί να έχασε με 60% στο δημοψήφισμα της Κυριακής, αλλά αυτό το «όχι» προήλθε από πολλά κόμματα, όχι μόνον από ένα. Ο Ρέντσι έδειξε ότι το υπόλοιπο 40% των Ιταλών είτε στηρίζουν τον ίδιο, είτε τη μεταρρυθμιστική του ατζέντα. Κι αυτό που προέχει τώρα για τον Ρέντσι, εφόσον αποφασίσει να παραμείνει στο προσκήνιο, είναι να διατηρήσει τη θέση του στην ηγεσία του Δημοκρατικού Κόμματος...