Ο πρώην πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, Γκόρντον Μπράουν, δημοσίευσε στο γνωστό «Project Syndicate» άρθρο-παρέμβαση, στο οποίο και απαριθμεί τις 8 αβεβαιότητες-προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα του μετά το πρόσφατο δημοψήφισμα.
Αναλύοντας το πεδίο διαπραγμάτευσης στο οποίο το Ηνωμένο Βασίλειο θα διαμορφώσει τη μελλοντική του σχέση με την ΕΕ, ο πρώην Βρετανός πρωθυπουργός διευρύνει τον δημόσιο διάλογο σε ζητήματα «ζωτικής σημασίας», όπως υποστηρίζει, για τη χώρα του, όπως είναι η επιβίωση του Ηνωμένου Βασιλείου στην μετά-Brexit εποχή και η στάση του απέναντι στην παγκοσμιοποίηση.
Το άρθρο του πρώην πρωθυπουργού:
«Η Βρετανία θα αποκτήσει σήμερα μια νέα πρωθυπουργό - αλλά το μετά-ευρωπαϊκό της μέλλον παραμένει αβέβαιο. Πράγματι, παρατεταμένες καθυστερήσεις αναμένονται στην εφαρμογή της απόφαση του εκλογικού σώματος να αποχωρήσει η χώρα από την ΕΕ.
Η πρώτη αβεβαιότητα είναι η ημερομηνία κατά την οποία θα ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις για την έξοδο. Η διαδικασία θα πρέπει να ολοκληρωθεί εντός δύο ετών από την επίκληση του άρθρου 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Αλλά η νέα πρωθυπουργός, Τερέζα Μέι, έχει ήδη δηλώσει ότι δεν επιθυμεί να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις πριν το τέλος του έτους.
Η δεύτερη αβεβαιότητα αφορά το ερώτημα για το κατά πόσο οι διαπραγματεύσεις μπορούν να επιλύσουν ταυτόχρονα τους όρους της εξόδου μας από την ΕΕ και τις μελλοντικές εμπορικές συμφωνίες μας με την ενιαία αγορά της Ευρώπης. Ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο θα ισχυριστεί ότι, βάσει του άρθρου 50, οι διαπραγματεύσεις θα πρέπει να «λάβουν υπόψη το πλαίσιο των μελλοντικών μας σχέσεων», ο αρμόδιος διαπραγματευτής της ΕΕ για το Εμπόριο επιμένει ότι οι μελλοντικές ρυθμίσεις μπορούν να συζητηθούν μόνο μετά απο την αποχώρηση της Βρετανίας από την Ένωση.
Η τρίτη αβεβαιότητα έγκειται στους στόχους της Βρετανίας σε αυτήν την διαπραγμάτευση. Προτίθεται δηλαδή να ζητήσει την πλήρη πρόσβαση στην ενιαία αγορά (όπως η Νορβηγία), ή σε ένα μέρος της (όπως η Ελβετία); Θα προτιμήσει την καναδική επιλογή των χαμηλών δασμών, ή θα αποφασίσει απλά να διεξάγει το εμπόριο με την Ευρώπη με τους ίδιους όρους που κάνουν όλα τα μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου;
Η τέταρτη αβεβαιότητα προκύπτει από τις ανησυχίες των ψηφοφόρων για το θέμα της μετανάστευσης και για τον βαθμό στον οποίο κάθε νέα εμπορική συμφωνία με την ΕΕ πρέπει να εξαρτάται από τον περιορισμό της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων μεταξύ Βρετανίας και κρατών-μελών της ΕΕ. Η νέα πρωθυπουργός έχει υποστηρίξει ότι δεν θα δεχθεί σύνδεση με την ενιαία αγορά, χωρίς να συνοδεύεται από μια συμφωνία σχετικά με τη διαχείριση της μετανάστευσης.
Στη θεωρία, η επιλογή της Νορβηγίας - μέλος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (European Economic Area) - θα μπορούσε να επεκταθεί ώστε να συμπεριλάβει ένα πρωτόκολλο «τύπου Λιχτενστάιν», σχετικά με τον περιορισμό των αδειών παραμονής, ή να περιλάβει τη χρήση της «ρήτρας διασφάλισης» της EEA, η οποία θα μπορούσε να επιτρέψει περιορισμούς στην μετανάστευση, αν οι εισροές αυξηθούν με ταχύ ρυθμό. Όμως, υπό τον φόβο να απαιτήσουν και άλλες χώρες μια παρόμοια εξαίρεση, η ΕΕ θα δυσκολευτεί πολύ να συμφωνήσει σε μια τέτοια πρόβλεψη.
Η πέμπτη αβεβαιότητα αφορά τη διαπραγματευτική στάση της ίδιας της ΕΕ, αρχής γενομένης από το ποιος θεσμός της θα έχει τον κύριο λόγο στις συζητήσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή το Συμβούλιο των Υπουργών; Η Γερμανίδα Καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, έχει ήδη καταστήσει σαφές ότι δεν θα δώσει στην Κομισιόν «λευκή επιταγή» ώστε να διαπραγματευτεί εκ μέρους της Γερμανίας. Το ερώτημα έχει βέβαια και ένα ακόμη σκέλος: Τον χρόνο κατά τον οποίον η Ευρώπη θα καθορίσει την τελική διαπραγματευτική της θέση. Θα είναι δηλαδή πριν από τις προεδρικές εκλογές την ερχόμενη άνοιξη στη Γαλλία και τις Εθνικες εκλογές το επόμενο φθινόπωρο στην Γερμανία ή θα αναμείνει τα αποτελέσματα τους;
Η έκτη αβεβαιότητα αφορά τις οικονομικές συνθήκες υπό τις οποίες θα λάβουν χώρα οι διαπραγματεύσεις. Η Βρετανία φαίνεται να σύρεται προς την ύφεση, καθώς οι επιχειρήσεις έχουν θέσει τα επενδυτικά τους σχέδια σε αναμονή. Η πίεση που θα δεχθεί η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου να κινηθεί πιο γρήγορα στις διαπραγματεύσεις συνεπώς θα αυξηθεί όσο περνά ο καιρός, καθώς όσο μεγαλύτερη η αναμονή, τόσο μεγαλύτερη και η υποχώρηση της εμπιστοσύνης των αγορών και επομένως και η ισχύς της διαπραγματευτικής θέσης της Βρετανίας.
Η έβδομη αβεβαιότητα έγκειται στο ερώτημα αν το ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να επιβιώσει στην νέα εποχή. Ο Λόρδος Νορθ έχει μείνει στην ιστορία γιατί έχασε την Βρετανική Ένωση με την Αμερική. Δύο αιώνες μετά, ο απερχόμενος πρωθυπουργός, Ντέιβιντ Κάμερον, μπορεί και αυτός να λάβει μια θέση στην ιστορία ως ο πρωθυπουργός που έχασε δυο Ενώσεις: την μια με την Ευρώπη και την άλλη μεταξύ Αγγλίας και Σκωτίας. Ενώ οι Συντηρητικοί θέλουν την Σκωτία να παραμείνει στην Βρετανία χωρίς τη σύνδεση με την Ευρώπη, το εθνικιστικό κόμμα της Σκωτίας επιθυμεί την Σκωτία μέλος μιας Ευρώπης χωρίς τη Βρετανία. Και με τους Δημοκρατικούς της Βόρειας Ιρλανδίας, με επικεφαλής το Σιν Φειν, να απαιτεί ένα δημοψήφισμα για να ενωθεί με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, η ίδια η ύπαρξη του Ηνωμένου Βασιλείου είναι πλέον ξεκάθαρα «στο τραπέζι».
Υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να μειωθεί αυτή η αβεβαιότητα και ο επικείμενος κίνδυνος: Η κυβέρνηση πρέπει να ανακοινώσει σύντομα ότι θα διαπραγματευτεί με την ΕΕ στη βάση της επιλογής της Νορβηγίας, δηλαδή ως μέλος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου και θα πρέπει να καταστήσει σαφές άμεσα ότι οι πολίτες της ΕΕ που κατοικούν στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι ευπρόσδεκτοι να παραμείνουν.
Αυτός ο δρόμος θα δώσει στην Βρετανία εκείνο που ζητούν επίμονα οι επιχειρήσεις - την πρόσβαση στην ενιαία αγορά. Ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο θα εξακολουθήσει να συνεισφέρει στον προϋπολογισμό της ΕΕ, θα μπορούσε να «επαναπατρίσει» την διαμόρφωση πολιτικής για τους κρίσιμους τομεις της γεωργίας και της αλιείας, καθώς και να διαπραγματευτεί τις δικές του εμπορικές διμερείς συμφωνίες (για παράδειγμα, με την Κίνα και την Ινδία). Η συμμετοχή μας στον ΕΟΧ θα προσφέρει ένα ακόμη πρόσθετο πλεονέκτημα – θα δώσει στη Σκωτία το πεδίο σύνδεσης με τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ που επιθυμεί.
Είναι επίσης σημαντικό να δοθεί λύση στο ακανθώδες ζήτημα της μετανάστευσης. Κάθε πραγματική λύση θα πρέπει να περιλαμβάνει τη σύσταση ενός ταμείου για να βοηθήσει τις περιοχές της χώρας των οποίων οι υγειονομικές εγκαταστάσεις, τα σχολεία και άλλες δημόσιες υπηρεσίες βρίσκονται υπό πίεση, λόγω της αύξησης του τοπικού τους πληθυσμού από τις μεταναστευτικές ροές. Επίσης, μια πιο αποφασιστική εφαρμογή του «κατωτάτου μισθού» και άλλων νομοθεσιών που προστατεύουν τους εργαζομένους είναι απαραίτητη. Έτσι μόνο θα καταφέρουμε να καθησυχάσουμε τους φόβους του λαού μας ότι οι μετανάστες σέρνουν τους πολίτες μας σε «μια κούρσα προς τα κάτω». Οι διαπραγματεύσεις μας επομένως για την συμμετοχή μας στον ΕΟΧ θα πρέπει να ξεκινήσουν στην βάση ότι κάθε συμφωνία θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα πρωτόκολλο για τη μετανάστευση και τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε τη «ρήτρα διασφάλισης» αν οι μεταναστευτικές ροές αυξηθούν.
Η όγδοη αβεβαιότητα και πιο σημαντική όμως, αφορά το μέλλον του παγκόσμιου ρόλου της Βρετανίας. Πιο συγκεκριμένα, κατά πόσο η Βρετανία μπορεί και με ποιον τρόπο να ανταποκριθεί στην μη αναστρέψιμη μετατόπιση του κέντρου της παγκόσμιας οικονομίας προς την Ασία, καθώς και απέναντι στις τεχνολογικές καινοτομίες που φέρνουν την επανάσταση σε κλάδους και επαγγέλματα - και ως εκ τούτου αυξάνουν τις ανησυχίες των ψηφοφόρων μας για τις προοπτικές απασχόλησης τους και για το μέλλον τους.
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος αποκάλυψε υψηλά ποσοστά υποστήριξης του «Brexit» σε πόλεις της χώρας που κάποτε βρίσκονταν στο επίκεντρο της βρετανικής βιομηχανικής επανάστασης, αλλά τώρα πια είναι γεμάτες με εγκαταλελειμμένα εργοστάσια και επιχειρήσεις, λόγω του ασιατικού ανταγωνισμού. Αυτές οι περιοχές επαναστάτησαν ενάντια στις συμβουλές των πολιτικών και επιχειρηματικών ελίτ που τις καλούσαν να ψηφίσουν υπέρ του «Remain» και αντ' αυτού απαίτησαν την προστασία τους από τις αντιξοότητες της παγκοσμιοποίησης. Για αυτό άλλωστε και βασικά συνθήματα της εκστρατείας των «Brexit» αφορούσαν την επαναφορά του ελέγχου πίσω στο εθνικό επίπεδο -μια ρητορική πλήρως ευθυγραμμισμένη με τις λαϊκίστικες, υπέρ του προστατευτισμού κινήσεις που κάνουν θραύση σε όλη τη Δύση αυτή τη στιγμή.
Το αποτέλεσμα δεν άφησε ανέπαφο ούτε το Εργατικό Κόμμα, που πλέον έχει χωριστεί μεταξύ μιας ηγεσίας που θεωρεί τη διαμαρτυρία ενάντια στην παγκοσμιοποίηση ως πιο σημαντική από την εκλογική επικράτηση και σε μια κοινοβουλευτική ομάδα που γνωρίζει ότι θα πρέπει να δώσει πιστικές απαντήσεις για το πως μπορεί να διαχειρισθεί την παγκοσμιοποίηση προς το δημόσιο συμφέρον.
Αλλά οι διαχωριστικές γραμμές για το πώς θα ανταποκριθούμε στην παγκοσμιοποίηση έχουν υψωθεί και στο κυβερνών κόμμα των Συντηρητικών. Ορισμένοι πιστεύουν σε μια παγκόσμια, ελεύθερη οικονομία. Άλλοι πιστεύουν ότι η Βρετανία θα πρέπει να απαλλαγεί από τις εξωτερικές δεσμεύσεις. Και κάποιοι πιστεύουν, όπως και πολλοί στους Εργατικούς, ότι οντάς μέλος της ΕΕ, -θεωρώντας τη συμμετοχή μας όχι ως πρόβλημα, αλλά ως μέρος της λύσης- θα μπορούσαμε να διαχειρισθούμε καλύτερα την παγκοσμιοποίηση. Όμως, εξαιτίας αυτών των διαιρέσεων, κανένας δεν έχει υποβάλει μέχρι στιγμής προτάσεις που θα απαντούσαν με έναν ουσιαστικό τρόπο στις αιτιάσεις όσων αισθάνονται ότι έχουν «μείνει πίσω».
Έτσι, μετά το δημοψήφισμα, έχουμε πλέον ανάγκη μιας πιο ολοκληρωμένης συζήτησης για το πώς θα αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης και των αλλαγών που επιφέρει, καθώς και πώς θα συνεργαστεί με τη διεθνή κοινότητα για να το πράξει. Ένα βιώσιμο πρόγραμμα για την ανταπόκριση μας στην παγκοσμιοποίηση θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι κάθε χώρα θα πρέπει να εξισορροπήσει την αυτονομία που επιθυμεί, με τη συνεργασία που χρειάζεται.
Αυτό θα περιλαμβάνει συντονισμένες νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές σε όλες τις χώρες των G20, ανανέωση των προσπαθειών για επέκταση του παγκόσμιου εμπορίου, νέες εθνικές πολιτικές για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων και την προώθηση της κοινωνικής κινητικότητας και την εστίαση της μελλοντικής μας οικονομικής ανάπτυξης στην επιστήμη, στην τεχνολογία και στην καινοτομία.
Όσο η παγκοσμιοποίηση δείχνει «ακέφαλη», τόσο οι διαδηλωτές κατά της παγκοσμιοποίησης θα καταφέρνουν να πνίξουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, να ακυρώνουν τις προτεινόμενες εμπορικές συμφωνίες, όπως η TTIP και να καθιστούν τις εθνικές οικονομίες λιγότερο ανοικτές.
Τώρα που αντιμετωπίζουμε πια κατάματα τη ζωή έξω από την ΕΕ, η Βρετανία δεν μπορεί να αγνοήσει ή να παρακάμψει αυτά τα σημαντικά παγκόσμια ζητήματα. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει τώρα να αποφασίσει εάν θα σταθεί απέναντι στο ρεύμα του προστατευτισμού που οδήγησε στο Brexit και να επιλέξει τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει ώστε η παγκοσμιοποίηση να “δουλέψει” για όλους.»
Φωτογραφίες: EPA/ΑΠΕ