Οταν ο Κοπέρνικος μας έμαθε πως κινείται το Ηλιακό μας σύστημα [εικόνες]

Σήμερα, έχοντας συλλέξει αμέτρητες γνώσεις σχετικά με το σύμπαν στο οποίο ανήκουμε, η γνώση πως η Γη γυρίζει γύρω από τον Ηλιο είναι σχεδόν... τετριμμένη. Κάποτε, ωστόσο, αυτό φάνταζε εντελώς παράλογο.

Η ανθρώπινη διαίσθηση έρχεται αντίθετη με όσα πραγματικά συμβαίνουν στον ουρανό. Βλέπουμε τον Ηλιο να ανατέλλει και να δύει, όπως και το φεγγάρι. Την ίδια στιγμή η Γη μας φαίνεται ακούνητη. Η φυσιολογική σκέψη ενός ανθρώπου, με αυτά τα δεδομένα, είναι πως ο πλανήτης μας αποτελεί ένα κέντρο, γύρω από το οποίο κινούνται τα υπόλοιπα ουράνια σώματα. Κάπως έτσι προκύπτει ίσως το ιστορικότερο λάθος στην αστρονομία.

Από τον Αριστοτέλη στον Πτολεμαίο και το «γεωκεντρικό» σύστημα

Παρατηρώντας τον ουρανό, οι αρχαίοι Ελληνες επιστήμονες θέλησαν να βάλουν σε μία... σειρά όσα φαινόμενα κατέγραφαν. Ο πρώτος που πίστεψε σε ένα σύστημα όπου οι πλανήτες είναι τέλειες σφαίρες, με κυκλική τροχιά γύρω από την Γη, ήταν ο Αριστοτέλης. Χωρίς να επεκτείνει πολύ τις ιδέες του, ο Αριστοτέλης ισχυρίστηκε πως για τους κύκλους των αστρονομικών παρατηρήσεων ευθυνόταν αυτή η «ιδανική» γεωμετρική συγκυρία.

Συνεχίζοντας την ιδέα του Αριστοτέλη μερικούς αιώνες μετά, ο Πτολεμαίος δημιούργησε το πρώτο σύστημα κινήσεων των ουράνιων σωμάτων. Θεωρώντας την Γη ακίνητη, στο κέντρο του σύμπαντος, ο αρχαίος αστρονόμος δημιούργησε αυτό που σήμερα ονομάζεται «γεωκεντρικό σύστημα». Μπόρεσε με αυτό το τρόπο να προβλέψει τις κινήσεις τον πλανητών που είχε εντοπίσει, να υπολογίσει πότε θα συμβούν εκλείψεις και λοιπές αστρονομικές παρατηρήσεις. Στηρίζοντας με κατάλληλο γεωμετρικό υπόβαθρο την θεωρία του, ο Πτολεμαίος δημιούργησε ένα σύστημα που οι αστρονόμοι πίστευαν και ακολουθούσαν για πολλούς αιώνες.

Ωστόσο, στο γεωκεντρικό σύστημα υπήρχαν «τρύπες» οι οποίες είχαν καλυφθεί... εντέχνως από τον Πτολεμαίο. Επρεπε να περάσουν πάνω από 1.000 χρόνια, μέχρι οι μεταγενέστεροι αστρονόμοι να προβληματιστούν για τις ανακρίβειες που εμφανίζονταν. Οι εκλείψεις πλέον δεν προβλέπονταν σωστά, ενώ η ανάγκη των ναυτικών να προσδιορίζουν την κατεύθυνση τους ακόμα και όταν δεν έβλεπαν στεριά, οδήγησε σε επανεξέταση του συστήματος.

Ο Ηλιος στην... θέση της Γης – Η επανάσταση του Κοπέρνικου

Ηδη από τον 15ο αιώνα υπήρχαν επιστήμονες που αμφισβητούσαν το γεωκεντρικό σύστημα. Ο Κοπέρνικος ωστόσο ήταν αυτός που έκανε το μεγάλο βήμα, καταρρίπτοντας την ιδέα του Πτολεμαίου, δημιουργώντας ένα νέο σύστημα και διορθώνοντας ένα από τα «μακροβιότερα» λάθη στην ιστορία της επιστήμης. Ο Πολωνός επιστήμονας, το 1543 δημοσίευσε το βιβλίο του «De Revolutionibus Orbium Coelestium» στο οποίο πρότεινε ένα ηλιοκεντρικό σύστημα.

Την θέση της Γης πήρε ο Ηλιος, με τους πλανήτες να κινούνται γύρω του την ώρα που αυτός παραμένει σταθερός. Το φεγγάρι είναι το μόνο ουράνιο σώμα με τροχιά γύρω από τη Γη, ενώ ο πλανήτης μας περιστρέφεται γύρω από έναν άξονα. Οσο κινείται η Γη γύρω από τον Ηλιο, τα αστέρια που βρίσκονται πάνω από τον νοητό άξονα περιστροφής της Γης αλλάζουν.

Οπως φαίνεται και από τον τίτλο του βιβλίου, ο Πολωνός έφερε «επανάσταση» στον τομέα της αστρονομίας. Μια επανάσταση που αρκετοί δυσκολεύτηκαν να πιστέψουν. Τα πρώτα χρόνια το ηλιοκεντρικό σύστημα απαξιώθηκε από τους επιστήμονες της εποχής, που δεν μπορούσαν να δεχτούν μια τόσο ριζική αλλαγή. Ωστόσο, τα παράδοξα του παλαιότερου συστήματος εξαφανίστηκαν, ενώ οι τροχιές των πλανητών εξηγήθηκαν πολύ ευκολότερα με τις υποθέσεις του Κοπέρνικου. Για παράδειγμα, οι κινήσεις των πλανητών που άλλαζαν φορά, αντί να εξηγούνται με τους επίκυκλους (κυκλικές κινήσεις ταυτόχρονα με την κεντρική κυκλική τροχιά) που πρότεινε ο Πτολεμαίος, εξηγούνταν με την μικρότερη τροχιά του πλανήτη μας, σε σχέση με τους υπόλοιπους. Ανάλογα από ποια μεριά βλέπουμε έναν πλανήτη , η κίνηση του μπορεί είναι κανονική ή ανάδρομη πάνω στον νυχτερινό ουρανό. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως, για παράδειγμα ο Αρης, μερικές φορές κινείται... προς τα πίσω. Απλώς η μικρότερη τροχιά της Γης δημιουργεί ένα οπτικό «σφάλμα», την ανάδρομη κίνηση.
(Η τροχιές της Γης και του Αρη - Η ανάδρομη κίνηση)

Η επικράτηση του ηλιοκεντρικού συστήματος και η αντίσταση της εκκλησίας

Με τα χρόνια να περνούν ολοένα και περισσότεροι αστρονόμοι «πείθονταν» από το μοντέλο του Πολωνού, παρόλο που η εκκλησία ήταν ξεκάθαρα ενάντια του. Το 1632 (σχεδόν 100 χρόνια μετά!) ο Γαλιλαίος, που εκείνη την εποχή ασκούσε μεγάλη επιρροή στους επιστημονικούς κύκλους, ενστερνίστηκε την θεωρία του Κοπέρνικου. Ο σπουδαίος αστρονόμος κατηγορήθηκε ως αιρετικός από την εκκλησία και τιμωρήθηκε με κατ' οίκον περιορισμό. Λίγα χρόνια μετά, ο Κέπλερ βελτίωσε τις ατέλειες της ηλιοκεντρικής θεωρίας, αποδεικνύοντας πως οι κινήσεις των πλανητών δεν είναι ακριβώς κυκλικές, αλλά ελλειπτικές. Οι αστρονόμοι πλέον είχαν μπει στον... σωστό δρόμο.

Εκτοτε επικράτησε το σύστημα του Κοπέρνικου, το οποίο με τον καιρό ενισχύθηκε και βελτιώθηκε. Πλέον η μελέτη του Ηλιακού μας συστήματος γίνεται πάνω στο ηλιοκεντρικό μοντέλο, ενώ ο Πολωνός αστρονόμος έχει μείνει στην ιστορία ως ο «πατέρας» της σύγχρονης αστρονομίας.
(Αγαλμα του Κοπέρνικου στην Βαρσοβία)