Με κοινή νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργού Δικαιοσύνης, του υπουργού Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και του αναπληρωτή υπουργού Προστασίας του Πολίτη θεσπίζεται ανεξάρτητος Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας στα σώματα ασφαλείας (ΕΛΑΣ, Πυροσβεστικό Σώμα, Λιμενικό Σώμα) και τις φυλακές.
Ο Εθνικός Μηχανισμός δεν θα λειτουργεί υπό τον έλεγχο ή την εποπτεία κάποιου Υπουργείου. Για προφανείς λόγους διαφάνειας, λειτουργικής ανεξαρτησίας και αποτελεσματικότητας θα λειτουργεί στο πλαίσιο του Συνηγόρου του Πολίτη, ανεξάρτητης αρχής με συσσωρευμένη πείρα και γνώση στο πεδίο του ελέγχου της διοίκησης και της διερεύνησης υποθέσεων αυθαιρεσίας. Η συγκρότηση του ανεξάρτητου μηχανισμού θα επιτευχθεί με την άμεση κατάθεση σχετικού νομοσχεδίου που τροποποιεί τον ν. 3938/2011, νόμος ο οποίος προέβλεπε τη σύσταση Γραφείου Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας αλλά ουδέποτε εφαρμόστηκε.
Το εν λόγω νομοσχέδιο βασίζεται σε πρόταση ομάδας εργασίας των Υπουργείων Δικαιοσύνης και Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης (για θέματα Προστασίας του Πολίτη), η οποία στην συνέχεια έτυχε επεξεργασίας από όλα τα καθ’ ύλην αρμόδια υπουργεία, με τη συνδρομή του Συνηγόρου του Πολίτη.
Δεδομένης της φύσης του Συνηγόρου του Πολίτη ως Ανεξάρτητης Αρχής, η προβλεπόμενη διαδικασία διερεύνησης περιστατικών αυθαιρεσίας δεν υποκαθιστά τις προβλεπόμενες πειθαρχικές διαδικασίες για τους υπαλλήλους στα σώματα ασφαλείας και τις φυλακές.
Ειδικότερα στο υπό κατάθεση νομοσχέδιο προβλέπονται τα ακόλουθα:
Ο Συνήγορος του Πολίτη επιλαμβάνεται σχετικών υποθέσεων:
α) ύστερα από καταγγελία,
β) αυτοβούλως,
γ) μετά από παραπομπή της υπόθεσης από τον καθ’ ύλην αρμόδιο Υπουργό ή Γενικό Γραμματέα.
Αφ’ ής στιγμής ο Συνήγορος του Πολίτη αναλάβει τη διερεύνηση μιας υπόθεσης, εντός 3 μηνών συντάσσει πόρισμα. Κατά τη διερεύνηση μπορεί να λαμβάνει όλα τα αντίγραφα του πειθαρχικού φακέλου που τυχόν έχει ήδη σχηματιστεί ενώ διεξάγει τις έρευνες σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.3094/2003. Ιδίως μεριμνά για την διασφάλιση του δικαιώματος ακροάσεως των ελεγχομένων.
Τα πειθαρχικά όργανα της κάθε υπηρεσίας αναστέλλουν την έκδοση της απόφασης μέχρι την έκδοση του πορίσματος του Συνηγόρου του Πολίτη, το οποίο πόρισμα συσχετίζεται με το πειθαρχικό φάκελο. Σημειώνεται ότι δεν θίγονται διοικητικά μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί σε βάρος του πειθαρχικά ελεγχόμενου ή μέτρα επείγοντος χαρακτήρα, όταν διακυβεύεται το συμφέρον της υπηρεσίας.
Πρέπει να αναφερθεί ιδίως πως η τελική απόφαση του πειθαρχικού οργάνου μπορεί να αποκλίνει από το διατακτικό του πορίσματος μόνο με ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία.
Σε περίπτωση σχετικής καταδικαστικής απόφασης από το ΕΔΔΑ, ο Συνήγορος του Πολίτη επανεξετάζει την υπόθεση και αποφασίζει για την εκ νέου διερεύνησή της. Τέλος, ο Συνήγορος του Πολίτη δημοσιεύει ετησίως ειδικές εκθέσεις για τις υποθέσεις αυθαιρεσίας. Οι εκθέσεις του κοινοποιούνται στους καθ’ ύλην αρμόδιους Υπουργούς.