Η μάχη για τη μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ έχει μετατραπεί, εκτός των άλλων και σε έναν πόλεμο λέξεων, καθώς και σε μια σύγκρουση πολιτικών προσώπων και πολιτικών θέσεων.
Ακόμα και μετά από αρκετές Συνόδους Κορυφής και εκτεταμένη κινδυνολογία, πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε σύγχυση σχετικά με το τι πραγματικά σημαίνει η κάθε λέξη.
Οι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν ή μετεγκαταστάθηκαν; Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε ένα hotspot και ένα κέντρο κράτησης; Τι ακριβώς είναι η επαναπροώθηση και πώς μπορεί κανείς να «απωθήσει» την μεταναστευτική ροή;
Από το «Wir Schaffen das» (θα τα καταφέρουμε) στο «όλοι οι μετανάστες είναι τρομοκράτες», η συζήτηση για τη μετανάστευση είναι επιρρεπής στην πολιτική εκμετάλλευση - και αυτό γιατί όλοι προσπαθούν να πάρουν την κοινή γνώμη με το μέρος τους. Καθώς η συζήτηση ανάβει, εν όψει μιας ακόμη Συνόδου Κορυφής, οι ηγέτες θα προσπαθήσουν να ισορροπήσουν τις πολιτικές ανησυχίες με τις νομικές συνέπειες. Και είναι εξαιρετικά σημαντικό να χρησιμοποιήσουν την ορολογία σωστά.
Ας δούμε τις επτά «κακές» λέξεις γύρω από τη μετανάστευση που θα μπορούσαν να αποδειχθούν νομικές παγίδες για την ΕΕ και τα κράτη-μέλη της:
1. Hotspots
Τι λέει το γλωσσάρι της ΕΕ: Το σύστημα των Κέντρων Υποστήριξης προσφύγων της ΕΕ περιλαμβάνει «ειδικές ομάδες»-γραφεία από όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες [Frontex, Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου και Europol] που παρέχουν ολοκληρωμένη υποστήριξη για την αντιμετώπιση των μικτών μεταναστευτικών ροών».
Μετάφραση: Τα Hotspots είναι ουσιαστικά κέντρα καταγραφής/ταυτοποίησης, που έχουν τοποθετηθεί στα σύνορα της Ευρώπης, στα σημεία διέλευσης με τα υψηλότερα επίπεδα εισόδου αιτούντων άσυλο. Βλέπε δηλαδή Ελλάδα και Ιταλία. Μέχρι στιγμής οκτώ έχουν συσταθεί, αν και η πρόοδος κατασκευής τους ήταν πιο αργή από ό, τι αναμενόταν και ήταν αναγκαίο, παρά και τις εκκλήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Είναι μια εντελώς καινούργια κατάσταση για το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Δεν χρησιμοποιείται πουθενά αλλού», δήλωσε ο Philippe De Bruycker, καθηγητής μεταναστευτικής πολιτικής στο Ινστιτούτο του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου.
Ατάκα: «Είναι ήδη έτοιμα τέσσερα και μισό hotspots» - Νίκος Ξυδάκης, Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Ελλάδας στα τέλη Φεβρουαρίου.
2. Κράτηση
Τι λέει το γλωσσάρι της ΕΕ: Η κράτηση είναι η «απομόνωση» (δηλαδή η στέρηση της ελευθερίας) του αιτούντος διεθνή προστασία από ένα κράτος μέλος σε ειδικό χώρο, όπου ο αιτών στερείται της προσωπικής του ελευθερίας».
Μετάφραση: Τα κέντρα κράτησης έχουν κατασκευαστεί για να κρατήσουν τους μετανάστες περιορισμένους είτε αναμένοντας την απόφαση σχετικά με το αίτημά τους για χορήγηση ασύλου, είτε εν αναμονή της επιστροφής τους στην πατρίδα τους, μετά και την απόρριψη της αίτησης τους. Κάθε χώρα της ΕΕ διαθέτει ανάλογα κέντρα, αλλά τα χρησιμοποιεί για διαφορετικούς σκοπούς η καθεμιά. Η κράτηση των αιτούντων άσυλο, έγκλειστοι σε έναν ειδικό χώρο, είναι νόμιμη, αλλά οι χώρες της ΕΕ έχουν αυστηρούς κανόνες σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις αυτής. Δεν μπορούν να κρατούν τους αιτούντες άσυλο «με μοναδικό λόγο ότι αυτός ή αυτή έχουν αιτηθεί άσυλο». Οι κανόνες της ΕΕ ορίζουν ότι αυτό είναι ένα μέτρο ύστατης ανάγκης και ότι θα πρέπει να είναι «όσο το δυνατόν συντομότερη η κράτηση αυτή».
Ατάκα: «Πρέπει να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα που εξασφαλίζουν την αποτελεσματική επιστροφή των παράνομων μεταναστών πίσω στην πατρίδα τους , συμπεριλαμβανομένης της χρήσης της κράτησης ως νόμιμο μέτρο έσχατης ανάγκης».- Συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής της ΕΕ στις 8 Οκτωβρίου 2015
3. Απώθηση
Τι λέει το γλωσσάρι της ΕΕ: Τίποτα. Ο όρος δεν βρίσκεται στην επίσημη ορολογία των Ευρωπαίων - Αναμφισβήτητα οι ηγέτες της Ευρώπης θέλουν να αποφύγουν οποιαδήποτε συζήτηση επί του θέματος.
Μετάφραση: Η πολιτική της «Απώθησης» σταματά τους αιτούντες άσυλο στα σύνορα και με τη βία τους απωθεί, αναγκάζοντας τους να επιστρέψουν στη χώρα από την οποία προήλθαν. Η απώθηση συζητείται ολοένα και περισσότερο από τους σκληροπυρηνικούς αντιπάλους της πολιτικής των «ανοικτών θυρών» στην προσφυγική ροή, αλλά νομικά, αποτελεί ένα σαθρό έδαφος – τουλάχιστον! Το 2012, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο έκρινε ότι η πολιτική της απώθησης εκ μέρους της Ιταλίας απέναντι σε μια βάρκα γεμάτη πρόσφυγες που προερχόταν από τη Λιβύη παραβίασε το Διεθνές Δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης της Γενεύης και της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η απόφαση αυτή, καθώς και η θέσπιση της σχετικής νομοθεσίας που ακολούθησε, ορίζει τα δικαιώματα ενός ατόμου που ζητάει πολιτικό άσυλο από τις διώξεις που αντιμετωπίζει στην χώρα του, σε άλλα κράτη. Τα κράτη αυτά έχουν την υποχρέωση να επεξεργαστούν όλες τις αιτήσεις ασύλου, ή αλλιώς θα μπορούσαν να είναι σε κίνδυνο νομικής αξίωσης από τους ανθρώπους που στέλνουν πίσω.
Ατάκα: «Θα έπρεπε να έχουμε κλείσει τα σύνορα από την αρχή και να απωθούμε τους μετανάστες» - Bart De Wever, αρχηγός του μεγαλύτερου κόμματος του Βελγίου (Ν-VA).
4. Επαναπροώθηση ...
... Ή μάλλον «μη επαναπροώθηση».
Τι λέει το γλωσσάρι της ΕΕ: Η αρχή της «μη επαναπροώθησης» απαγορεύει στα κράτη-μέλη της ΕΕ να επαναπροωθούν τους πρόσφυγες με οποιονδήποτε τρόπο σε χώρες ή εδάφη όπου η ζωή τους ή η ελευθερία τους μπορεί να απειλούνται λόγω της φυλής τους, της θρησκείας τους , της εθνικότητας τους ,της συμμετοχής σε κάποια κοινωνική ομάδα ή λόγω των πολιτικών τους πεποιθήσεων».
Μετάφραση: Είναι το αντίθετο της «απώθησης». Η αρχή της μη επαναπροώθησης στοχεύει στο να αποτρέψει διωκόμενους ανθρώπους να στέλνονται πίσω στα χέρια των διωκτών τους – είτε αυτό είναι μια κατάσταση, είτε ένα καθεστώς. Αν ένας Σύριος, μέλος της αντιπολίτευσης «επαναπροωθηθεί» πίσω στη Δαμασκό, θα βρεθεί στο έλεος εκείνων που απειλούν τη ζωή του. Και αυτό είναι ανεπίτρεπτο σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Ο όρος έχει ριχτεί στο τραπέζι τις τελευταίες ημέρες από τους επικριτές της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, οι οποίοι λένε ότι αυτή θα έχει ως αποτέλεσμα οι πρόσφυγες να στέλνονται πίσω στο κίνδυνο από τον οποίο προσπαθούν να ξεφύγουν.
Ατάκα: Καλώντας την Τουρκία μια ασφαλής χώρα «υπονομεύεται το ατομικό δικαίωμα των αιτούντων άσυλο να έχουν μια πλήρη και δίκαιη επεξεργασία του αιτήματος τους και μπορεί να οδηγήσει στη απέλαση προσφύγων στη χώρα καταγωγής τους - κατά παράβαση της αρχής της «μη επαναπροώθησης» - Αντίδραση της Διεθνούς Αμνηστίας για την συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας
5. Εγκατάσταση
Τι λέει το γλωσσάρι της ΕΕ: Εγκατάσταση είναι «η μεταφορά, κατόπιν αιτήματος από την Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες του ΟΗΕ (UNHCR) και με βάση την ανάγκη τους για διεθνή προστασία, ενός υπηκόου τρίτης χώρας, από μια τρίτη χώρα σε ένα κράτος-μέλος της ΕΕ».
Μετάφραση: Είναι το ισοδύναμο μιας «αερογέφυρας ασύλου»: Οι πρόσφυγες που βρίσκονται σε εμπόλεμες ζώνες ή σε χώρες εκτός ΕΕ, αξιολογούνται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, η οποία στην συνέχεια τους χορηγεί άσυλο σε κάποια από χώρες της ΕΕ. Οι πρόσφυγες έπειτα μεταφέρονται με αεροπλάνο στις χώρες υποδοχής της ΕΕ. Η ιδέα της εγκατάστασης των προσφύγων ήταν ένα βασικό μέρος της πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη μετανάστευση το περασμένο καλοκαίρι, αλλά δεν έχει ακόμη οδηγήσει σε κάποιο πραγματικό αποτέλεσμα: οι χώρες της ΕΕ συμφώνησαν τον Ιούλιο να εγκατασταθούν 22.000 πρόσφυγες στα κράτη-μέλη της Ένωσης, κατευθείαν από τρίτες χώρες., Μέχρι στιγμής έχουν καταφέρει να μεταφέρουν περίπου 4.500 άτομα.
Ατάκα: «Δεν υπάρχει πλειοψηφία στην Ευρώπη υπέρ της πολιτικής της εγκατάστασης». Ντόναλντ Τουσκ, Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, αρχές Δεκεμβρίου.
6. Μετεγκατάσταση
Τι λέει το γλωσσάρι της ΕΕ: Η μεταφορά των προσφύγων «από ένα κράτος-μέλος της ΕΕ που τους έχει χορηγήσει διεθνή προστασία σε ένα άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ, όπου θα πρέπει να τους χορηγηθεί παρόμοια προστασία» ή των αιτούντων άσυλο «από ένα κράτος-μέλος της ΕΕ που είναι αρμόδιο για την εξέταση του αιτήματος τους, σε άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ, στο οποίο θα εξεταστούν τελικά οι αιτήσεις τους για διεθνή προστασία».
Μετάφραση: Είναι μια προσπάθεια κατανομής των βαρών που συνεπάγεται η μετακίνηση προσφύγων ή αιτούντων άσυλο. Στην περίπτωση της ΕΕ, αυτό σημαίνει τη μεταφορά τους από την Ελλάδα και την Ιταλία προς άλλα κράτη-μέλη της Ένωσης. Η μετεγκατάσταση είναι ο «μεγάλος αδελφός» της «εγκατάστασης»: Το περασμένο καλοκαίρι, οι χώρες της ΕΕ δεσμεύτηκαν να μεταφέρουν συνολικά 160.000 αιτούντες άσυλο από την Ελλάδα και την Ιταλία προς άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Μέχρι στιγμής, έχουν καταφέρει να μετεγκαταστήσουν λιγότερους από 1.000 πρόσφυγες, ή αλλιώς το 0,6% του συνολικού αριθμού.
Ατάκα: «Ο μηχανισμός μετεγκατάσταση συνδέεται άμεσα με την λειτουργία των hotspots» - Δημήτρης Αβραμόπουλος, Επίτροπος Μετανάστευσης, τον Φεβρουάριο.
7. Παράνομη Μετανάστευση
Τι λέει το γλωσσάρι της ΕΕ: Αξιωματούχοι της ΕΕ προτιμούν τον όρο «παράτυποι» όταν αναφέρονται στους μετανάστες που έχουν εισέλθει στην Ένωση χωρίς την απαραίτητη άδεια/έγγραφα. Ο όρος «παράνομοι» χρησιμοποιείται με εξαιρετική φειδώ στην επίσημη γλώσσα της ΕΕ – πχ για να περιγράψει την «παράνομη παραμονή» κάποιου στην ΕΕ.
Μετάφραση: Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί όμως χρησιμοποιούν τη λέξη «παράνομοι» όλη την ώρα για να περιγράψουν τους μετανάστες που δεν δικαιούνται την προστασία του ασύλου. Το βασικό ερώτημα που εξακολουθεί να απασχολεί την συζήτηση για την μεταναστευτική κρίση είναι το εξής: Πότε θεωρείται ένας μετανάστης παράνομος; «Είναι μια μεγάλη συζήτηση αυτή», τονιζει ο De Bruycker. «Μερικοί άνθρωποι προτιμούν να λένε παράτυποι», επισημαίνει. «Τεχνικά μιλώντας, οι αιτούντες άσυλο μπορούν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται παράνομα - ή παράτυπα - σε μια χώρα της ΕΕ, όταν είναι εκεί χωρίς χαρτιά. Αλλά την ίδια στιγμή, δεν είναι παράνομο για αυτούς να φτάσουν εκεί χωρίς χαρτιά». Ψάχνοντας τις Συμφωνίες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και τα πρακτικά των συζητήσεων μεταξύ των ηγετών της ΕΕ, ο όρος «παράτυποι» φαίνεται να επικρατεί. Αλλά αυτό -η συναίνεση στην χρήση αυτού του όρου- φαίνεται επίσης να ξεθωριάζει όσο περνάει ο καιρός και όσο μετακινούμαστε από το ευρωπαϊκό πεδίο στον εθνικό διάλογο εσωτερικά της κάθε χώρας.
Ατάκα: «Οι μέρες της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης και της παράνομης εισόδου δεν μπορεί να συνεχιστούν έτσι απλά. Τα γεγονότα στο Παρίσι αλλάξαν τα πάντα »- Marcus Soeder, Υπουργός Οικονομικών της Βαυαρίας, Νοέμβριος 2015