Την ώρα που η Ευρώπη υποφέρει από το Brexit, αντιμετωπίζει και έναν άλλο κίνδυνο: τον κίνδυνο των ιταλικών τραπεζών και των αμφίβολων δανείων τους, τα οποία «ζυγίζουν» 360 δις ευρώ, δηλαδή το 22% του ΑΕΠ της Ιταλίας.
Πρόκειται για ένα ρεκόρ. Συγκριτικά, τα τραπεζικά δάνεια της Γαλλίας δεν «ζυγίζουν» παρά μόνο 30 δις ευρώ.
Ο φάκελος των ιταλικών τραπεζών κυκλοφορεί στους διαδρόμους των Βρυξελλών, αλλά επίσης στους διαδρόμους του Παρισιού και του Βερολίνου. Εν τω μεταξύ, μεταξύ Ρώμης και Κομισιόν η ένταση συνεχίζει να ανεβαίνει. Την Παρασκευή το κλίμα αναμένεται να επιδεινωθεί περαιτέρω αφού η Ευρωπαϊκή τραπεζική Αρχή θα δημοσιεύσει τα στοιχεία της για την οικονομική υγεία των 130 μεγαλύτερων τραπεζών της ευρωζώνης. Είχαν προηγηθεί τα λεγόμενα stress tests στους λογαριασμούς των 130 τραπεζικών ιδρυμάτων.
«Οι ιταλικές τράπεζες μπορεί να μη βγουν ζωντανές» εκτιμά ένας αναλυτής στην Liberation.
Ηδη η Banca Monte dei Paschi di Siena (BMPS), η παλαιότερη τράπεζα στον κόσμο, με 24 δις ύποπτα δάνεια, έχασε το 84% της χρηματιστηριακής της αξίας σε ένα χρόνο. Από την 1η Ιανουαρίου 2016 έχουν επιβληθεί νέοι κανόνες ώστε να μην υπάρχει σύνδεσμος ανάμεσα σε τραπεζική κρίση και κρίση πολιτική, με στόχο να μην επαναληφθεί το σενάριο του 2008. Τότε, για να αποφύγουν την πλήρη κατάρρευση ενός μέρους του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος, το οποίο είχε αμφίβολες δανειακές τρύπες, τα Κράτη είχαν σβήσει την πυρκαγιά ανακεφαλαιώνοντας τις τράπεζες με δημόσιο χρήμα. Η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Ιρλανδία, η Ελλάδα και λιγότερο η Γερμανία, αναγκάστηκαν να πληρώσουν αυτή τη σωτηρία με τεράστια αύξηση των επιτοκίων του δημοσίου χρέους τους. Η τραπεζική κρίση είχε μάλιστα επιμολύνει και τα δημόσια οικονομικά των εν λόγω χωρών, σε σημείο που αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν πολιτικές λιτότητας.
Ακριβώς για να κόψουν αυτή τη διασύνδεση (την οποία οι οικονομολόγοι αποκαλούν «bail out», εγκρίθηκαν ευρωπαϊκοί κανόνες, από την 1η Ιανουαρίου 2016, οι οποίοι στηρίζονται σε μια καινούρια αρχή, στην αρχή του «bail in». Οταν μια τράπεζα αντιμετωπίζει δυσκολίες, οι μέτοχοι θα πρέπει να βάλουν το χέρι στην τσέπη για να την ανακεφαλαιοποιήσουν, μετά οι δανειστές και τέλος οι πελάτες των οποίων οι καταθέσεις ξεπερνούν τις 100 000 ευρώ.
Το ζήτημα είναι ότι ο Ιταλός πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι, δύο μήνες πριν το δημοψήφισμα για τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, το οποίο θεωρεί δημοψήφισμα για τον ίδιο, δεν μπορεί να πάρει το ρίσκο να προκαλέσει ένα «bail in».
Γιατί συνέβη αυτό στην Ιταλία;
Αντίθετα με την ευρωζώνη, η Ιταλία κράτησε ένα επίπεδο χαμηλής ανάπτυξης μετά την κρίση του 2008. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, η κατάσταση στις τράπεζες να επιδεινώνεται σταδιακά. Η κατάσταση μάλιστα δείχνει πιο πολύπλοκη γιατί το ιταλικό τραπεζικό σύστημα είναι μοναδικό στην Ευρώπη. Ακολουθώντας το αμερικανικό μοντέλο, οι ιταλικές τράπεζες όταν δίνουν δάνεια, απαιτούν να βάλουν υποθήκες σε διαμερίσματα, σπίτια, εργοστάσια, μηχανές...
«Αυτό το σύστημα υπάρχει και στη Γαλλία. Αλλά στην Ιταλία είναι απερίγραπτο. Σήμερα, οι ισολογισμοί των τραπεζών είναι γεμάτοι υποθήκες που δεν έχουν καμία αξία», εξηγεί ο οικονομολόγος Patrick Artus.
Αλλη ιδιαιτερότητα: Η Ιταλία έχει πάνω από 650 τράπεζες, ένα παγκόσμιο ρεκόρ. Επίσης, η μεγάλη πλειοψηφία των ιδρυμάτων έχει τοπικό χαρακτήρα. «Η δανεική δυνατότητα ορισμένων τραπεζών δεν υπερβαίνει την οικονομική δυνατότητα μιας μέσης πόλης», προσθέτει ο Patrick Artus. Αυτό έχει ως συνέπεια, μόλις μια επαρχία βυθίζεται σε οικονομική κρίση, η τράπεζα που φέρει το ίδιο όνομα με την επαρχία βυθίζεται μαζί της.
Τελευταία ιδιατερότητα και όχι η μικρότερη: Στην Ιταλία, τα χρέη των τραπεζών πωλούνται συχνότατα στους ιδιώτες ως «σίγουρες» επενδύσεις. Το μισό χρέος των ιταλικών τραπεζών, στην πραγματικότητα, βρίσκεται στα χέρια των νοικοκυριών της Ιταλίας. Με άλλα λόγια, αυτά τα νοικοκυριά που θεωρούνται μέτοχοι κινδυνεύουν να πληρώσουν για να σωθούν οι τράπεζές τους. Το 2015, πάνω από 10.000 μικροί καταθέτες έχασαν ένα μέρος των οικονομιών τους μετά την κατάρρευση τριών επαρχιακών τραπεζών (Banca Etruria, CariChieti, Banca Marche et Carife). Κι αυτό, παρά την παρέμβαση της κυβέρνησης.
Πρόσφατα, πολλές τράπεζες μεσαίου μεγέθους δεν μπόρεσαν να βρουν επενδυτές στις αγορές για να τις στηρίξουν. Η κυβέρνηση δεν είχε άλλη επιλογή από το να ζητήσει βοήθεια από τα κονδύλια του συστήματος Atlante, το οποίο δημιουργήθηκε το 2016, για να τις στηρίξει. Ο Ματέο Ρέντσι ξέρει λοιπόν πολύ καλά ότι μια τραπεζική κρίση μπορεί να καταστρέψει δεκάδες χιλιάδες μικρο-καταθέτες. Η κυβέρνησή του είναι αποφασισμένη να χρησιμοποιήσει όλα τα εργαλεία για να σώσει όχι μόνο τους μικροκαταθέτες, αλλά και τους θεσμικούς επενδυτές. Επομένως, μπροστά στον κίνδυνο να υπογράψει ένα πισωγύρισμα, ο Ρέντσι μπορεί να ενεργοποιήσει το «bail out».