Ποιός είχε την κυνική ιδέα για δημοψήφισμα για Brexit με στόχο να παραμείνει στην εξουσία; Ο Κάμερον, απαντά η έγκυρη γαλλική εφημερίδα Liberation, η οποία κάνει ένα πορτρέτο με «ξυράφι» για τον βρετανό πρωθυπουργό που άνοιξε την παγίδα για τους αντιπάλους του και έπεσε ο ίδιος μέσα, όπως γράφει.
«Παίζοντας εδώ και χρόνια με την υπόσχεση ενός δημοψηφίσματος προκειμένου να επανεκλεγεί και να καθησυχάσει την δεξιά πτέρυγα του κόμματός του, ο Ντέηβιντ Κάμερον κατέληξε να αυτοκαταστραφεί. Η παγίδα έκλεισε πάνω σε εκείνον που την τοποθέτησε.
Στις 23 Ιανουαρίου 2013, ο Ντέιβιντ Κάμερον στην προσπάθειά του να επανεκλεγεί πρωθυπουργός και νοιώθοντας την καυτή ανάσα της ευρωσκεπτικιστικής πτέρυγας του δικού του κόμματος αλλά και των λαϊκιστών του UK Independence Party (Ukip) στον σβέρκο του, αποφασίζει να τα παίξει όλα για όλα. Υπόσχεται ότι θα κάνει δημοψήφισμα για την ένωση της Μεγάλης Βρετανίας με την ευρωπαϊκή ένωση αν οι συντηρητικοί (δηλαδή ο ίδιος) κερδίσουν τις εκλογές του 2015.
Την ίδια ημέρα ο Τόνι Μπλερ, ο πρωθυπουργός των Εργατικών της περιόδου 1997 ως 2007, αντέδρασε παρομοιάζοντας την κατάσταση με την κωμωδία του Μελ Μπρουκς «Ο σερίφης είναι φυλακή»:
«Μου θυμίζει τη στιγμή που ο σερίφης βάζει τα όπλο στον κρόταφό του και λέει: Αν δεν κάνετε αυτό που σας λέω, θα τινάξω τα μυαλά μου στον αέρα».
Λίγα χρόνια αργότερα, είναι αυτό ακριβώς που συνέβη. Χάνοντας το δημοψήφισμα το οποίο στην πραγματικότητα δεν θέλησε ποτέ, ο βρετανός πρωθυπουργός έβαλε το σχοινί στον λαιμό του. Η πτώση του Κάμερον δεν θυμίζει το παραπάνω παράδειγμα με τη σφαίρα αλλά περισσότερο το γιαπωνέζικο sepukku: μια αργή και χορογραφημένη πολιτική αυτοκτονία, σε δημόσια θέα και υπό την πίεση του ίδιου του κόμματός του. Ακολουθώντας την βρετανική εκλογική παράδοση (ήττα σημαίνει παραίτηση), ο Ντέιβιντ Κάμερον, ο οποίος έκανε προεκλογική εκστρατεία για το remain, ανακοίνωσε την Παρασκευή το πρωί ότι θα παραιτηθεί τον Οκτώβριο τη στιγμή του Συνεδρίου του κόμματός του.
(Ο Κάμερον ανακοινώνει την προσεχή παραίτησή του, μετά το δημοψήφισμα για Brexit).
Αλλαζών και κυνικός
Σύμφωνα με τους βιογράφους του ο Κάμερον (σύμβουλος της Θάτσερ, λογογράφος του Τζον Μέητζορ) ήταν πάντα κάπως ευρωσκεπτικιστής. Δεν ήταν ακριβώς άγριο μίσος αλλά ένα είδος αλαζονικής και ευγενικής περιφρόνησης για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Δεν ονειρευόταν, βέβαια, την έξοδο της χώρας του από την ΕΕ, όπως η σκληρή πτέρυγα του κόμματός του. Το 2006, στην πρώτη του ομιλία ως αρχηγός των Torries είχε κατηγορήσει τους ευρωσκεπτικιστές του κόμματός του ότι ευθύνονται που χάνουν συνέχεια τις εκλογές από τους Εργατικούς.
«Και ενώ οι γονείς ενδιαφέρονταν να έχουν καλά νοσοκομεία και σχολεία για τα παιδιά τους και να βρουν μια ισορροπία ανάμεσα στην εργασία και την οικογένεια, εμείς φλυαρούσαμε για την Ευρώπη» είχε κατηγορήσει τότε το κόμμα του.
Για τον Κάμερον, το ευρωπαϊκό ζήτημα δεν είναι ιδεολογικό, είναι θέμα τακτικής. Είχε μια κυνική προσέγγιση και φάνηκε από το 2007: τότε ήταν που ορκίστηκε ότι αν κερδίσει τις εκλογές θα κάνει δημοψήφισμα για το Σύμφωνο της Λισαβόνας. Δύο χρόνια αργότερα, και ενώ πλησίαζαν οι βουλευτικές εκλογές, εξηγεί ότι η υπόσχεσή του για δημοψήφισμα δεν ισχύει. Το 2010 εξελέγη πρωθυπουργός και συνεργάστηκε με τους φιλοευρωπαίους του Νικ Κλεγκ. Αλλά το 2011 ο Κάμερον αναγκάστηκε να έρθει αντιμέτωπος με την εσωτερική φράξια του κόμματός του. 90 συντηρητικοί βουλευτές «backbenchers» (η μικρότερη πτέρυγα του κόμματος) πετούν το γάντι στον πρωθυπουργό Κάμερον και ψηφίζουν υπέρ της διεξαγωγής δημοψηφίσματος για την ΕΕ. Η ψηφοφορία τελικά συνασπίζει και τους Εργατικούς και τους βουλευτές του Νικ Κλεγκ και δεν περνάει η απόφαση για δημοψήφισμα. Αλλά το καμπανάκι είχε ήδη σημάνει.
Η ώρα του λαϊκισμού
Το 2012, ο Κάμερον ανοίγει μόνος του το Κουτί της Πανδώρας: σε ένα άρθρο στην Sunday Telegraph, σε απάντηση της επιστολής 100 συντηρητικών βουλευτών που μάχονται υπέρ του Brexit, γράφει:
«Για μένα, οι δύο λέξεις «Ευρώπη» και «δημοψήφισμα» μπορούν να πάνε μαζί». Στο ίδιο άρθρο καταγγέλλει την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία και την αυταρχικότητα της ΕΕ στα κοινωνικά ζητήματα και προσθέτει:
«Το θέμα είναι ότι οι Βρετανοί δεν είναι ικανοποιημένοι από την Ευρώπη, και ειλικρινά ούτε κι εγώ». Κλιμακώνοντας τον οίστρο του αναφέρει, μάλιστα, ότι η ιδέα ενός δημοψηφίσματος δεν είναι καλή αυτή τη στιγμή και καλεί τους Βρετανούς να δείξουν «στρατηγική υπομονή» για να αναθεωρήσουν τις συμφωνίες με την ΕΕ.
Η άνοδος των λαϊκιστών του Ukip
Την ίδια εποχή, ένα νέο κύμα έντονου ευρωσκεπτικισμού, χρωματισμένου με μια άγρια ρητορική εναντίον των προσφύγων και μεταναστών που έχει στόχο κυρίως τους μετανάστες από τις ανατολικές χώρες, ανεβαίνει συνεχώς σε ποσοστά. Το Ukip εμφανίζεται όλο και πιο ενισχυμένο σε κάθε νέα δημοσκόπηση και ο ηγέτης του Νάιτζελ Φάρατζ είναι πανταχού παρών στα μίντια. Το 2013, ο Κάμερον, ελπίζοντας να τραβήξει στο χαλί κάτω από τα πόδια του Φάρατζ και προκειμένου να χαλαρώσει την πίεση των συντηρητικών του κόμματός του, ο Κάμερον ανακοινώνει ότι θα διαξάγει δημοψήφισμα για την έξοδο από την ΕΕ, σε περίπτωση που κερδίσει τις εκλογές που θα γίνονταν δύο χρόνια αργότερα.
Το 2014, το Ukip, το ευρωφοβικό κόμμα το οποίο ιδρύθηκε το 1993, κερδίζει τις ευρωπαϊκές εκλογές με 26% και 24 ευρωβουλευτές. Είναι η πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία των εκλογών της Μεγάλης Βρετανίας που μια εκλογή ξεφεύγει από τον έλεγχο των συντηρητικών ή των εργατικών. Αυτό το νέο πολιτικό τοπίο παγιδεύει τον Κάμερον να φτάσει στα άκρα με το δημοψήφισμα και γίνεται το πρώτο επιχείρημα των tories στις βουλευτικές εκλογές.
Ο Μπόρις Τζόνσον παραφυλάει
Στα χαρτιά, το στοίχημα του Κάμερον κερδίζεται: στις 7 Μαίου 2015 οι Συντηρητικοί κερδίζουν τις εκλογές με μεγάλη πλειοψηφία, κάτι που κανείς δεν περίμενε. Είναι η μεγαλύτερη νίκη στην καριέρα του Κάμερον. Εδώ αρχίζει η περιπέτεια του δημοψηφίσματος. Στα τέλη του 2015 ο Κάμερον προσπαθεί να αρπάξει από τους ευρωπαίους όλο και περισσότερα ώστε να τα χρησιμοποιήσει ως επιχειρήματα για να αποφύγει το Brexit. Αλλά το τρελό φορτηγό είχε ήδη πάρει την πορεία του. Τον Φεβρουάριο 2016 όταν ο Κάμερον αποκαλύπτει την ημερομηνία του δημοψηφίσματος, ο Μπόρις Τζόνσον, του οποίου έληγε η θητεία ως δημάρχου του Λονδίνου, ανακοινώνει ότι θα είναι ο εκπρόσωπος του κινήματος leave, υπέρ της εξόδου από την ΕΕ. Εχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού του τη σκέψη ότι θα μπορούσε να πάρει τη θέση του Κάμερον στην ηγεσία του κόμματος –και κατά συνέπεια της Μεγάλης Βρετανίας. Ο πληθωρικός πρώην δήμαρχος ρίχνεται στην προεκλογική εκστρατεία με απίστευτο λαϊκισμό (είπε π.χ. ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση ήταν το όνειρο του Χίτλερ).
Ετσι, το στρατόπεδο του remain βρέθηκε σε άτεχνα χέρια. Ο ηγέτης των Εργατικών Τζέρεμι Κόρμπιν είναι κατά βάση ευρωσκεπτικιστής αλλά δίνει μια μικρή βοήθεια στην προεκλογική εκστρατεία μαζί με τον Κάμερον. Μη χαρισματικός πολιτικός, δεν κατορθώνει να πείσει και πολλούς για την παραμονή στην ΕΕ, την οποία κατά βάθος δεν πιστεύει.
Το δημοψήφισμα ήταν μια κίνηση τακτικής αχρείαστη, όπως φαίνεται σήμερα. Ο Κάμερον ήξερε τι διακινδύνευε αλλά πίστευε ότι ήταν ικανός να θριαμβεύσει, πιθανόν όπως έκανε και στις βουλευτικές εκλογές. Φαίνεται από το αποτέλεσμα ότι οι ψηφοφόροι επέλεξαν την αυτοκτονική του υπόσχεση και όχι τον ίδιο».