Μια έρευνα από την «BritainThinks» κατέγραψε τις σκέψεις των ψηφοφόρων του «brexit» και του «bremain» σε δυο περιοχές-κλειδιά της Βρετανίας, μετά και το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου.
Στην πορεία προς το δημοψήφισμα για την ΕΕ, ο Guardian φιλοξένησε δύο «ομάδες εστίασης», «focus groups», από ψηφοφόρους του Brighton και του Knowsley, εν αναμονή και της επικείμενης ψηφοφορίας. Οι συνεδρίες διοργανώθηκαν από τον ερευνητικό οργανισμό «BritainThinks» αποκάλυψαν ότι οι ψηφοφόροι ήταν μπερδεμένοι, δύσπιστοι απέναντι στους πολιτικούς και βαθιά ανήσυχοι για το θέμα της μετανάστευσης.
Ένα επίσης συμπέρασμα που προέκυψε από τις συζητήσεις τόσο στο Merseyside (η ευρύτερη περιοχή στην οποία ανήκει το Knowsley), όσο και από εκείνη στην νότια ακτή της χώρας (εκεί όπου βρίσκεται το Brighton) ήταν ότι το επιχείρημα των υποστηρικτών της παραμονής στην ΕΕ σχετικά με την οικονομία δεν «πέρασε» στους ψηφοφόρους, ενώ αντίθετα ο ισχυρισμός των υποστηρικτών του brexit για εξοικονόμηση 350 εκατομμυρίων λιρών για εθνικούς σκοπούς από την αποχώρηση της χώρας από την ΕΕ φαίνεται ότι «έπιασε».
Οι ψηφοφόροι ήταν μπερδεμένοι, δύσπιστοι απέναντι στους πολιτικούς και βαθιά ανήσυχοι για το θέμα της μετανάστευσης
Ήταν σαφές ότι οι ψηφοφόροι είχαν χάσει την πίστη τους στους πολιτικούς, των οποίων η ακεραιότητα και αξιοπιστία φαίνεται να έχει πληγεί ακόμη περισσότερο κατά τη διάρκεια της εκστρατείας για το δημοψήφισμα, με τους «brexiters» να υποστηρίζοντας ότι μόνο οι πλούσιοι και οι «ανεπηρέαστοι» της κρίσης ήταν πιο πιθανό να υποστηρίξουν το στάτους κβο (την παραμονή στην ΕΕ). Ήταν επίσης εξοργισμένοι από την παρέμβαση του προέδρου Ομπάμα, ενώ την ίδια στιγμή οι υποστηρικτές της παραμονής θεωρούσαν τους «brexiters» και ως ξενοφοβικούς.
Στις 23 Ιουνίου, οι Βρετανοί ψήφισαν υπέρ της αποχώρησης της χώρας τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πώς όμως αυτοί οι ίδιοι οι ψηφοφόροι αντιδρούν σήμερα, ένα μήνα μετά, στον απόηχο της πιο βαρυσήμαντης ψηφοφορία στην πολιτική ιστορία της χώρας;
Brexit - το πρώτο Σαββατοκύριακο
Παρόμοια με την υπόλοιπη χώρα, οι ψηφοφόροι των ομάδων εστίασης του Guardian ξύπνησε, μετά την ψηφοφορία υπέρ του Brexit, με μια έκρηξη ισχυρών συναισθημάτων. Στους υποστηρικτές της αποχώρησης κυρίαρχη ήταν η οργή απέναντι στον τρόπο με τον οποίον είχαν απεικονισθεί από τα ΜΜΕ και τους αντιπάλους τους.
«Το να ακούς τους χαρακτηρισμούς του στρατοπέδου του «bremain» για όσους επιθυμούσαν την αποχώρηση, ήταν φοβερό. Μας είπαν ηλίθιους, αγράμματους, ρατσιστές. Ήταν αποκρουστικό. Και το γεγονός ότι ζητούν τώρα ένα ακόμη δημοψήφισμα για το ίδιο θέμα είναι σχεδόν διαβολικό », δήλωσε μια γυναίκα που ψήφισε υπέρ της αποχώρησης της Βρετανίας από την ΕΕ και η οποία ζει στο Knowsley.
Μας είπαν ηλίθιους, αγράμματους, ρατσιστές. Ήταν αποκρουστικό
Μια άλλη κάλεσε τους συμπολίτες της να σεβαστούν τη δημοκρατία. «Θα το συνέκριναν με έναν ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ δύο ομάδων που όταν η μια χάνει, οι οπαδοί της περιμένουν έξω από το γήπεδο τους υποστηρικτές της άλλης ομάδας για να τους χτυπήσουν, μόνο και μόνο επειδή τους κέρδισε», είπε χαρακτηριστικά.
Μια τρίτη γυναίκα από το Merseyside εξομολογήθηκε ότι αισθάνθηκε απογοήτευση από τα σχόλια νέων ανθρώπων που η παλαιότερη γενιά είχε αφήσει για τα καλά πίσω της. Είπε μάλιστα ότι ο γιος της ήταν έξω φρενών και αμφισβήτησε την απόφαση της, αλλά κατέληξε σύντομα στο συμπέρασμα ότι η Βρετανία ίσως και να πρέπει να πλοηγηθεί μέσα σε μια «τρικυμία» για λίγο καιρό, αλλά τελικά θα τα καταφέρει.
Στους υποστηρικτές της παραμονής από την άλλη μεριά κυριαρχεί η θλίψη και η σύγχυση
Στους υποστηρικτές της παραμονής από την άλλη μεριά κυριαρχεί η θλίψη και η σύγχυση. «Μερικοί δεξιοτέχνες πολιτικοί κατάφεραν να συνδέσουν και να οδηγήσουν αυτό το «αντι-καθεστωτικό» τσουνάμι προς μια κατεύθυνση που δεν παρουσιάζει καμία ελπίδα για επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητα μας», είπε ένας άνδρας από το Brighton.
Μια γυναίκα πρόσθεσε: «Γιατί να θέλουν να αφαιρέσουν από τα παιδιά και τα εγγόνια τους την δυνατότητα να εργαστούν ή να σπουδάσουν στο εξωτερικό, κάποια στιγμή στο μέλλον; Γιατί να θέλουν τα παιδιά τους να ζήσουν σε μια χώρα που δεν θα είναι πια ανεκτική, αλλά θα κυριαρχεί η ανισότητα και που τώρα πιθανότατα θα υποστεί μια τρομακτική ύφεση, ενώ την ίδια στιγμή θα είναι ένας εύκολος στόχος για τους τρομοκράτες... Δεν μπορώ πραγματικά να το καταλάβω!»
Δέκα ημέρες μετά
Ο Ντέιβιντ Κάμερον αμέσως μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος κατέθεσε την παραίτησή του. Ο Μπόρις Τζόνσον είχε ήδη αποχωρήσει από την διεκδίκηση της ηγεσίας των Τόρις, καθιστώντας έτσι την Τερέζα Μέι το αδιαμφισβήτητο φαβορί. Την ίδια στιγμή η ηγεσία του Τζέρεμι Κόρμπιν έχει σημαντικά αποσταθεροποιηθεί από μια απόπειρα εσωκομματικού πραξικοπήματος εναντίον του. Τέλος, έχει υπάρξει από τότε μια απότομη αύξηση των αδικημάτων που σχετίζονται με το φυλετικό μίσος και τον ρατσισμό.
Εχει υπάρξει από τότε μια απότομη αύξηση των αδικημάτων που σχετίζονται με το φυλετικό μίσος και τον ρατσισμό
Η Βρετανία είχε προφανώς εισέλθει σε μια ταραχώδη περίοδο με τεράστια αστάθεια στο «Westminster» (το κέντρο του πολιτικού συστήματος της Βρετανίας) δημιουργώντας σε πολλούς ανθρώπους την αβεβαιότητα για το τι σημαίνει στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας της 23ης Ιουνίου.
Για τους υποστηρικτές της παραμονής στην ΕΕ στις ομάδες εστίασης, υπήρξε έτσι μια αχτίδα ελπίδας ότι ίσως κάτι μπορεί ακόμα να αλλάξει. «Νομίζω ότι πρέπει όλοι να ψηφίσουμε εκ νέου για το ζήτημα και σίγουρα τότε θα δείτε την απόφαση να ανατρέπεται, δεν μπορώ να πιστέψω πόσοι πολιτικοί έχουν παραιτηθεί των θέσεων τους από τότε», δήλωσε ένας άνδρας από το Knowsley που ψήφισε υπέρ της παραμονής.
Αναρωτιέμαι αν απλά βρισκόμαστε ακόμα σε άρνηση της πραγματικότητας
«Προφανώς κάποιοι άνθρωποι πιστεύουν ότι το άρθρο 50 δεν θα ενεργοποιηθεί τελικά και έτσι η Βρετανία δεν θα αποχωρήσει από την ΕΕ, αλλά αντίθετα θα προσπαθήσει η κυβέρνηση να διαπραγματευτεί μια καλύτερη συμφωνία για τη νέα σχέση του Ηνωμένου Βασιλείου με την ΕΕ. Μου αρέσει αυτή η ιδέα, αλλά αναρωτιέμαι αν απλά βρισκόμαστε ακόμα σε άρνηση της πραγματικότητας» υποστήριξε μια γυναίκα από το Brighton.
Αλλά οι υποστηρικτές του brexit εξακολουθούν να είναι θυμωμένοι από τις αντιδράσεις του 48% (ποσοστό υπέρ της παραμονής). «Μόλις διάβασα ότι εκατοντάδες νέοι άνθρωποι έχουν βγει στους δρόμους του Λονδίνου σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας υπέρ του brexit, το οποίο και θεωρώ μια διακωμώδηση της δημοκρατίας, αλλά προφανώς αισθάνονται πολύ έντονα για αυτήν την απόφαση. Έχω την αίσθηση ότι η χώρα πρόκειται να παραμείνει διχασμένη για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα», δήλωσε ένας ψηφοφόρος του «brexit» απο το Knowsley.
Διαφωνούν επίσης ως προς το ζήτημα της απόφασης Τζόνσον να μην θέσει υποψηφιότητα για την ηγεσία των Συντηρητικών. Ένας «brexiter» από το Merseyside, δήλωσε ότι παρά τη στάση της στο δημοψήφισμα, συμφώνησε με μια ανάρτηση στο Facebook που ήταν ιδιαίτερα καυστική και επικριτική απέναντι στον Μπόρις Τζόνσον για αυτήν του την απόφαση.
Μας γονάτισε (ο Μπόρις Τζόνσον) και τώρα εγκαταλείπει το πλοίο που βυθίζεται
«Αυτός μας συσπείρωσε για να ψηφίσουμε υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ και τώρα δεν θέλει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες αυτού του αποτελέσματος. Και αυτό με κάνει να νιώθω πραγματικά θυμωμένος - μας γονάτισε και τώρα εγκαταλείπει το πλοίο που βυθίζεται», είπε ο ίδιος άνδρας. Ένας άλλος είπε για τον Τζόνσον ότι τον βρίσκει «αρκετά προσφιλή, αν και λίγο τρελό».
Οι ψηφοφόροι σχολίασαν επίσης την αύξηση του αριθμού των ρατσιστικών περιστατικών. «Είδα μια ανάρτηση στο YouTube σχετικά με τον ρατσισμό και το Brexit. Αισθάνθηκα ένοχες ότι η ψήφος μου συνέβαλε σε αυτό, αλλά η πρόθεσή μου δεν ήταν ποτέ ρατσιστική, ήταν αντίθετα ανησυχία και ενδιαφέρον για κάτι που ίσως η κυβέρνηση θα έπρεπε να έχει θέσει ως προτεραιότητα πολύ νωρίτερα», υποστήριξε μια γυναίκα.
Ένας άνδρας από το Brighton, ο οποίος ψήφισε υπέρ της παραμονής, δήλωσε: «Έχω παρατηρήσει πολλά περιστατικά ρατσιστικών και ξενοφοβικών σχολίων και πράξεων, ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πιστεύω αλήθεια ότι το δημοψήφισμα για την ΕΕ έχει κάνει μερικούς ανθρώπους πιο ξενοφοβικούς και τους έχει κάνει να αμφισβητούν τις προθέσεις των ανθρώπων που θέλουν να παραμείνουν σε αυτή τη χώρα».
Ένα μήνα μετά
Κάποιοι ψηφοφόροι που υποστήριξαν την παραμονή της Βρετανίας στην ΕΕ και που συμμετείχαν στις ομάδες εστίασης, εξακολουθούν να διατηρούν κάποιες ελπίδες για το τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον, όμως η συντριπτική αίσθηση που κυριαρχεί σε αυτούς πια είναι ότι η Βρετανία χρειάζεται να ξεπεράσει το δημοψήφισμα και να κινηθεί προς τα εμπρός. Ο αριθμός των πολιτικών στο Westminster που παραιτήθηκαν από τις θέσεις δεν έχει εκπλήξει τους πολίτες, με τα επίπεδα της δυσπιστίας προς τους πολιτικούς να εξακολουθούν να είναι ψηλά και με μερικούς να έχουν αρχίσει να ανησυχούν για την πορεία της οικονομίας.
Αισθάνομαι όλο και περισσότερο ότι ίσως και να έχουμε πάρει μια πολύ κακή απόφαση
«Διάβασα μερικά άρθρα σήμερα για τη χαμηλή ισοτιμία της στερλίνας. Αυτό με κάνει να αισθάνομαι πολύ ανήσυχος για το μέλλον της οικονομίας μας, σε περίπτωση που δεν μπορέσει να ανακάμψει σύντομα το εθνικό μας νόμισμα. Αισθάνομαι όλο και περισσότερο ότι ίσως και να έχουμε πάρει μια πολύ κακή απόφαση», είπε ένας ψηφοφόρος που υποστήριξε την παραμονή, ενώ ένας άλλος υποστήριξε ότι «έρχεται ύφεση».
Αλλά δεν υπάρχει η ίδια αίσθηση μεταξύ των ψηφοφόρων που υποστήριξαν την αποχώρηση και οι οποίοι δεν δείχνουν να έχουν τύψεις για την επιλογή τους, με τους περισσότερους να εμμένουν στην απόφαση που πήραν στις 23 Ιουνίου. Ένας εξ αυτών παραδέχθηκε ότι ανησυχεί, αλλά δήλωσε την ίδια στιγμή ότι αυτή ήταν η σωστή απόφαση: «Είμαι έκπληκτος με την κινδυνολογία και την επιθετικότητα κάποιων ανθρώπων γύρω μου. Σίγουρα ο φόβος βγάζει την κακή πλευρά του χαρακτήρα σε μερικούς ανθρώπους και τώρα το διαπιστώνουμε στην πράξη. Ωστόσο ... αυτό που φαίνεται ξεκάθαρα είναι ότι οι πολίτες έχουν πραγματικά φωνή».
Είμαι έκπληκτος με την κινδυνολογία και την επιθετικότητα κάποιων ανθρώπων γύρω μου
Ένας άλλος δήλωσε ότι αισθάνεται «περιέργως αισιόδοξος». Ωστόσο ένας «brexiter» από το Brighton, παραδέχθηκε ότι νιώθει «κάπως απομονωμένος», καθώς οι περισσότεροι από τους φίλους του ψήφισαν υπέρ της παραμονής της Βρετανίας στην ΕΕ: «Με κάνει να αναρωτιέμαι αν έπραξα το σωστό», λέει.
Οι νέοι από την άλλη που υποστήριξαν την παραμονή αισθάνονται τώρα ιδιαίτερα νευρικοί για τον διχασμό που φαίνεται να κυριαρχεί, καθώς και για ρατσιστική ρητορική που φαίνεται να αυξάνεται ολοένα και πιο πολύ. Ένας από αυτούς υποστήριξε: «Νομίζω ότι δεν μπορεί να ψήφισε κάποιος υπέρ της αποχώρησης και να μην είναι “στενόμυαλος” ή έστω ενάντια στην πολυπολιτισμικότητα και την ποικιλομορφία της κοινωνίας μας. Και αυτό με λυπεί πραγματικά για τη χώρα μας».
Αισθάνομαι αηδία, φρίκη, λύπη και θυμό για το αποτέλεσμα
«Ασήμαντοι, κρυφό-ρατσιστές βγήκαν από τις σπηλιές τους», δήλωσε χαρακτηριστικά ένας άλλος νέος, ο οποίος είπε ότι αισθάνεται «αηδία, φρίκη, λύπη και θυμό για το αποτέλεσμα».
Ένας ψηφοφόρος που ψήφισε υπέρ της εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ επανέλαβε ότι το επιχείρημα των «brexiters» δεν είναι ρατσιστικό, αλλά βασίζεται στην ανησυχία τους για την ραγδαία αύξηση στον αριθμό των μεταναστών, λέγοντας ότι ενώ είναι υπέροχο να έχεις μια μικτή και πολυπολιτισμική κοινωνία», οι αριθμοί είναι λογικό να εγείρουν ερωτήματα.
Υπήρξε μια εκτενής συζήτηση σχετικά με το γιατί η Βρετανία ψήφισε υπέρ της αποχώρησης της από την ΕΕ στις ομάδες εστίασης, με κάποιους να υποστηρίζουν ότι η εργατική τάξη «χειραγωγήθηκε» και άλλους ότι «παραπλανήθηκε», όταν πίστεψαν ότι η έξοδος της Βρετανίας από την Ένωση θα λύσει αυτομάτως τα προβλήματά τους.
Δεν πρέπει να φοβόμαστε να προχωρήσουμε σε έναν διαφορετικό δρόμο, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να κάνουμε ορισμένες θυσίες στην πορεία
Αλλά ένας«brexiter» υποστήριξε ότι το δημοψήφισμα έδειξε ότι στη Βρετανία «μπορούμε να αγωνιστούμε για αυτό που πιστεύουμε ως σωστό και ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε να προχωρήσουμε σε έναν διαφορετικό δρόμο, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να κάνουμε ορισμένες θυσίες στην πορεία».
Μερικοί «bremainers» εξακολουθούν να ελπίζουν ότι υπάρχει ακόμα μια πιθανότητα να παραμείνει η χώρα τους στην ΕΕ, αλλά αισθάνονται ότι ήδη βρίσκεται σε μια επικίνδυνη πορεία. «Σήμερα το πρωί είδα την σημαία της ΕΕ να κρέμεται από το μπαλκόνι κάποιου γείτονα. Μου άρεσε πολύ το συναίσθημα που μου δημιουργήθηκε από αυτήν την εικόνα, αλλά φοβάμαι ότι παρά το γεγονός πως πολλοί άνθρωποι υποστηρίζουν ότι δεν πρόκειται να φύγουμε στα αλήθεια, θα πρέπει ίσως να συμβεί αυτό, γιατί αλλιώς θα υπάρξουν κοινωνική αναταραχή και επεισόδια από όλους εκείνους τους ανθρώπους που ψήφισαν υπέρ της αποχώρησης μας», είπε ένας από αυτούς.
Θέλω να ξαναγίνει δημοψήφισμα για το θέμα και το θέλω τώρα
Ένας άλλος δήλωσε: «θέλω να ξαναγίνει δημοψήφισμα για το θέμα και το θέλω τώρα. Να ξαναγυρίσουμε στην ΕΕ και να συνεργαστούμε με τους γείτονές μας για ένα καλύτερο Ηνωμένο Βασίλειο».
Η κυρίαρχη όμως άποψη μεταξύ αυτών που υποστήριξαν την έξοδο είναι ότι τα πράγματα έχουν ήδη μπει σε έναν δρόμο και ότι υπάρχει μια απόφαση που πρέπει να εφαρμοστεί. Ένας από αυτούς είπε μάλιστα: «Τα πράγματα φαίνεται να έχουν ηρεμήσει λίγο και οι άνθρωποι συζητούν το αποτέλεσμα υπέρ του «Brexit» πια ως κάτι δεδομένο που το έχουν αποδεχθεί.»
Φωτογραφίες: EPA/ΑΠΕ