Οι αισιόδοξοι ελπίζουν ότι η Ελλάδα σύντομα θα είναι σε θέση να αφήσει την κρίση πίσω της, μετά και την τελευταία συνάντηση των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης χθες. Η αισιοδοξία δεν είναι εντελώς αβάσιμη.
Κυρίως γιατί οι δανειστές της, όπως το ΔΝΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν σταματήσει να προσποιούνται ότι το ελληνικό χρέος είναι βιώσιμο. Αλλά πολύ περισσότερο γιατί το προφανές επιτέλους αναγνωρίζεται – και δεν είναι άλλο από την διαπίστωση ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να εξέλθει από την κρίση χρέους μέχρι να αντιμετωπιστεί αυτό ακριβώς το πρόβλημα της. Το χρέος της!
Η Ελλάδα δεν μπορεί να εξέλθει από την κρίση χρέους μέχρι να αντιμετωπιστεί αυτό ακριβώς το πρόβλημα της. Το χρέος της!
Ωστόσο τα οικονομικά επιχειρήματα υπήρξαν σε μεγάλο βαθμό άνευ σημασίας κατά τη διάρκεια που το ελληνικό δράμα εξελισσόταν. Ακολουθώντας το τυπικό μοτίβο στην ιστορία των κρίσεων χρέους, έτσι και αυτή αντιμετωπίσθηκε και την διαχειρίσθηκαν στο πλαίσιο της ηθικής.
Για παράδειγμα, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, επιμένει ότι δεν μπορεί να υποστηρίξει τον ισχυρισμό της Ελλάδα για την ανάγκη ανακούφισης του χρέους της γιατί στερείται «μιας ορθής επιχειρηματολογίας που θα βρει σύμφωνους τους Γερμανούς βουλευτές και την γερμανική κοινή γνώμη».
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν ισχυρά οικονομικά επιχειρήματα υπέρ της ελάφρυνσης του χρέους της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι το τρέχον σχέδιο είναι αυτοκαταστροφικό. Η απαίτηση των δανειστών από την Ελλάδα να παράγει τεράστια πλεονάσματα στον ετήσιο προϋπολογισμό της θα επιταχύνει επιπλέον το σπιράλ θανάτου της ελληνικής οικονομίας, επιδεινώνοντας παράλληλα -και αναπόφευκτα- την ικανότητα της να εξυπηρετήσει το χρέος της.
Η απαίτηση των δανειστών από την Ελλάδα να παράγει τεράστια πλεονάσματα στον ετήσιο προϋπολογισμό της θα επιταχύνει επιπλέον το σπιράλ θανάτου της ελληνικής οικονομίας
Αλλά είναι μάταιο να αγωνίζεται κάποιος με όπλο την οικονομική λογική, όταν το πρόβλημα είναι, μεταξύ άλλων, βαθιά ηθικό και συναισθηματικό. Ένα σημαντικό ζήτημα που προκύπτει κάθε φορά που συζητείται η επίλυση της παρούσας κρίσης είναι αν ο ελληνικός λαός - ο οποίος έχει συστηματικά υποτιμηθεί τα τελευταία χρόνια - αξίζει την ελάφρυνση του χρέους της χώρας του.
Η υποβόσκουσα ηθική διαμάχη και τα συναφή πολιτικά αδιέξοδα αποτυπώθηκαν πρόσφατα σε ένα κύριο άρθρο των New York Times:
«Το πρόβλημα είναι η Γερμανία, ο βασικός πιστωτής της Ελλάδας: Οι γερμανικές ομοσπονδιακές εκλογές θα λάβουν χώρα το επόμενο έτος, και πολλοί Γερμανοί πολίτες αισθάνονται ότι η σκληρή δουλειά και η λιτότητα που οι ίδιοι έχουν βιώσει δεν πρέπει να σπαταληθούν για τη διάσωση των Ελλήνων από τον πόνο των δημοσιονομικών τους αμαρτιών».
Σύμφωνα με την κυρίαρχη αφήγηση, οι Έλληνες έχουν επανειλημμένα διασωθεί, προκειμένου να διατηρήσουν έναν σπάταλο τρόπο ζωής
Σύμφωνα με την κυρίαρχη αφήγηση που έχει διαμορφωθεί στην φαντασία της παγκόσμιας κοινής γνώμης, οι Έλληνες έχουν επανειλημμένα διασωθεί, προκειμένου να διατηρήσουν έναν σπάταλο τρόπο ζωής. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι κατανοητό ότι η προοπτική μείωσης του χρέους τους βρίσκει αντίσταση για λόγους ηθικής.
Αλλά η υποστήριξη μιας τέτοιας αφήγησης είναι εσφαλμένη.
«Λάθος λογική»
Η βασική αιτία του δημοσιονομικού προβλήματος της Ελλάδα ήταν οι δημόσιες δαπάνες για ένα διογκωμένο και δυσλειτουργικό δημόσιο τομέα, που είχε δομικά σχεδιαστεί για να εξυπηρετήσει πολιτικές, πελατειακές σχέσεις – και όχι τα συμφέροντα του Έλληνα πολίτη. Η «Ελληνική ευνοιοκρατία» τροφοδοτήθηκε με τη σειρά της σε μεγάλο βαθμό από κερδοσκοπικά ιδρύματα που απερίσκεπτα αγόραζαν χρέος από την περιφέρεια της ευρωζώνης, το οποίο και αντιμετωπιζόταν τότε ως «ακίνδυνο».
Αλλά οι επενδυτές είχαν υποτιμήσει τις επιπτώσεις από τα κύματα που προκάλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και πως αυτές θα μπορούσαν να επηρεάσουν την κακοσχεδιασμένη ευρωπαϊκή νομισματική ένωση. Ήταν ένα ατύχημα που περιμέναμε να συμβεί και το οποίο για πρώτη φορά έγινε αισθητό στην Ελλάδα το 2010, όταν έγινε ολοένα και πιο φανερό ότι τα ελληνικά ομόλογα δεν θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν στο ακέραιο.
Αψηφώντας ακόμη και τον Κανονισμό του ΔΝΤ, η πολιτική ελίτ της Ευρώπης αποφάσισε να διατηρήσει στην θέση τους, τόσο το δυσλειτουργικό κράτος, όσο και το μη βιώσιμο δημόσιο χρέος της
Προς έκπληξη όλων, η λύση που βρέθηκε δεν ήταν ούτε να επωμιστούν οι επενδυτές τις συνέπειες των «κακών στοιχημάτων» τους, ούτε να καταπολεμηθεί δραστικά η δημοσιονομική αιτία του ελληνικού ελλείμματος. Αψηφώντας ακόμη και τον Κανονισμό του ΔΝΤ, η πολιτική ελίτ της Ευρώπης αποφάσισε να διατηρήσει στην θέση τους, τόσο το δυσλειτουργικό κράτος, όσο και το μη βιώσιμο δημόσιο χρέος της. Αυτό κατέστη δυνατό με τη χρηματοδότηση του ελληνικού πελατειακού συστήματος, αλλά πιο σημαντικά, (και δυσανάλογα), με την διάσωση των ιδιωτών επενδυτών - κυρίως των γαλλικών και γερμανικών τραπεζών.
Φυσικά, αυτό που ουσιαστικά ήταν μια αποζημίωση των απερίσκεπτων αγοραστών δημοσίου χρέους έχει απατηλά απεικονισθεί ως μια ευγενής πράξη, δείγμα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης προς τον ελληνικό πληθυσμό. Οι Έλληνες έλαβαν υποτίθεται χρήματα τα οποία θα μπορούσαν να εξοφλήσουν πλήρως σε εύλογο χρονικό διάστημα. Ομοίως, οι Έλληνες πολιτικοί παρουσίαζαν -εξίσου παραπλανητικά- τις ευρωπαϊκές διασώσεις ως «ιστορίες επιτυχίας», που βοηθούσαν την Ελλάδα να αποφύγει την πτώχευση.
Με το να μην ασχολείται κανείς με την ουσία της κρίσης χρέους, οι διασώσεις το 2012 και το 2015 ήταν αναπόφευκτες προκειμένου να αναχρηματοδοτήσουν ένα ανεξόφλητο χρέος και να στηρίξουν την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών (που πλήττονταν από τις παρενέργειες της καταστροφική διαχείριση της κρίσης). Και ενώ η διάσωση του χρέους περιγράφηκε ως ένα σχέδιο διάσωσης των Ελλήνων, η επακόλουθη μετακύλιση του χρέους παρουσιάζεται ακόμη πιο παραπλανητικά ως μια ατελείωτη εισροή -απελπιστικά αναγκαίων- ενέσεων ρευστότητας.
Οι «μεταρρυθμίσεις» που απαιτήθηκαν από την Ελλάδα θα μπορούσαν καλύτερα να περιγραφούν ως μεταρρυθμίσεις που βασίζονται σε μια «Καλβινιστική ηθική»
Επιπλέον, οι όροι που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα, σε αντάλλαγμα για την «δήθεν» γενναιόδωρη βοήθεια που της παρείχανε, είχαν ελάχιστα να κάνουν με οικονομικά επιχειρήματα. Η Ελλάδα αναμφίβολα και έχει ανάγκη τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (που απαιτούνται για τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού κράτους), αλλά αυτό δεν μπορεί να αποτελεί λύση της κρίσης του χρέους της. Εντούτοις, οι «μεταρρυθμίσεις» που απαιτήθηκαν από την Ελλάδα είναι κυρίως ένα μείγμα καταστροφικής λιτότητας και τιμωρητικών πολιτικών. Θα μπορούσαν καλύτερα να περιγραφούν ως μεταρρυθμίσεις που βασίζονται σε μια «Καλβινιστική ηθική».
Χωρίς ιδιαίτερη έκπληξη, ο συνδυασμός της απαγόρευσης προς την Ελλάδα να αναδιαρθρώσει τα χρέη της με βιώσιμο τρόπο από τη μία πλευρά και της επιβολής παράλογων «όρων διάσωσης» από την άλλη, σηματοδότησε την μεγαλύτερη οικονομική κατάρρευση στη σύγχρονη εποχή. Και μάλιστα, όλο αυτό το διάστημα, η Ελλάδα και πάλι κατηγορείται για την αποτυχία της να ανακάμψει.
«Αναθεώρηση της ηθικής φαντασίωσης μας»
Προσπαθώντας να απομακρυνθούμε από μια ψευδή ιστορία ηθικής, είναι καιρός να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι η ανάκαμψη δεν είναι δυνατή ακριβώς λόγω των προγραμμάτων διάσωσης – και όχι για λόγους πέρα από αυτά. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να αναθεωρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την κρίση, καθώς ακόμη και οι λέξεις που επιλέγουμε να χρησιμοποιούμε τροφοδοτούν την ακαταμάχητη τάση μας να κατηγορούμε την Ελλάδα για τη μη επίτευξη των αναμενόμενων αποτελεσμάτων απο τις διαδοχικές «διασώσεις».
Η πλάνη επίσης ότι η Ελλάδα πληρώνει το τίμημα για τις δικές της φορολογικές αμαρτίες της πρέπει εξίσου να απορριφθεί
Η πλάνη επίσης ότι η Ελλάδα πληρώνει το τίμημα για τις δικές της φορολογικές αμαρτίες της πρέπει εξίσου να απορριφθεί. Αυτό ήταν ως επί το πλείστον αλήθεια μέχρι το 2010. Αλλά ακόμα και αν τέτοιες τιμωρητικές οικονομικές λογικές θα μπορούσαν να είναι κάπως δικαιολογημένες στην απαρχή της κρίσης, έχουν εμφανισθεί έκτοτε βαθύτερα αίτια της σημερινής κατάστασης της ελληνικής οικονομίας. Η Γερμανική ηγεσία δεν μπορεί για πολύ ακόμα να διεκδικεί μια υψηλότερη ηθική θέση και να επιρρίπτει όλο το φταίξιμο στην Ελλάδα - πόσο μάλλον να προσποιείται ότι είναι ο σωτήρας ενός «αχάριστου» και «προκλητικού» λαού.
Να επιτρέψουμε και πάλι στην οικονομική λογική να λάβει την κεντρική θέση που της αξίζει στην επίλυση του προβλήματος
Δεν χρειάζεται καν να φτάσουμε τόσο μακριά ώστε να υποστηρίξουμε ότι η Ελλάδα αξίζει την ελάφρυνση του χρέους της για λόγους ηθικής. Αυτό που περισσότερο έχει σημασία είναι να κατανοήσουμε ότι το πρόβλημα του χρέους είναι απίθανο να επιλυθεί σύντομα, λόγω της ηθικής φαντασίωσης που έχει λανθασμένα ερμηνευθεί από μια τοξική πεποίθηση ότι η Ελλάδα έχει λάβει κατ 'επανάληψη γενναιόδωρη βοήθεια, και εξακολουθεί να υποφέρει, για να καλύψει τις δημοσιονομικές της αμαρτίες. Ως αντίδοτο, θα πρέπει να αφοπλίσουμε το εκδικητικό αυτό παραμύθι ηθικής που έχει απατηλά κατασκευαστεί και να επιτρέψουμε και πάλι στην οικονομική λογική να λάβει την κεντρική θέση που της αξίζει στην επίλυση του προβλήματος.
(Το άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Business Insider φέρει την υπογραφή του καθηγητή Στράτου Ράμογλου)