Στην προσπάθειά της να αποτρέψει το Ηνωμένο Βασίλειο από την αποχώρηση, η Ευρώπη οδηγείται αργά αλλά σταθερά προς μια διττή πραγματικότητα. Μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων.
Οι ηγέτες της Ευρώπης -μετά από την μαραθώνια συνεδρίαση της περασμένης εβδομάδας με τον Ντέιβιντ Κάμερον- ελπίζουν ότι μόλις απέφυγαν ένα ανεπιθύμητο διαζύγιο.
Μόνο για να ανακαλύψουν πολύ σύντομα ότι η κοινή συμβίωση μπορεί να είναι εξίσου τραυματική.
Οι περισσότεροι στρέφουν το βλέμμα τους τώρα από τον απόηχο της συμφωνίας στο αν οι Βρετανοί ψηφοφόροι θα εγκρίνουν το σχέδιο που διαμορφώθηκε κατά τη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών. Γιατί όσο σημαντική είναι η συμφωνία για το Ηνωμένο Βασίλειο, τόσο μεγαλύτερες είναι οι επιπτώσεις της για την ΕΕ. Με απλά λόγια, η συμφωνία επανακαθορίζει τους κανόνες για τις σχέσεις των κρατών μελών με τις Βρυξέλλες.
«Αυτό που κάνει είναι ότι δημιουργεί προηγούμενο ότι όλα είναι υπό επαναδιαπραγμάτευση», δήλωσε ένας αξιωματούχος των Βρυξελλών.
Μέχρι τώρα, τα κράτη-μέλη έχουν υποχρεωθεί σε γενικές γραμμές να αποδεχθούν το πλήρες κανονιστικό πλαίσιο και τις οδηγίες της ΕΕ, παρά τις λίγες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, όπως η απόφαση πχ του Ηνωμένου Βασιλείου να μην συμμετέχει στο ευρώ.
Η συμφωνία της ΕΕ με το Λονδίνο πηγαίνει πολύ πιο πέρα, ωστόσο, και δημιουργεί το πολιτικό ισοδύναμο μιας «ελεύθερης σχέσης». Ενώ οι δύο πλευρές θα διατηρήσουν τη νομική τους ένωση, δεν θα είναι αλυσοδεμένες η μια με την άλλη. Οι ρυθμίσεις αυτές μπορεί να ακούγεται καλές σε θεωρητικό επίπεδο, στην πράξη όμως μπορεί να αποδειχθούν αρκετά δύσκολες.
Μετά τη σύνοδο, ο Κάμερον δεν άφησε καμία αμφιβολία για το τι θα σήμαινε η συμφωνία: «Η Βρετανία θα είναι οριστικά εκτός μιας ολοένα και στενότερης Ένωσης, η Βρετανία δεν θα είναι ποτέ μέρος ενός Ευρωπαϊκού Υπερκράτους ... η Βρετανία δεν πρόκειται ποτέ να ενταχθεί στο ευρώ και έχουμε εξασφάλισε ζωτικής σημασίας προστασίες για την οικονομία μας».
Καλώς ήρθατε σε μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων
Η ιδέα ενός «πυρήνα» της Ευρώπης, με τα κράτη-μέλη που συμμετέχουν στενά συνδεδεμένα, που περιβάλλεται από μια πιο χαλαρή ένωση περιφερειακών χωρών δεν αποτελεί καινούργια ιδέα. Πολλοί θα υποστήριζαν ότι αυτή η διττή υπόσταση υπάρχει ήδη στην ΕΕ, με την θέσπιση της Ευρωζώνης. Ωστόσο όλες οι χώρες εκτός ευρώ, συμπεριλαμβανομένων όλων των κρατών μελών της ΕΕ στην Ανατολική Ευρώπη, είναι υποχρεωμένα να εργάζονται προς την ένταξη τους στη ζώνη του νομίσματος. Έτσι, στο βαθμό που υπάρχει η Ευρώπη των δύο ταχυτήτων, υπάρχει, τουλάχιστον κατ 'όνομα, ως μια προσωρινή κατάσταση.
Η προτεινόμενη διάταξη της ΕΕ για το Ηνωμένο Βασίλειο πάει ένα βήμα παραπέρα με τη θεσμοθέτηση της λεγόμενης «à la carte» προσέγγιση για την ένταξη.
Με τον εθνικισμό σε άνοδο σε πολλά μέρη της Ανατολικής Ευρώπης, δεν θα φανεί περίεργο αν χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία ζητήσουν, επίσης, εξαίρεση από την ένταξη τους στο ευρώ ή από άλλες πτυχές της ΕΕ.
Με την πάροδο του χρόνου, τέτοιες κινήσεις θα μπορούσαν να υπονομεύσουν περαιτέρω την εμπιστοσύνη του κόσμου στην ΕΕ, θέτοντας σε αμφισβήτηση την νομιμοποίηση της.
Δύο ταχύτητες, καμία συμφωνία
Πολλοί «σκληροπυρηνικοί» Ευρωπαίοι έχουν υποστηρίξει ένθερμα μια λύση δύο ταχυτήτων, ως τον μόνο δρόμο προς τα εμπρός. Σημαίνοντες Ευρωπαίοι πολιτικοί, όπως ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε από την Γερμανία ή ο Ρομάνο Πρόντι από την Ιταλία, έχουν υιοθετήσει την ιδέα. Η πρόκληση είναι να συμφωνήσουν τώρα στο τι ακριβώς σημαίνει αυτό.
Υπάρχει η συναίνεση, για παράδειγμα, στο ότι η Ευρωζώνη χρειάζεται έναν υπουργό Οικονομικών. Όταν πρόκειται όμως να καθοριστεί ο ρόλος αυτός, το Βερολίνο, το Παρίσι και τη Ρώμη απέχουν πολύ.
Μέχρι στιγμής, τα βήματα προς μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων έχουν γίνει κάτω από πίεση, όπως όταν η Ευρωζώνη δημιούργησε το ταμείο διάσωσης. Με το κοινό νόμισμα υπό την απειλή της κατάρρευσης κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους το 2011, οι 17 τότε χώρες της Ευρωζώνης συμφώνησαν να συγκεντρώσουν πόρους για τη δημιουργία ενός ταμείου διάσωσης. Το Ηνωμένο Βασίλειο αρνήθηκε να συμμετάσχει, ωστόσο, αναγκάζοντας τις χώρες του ευρώ να συνάψουν τη συμφωνία εκτός της Ευρωπαϊκής Συνθήκης.
Τώρα, απεγνωσμένη να κρατήσει το Ηνωμένο Βασίλειο εντός της ΕΕ, η Ευρώπη στριμώχνεται και πάλι προς μια πραγματικότητα δύο ταχυτήτων.
Αλλά αυτό δεν είναι το μοντέλο που οι ιδεαλιστές της Ευρώπης ήλπιζαν. Αντί για μια βασική ομάδα χωρών που μοιράζονται τις ίδιες ιδέες, να συνεργάζεται στενά προς την κατεύθυνση μιας ολοένα και στενότερης ολοκλήρωσης, τώρα μια χώρα τραβάει με τον τρόπο της και τους υπόλοιπους, ανοίγοντας την πόρτα και για τους άλλους να κάνουν το ίδιο με αυτήν.
Ακόμη και αν οι Βρετανοί ψηφίσουν υπέρ της παραμονής τους στην ΕΕ, η συμφωνία κατά πολλούς παραμένει δύσκολο να λειτουργήσει στην πραγματικότητα.
Μια πτυχή της συμφωνίας, για παράδειγμα, επιτρέπει στο Λονδίνο να αντιταχθεί σε ρυθμιστικές αποφάσεις της ευρωζώνης που πιστεύει ότι θα μπορούσαν να θέσουν την οικονομία της χώρας σε μειονεκτική θέση. Αλλά ο τρόπος επίλυσης αυτών των διαφορές είναι ασαφής, γεγονός που υποδηλώνει ότι θα μπορούσε εύκολα να κλιμακωθεί, φέρνοντας και πάλι τη σχέση της ΕΕ με το Ηνωμένο Βασίλειο στο χείλος του γκρεμού.
Γενικότερα, εκτός εάν το στρατόπεδο υπέρ της παραμονής κερδίσει με μεγάλη διαφορά, το «Brexit» θα παραμείνει πιθανότατα στην πολιτική ατζέντα στο Ηνωμένου Βασιλείου., ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι η θέση υπέρ της εξόδου της χώρας από την ΕΕ έχει λάβει υποστήριξη από δημοφιλείς πολιτικούς.
Χρόνος για την ενοποίηση;
Από ορισμένες απόψεις, ένα θετικό αποτέλεσμα θα ήταν η τέλεια στιγμή για τον πυρήνα της ΕΕ να προσχωρήσει την περαιτέρω ενοποίηση του. Ένας παράγοντας που έκανε διστακτικές; μέχρι τώρα χώρες όπως η Γερμανία, ήταν ο συνεχής φόβος της πιθανής στάσης του Ηνωμένου Βασιλείου στην επιπλέον ενοποίηση. Ο σαφής καθορισμός όμως της θέσης της Μεγάλης Βρετανίας φαίνεται να αφαιρεί αυτό το εμπόδιο από την εξίσωση.
Το ερώτημα είναι αν το Ηνωμένο Βασίλειο θα παραμείνει φιλικό προς μια ακόμη πιο στενά διασυνδεδεμένη ΕΕ, όταν αυτό γίνει πραγματικότητα ή θα το εκλάβει ως απειλή.
Προς το παρόν, αυτό το σενάριο παραμένει μακρινό. Η Ευρώπη, διαιρεμένη από την κρίση των προσφύγων και τις οικονομικές δυσκολίες, δεν είναι σε θέση να προωθήσει μια «διαρκή εμβάθυνση της ένωσης».
Παρ όλες τις προκλήσεις, πολλοί ευρωπαϊστές καλωσορίζουν τη συμφωνία. Η ΕΕ έχει, μετά από τουλάχιστον μια δεκαετία αβεβαιότητας για το ρόλο του Ηνωμένου Βασιλείου και το ρυθμό ολοκλήρωσης, βρει ένα στέρεο έδαφος. Ακόμα και αν περισσότερες χώρες ακολουθήσουν το παράδειγμά της Βρετανίας, δεν υπάρχει κανένας άλλος τρόπος ώστε η Ευρώπη να κινηθεί προς τα εμπρός.
"Θα εξακολουθήσει να υπάρχει ένας ισχυρός πυρήνας χωρών. ΟΙ υπόλοιποι θα αποχωρήσουν προς διάφορες κατευθύνσεις και δεν θα έχουν τόσο μεγάλη επιρροή, αλλά δεν νομίζω ότι αυτή η εξέλιξη θα είναι τόσο δραματική όσο περιγράφεται», είπε ο Θόρστεν Μπένεν, συν-ιδρυτής και διευθυντής του Ινστιτούτου Δημόσιας Πολιτικής Global, μιας δεξαμενής σκέψης με έδρα το Βερολίνο . «Αυτή η εξέλιξη είναι λογικό να συμβεί και είναι ο μόνος τρόπος που μπορούμε να λειτουργήσουμε στο μέλλον».
(άρθρο γνώμης του Matthew Karnitschnig που δημοσιεύθηκε στο politico.eu)