H 27η Ιανουαρίου έχει καθιερωθεί από τον ΟΗΕ ως η Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος.
Είναι κι αυτός ένας τρόπος να μην ξεχάσουμε ποτέ μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας. Η ιστορική μελέτη «Η Διάσωση» εξετάζει διεξοδικά τον διωγμό των Εβραίων στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου, ενώ ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στους Έλληνες Εβραίους και όσα συνέβησαν στην πατρίδα μας.
Πρωταγωνιστές της «Διάσωσης» είναι οι Σύμμαχοι και οι Ναζί, οι εξόριστες και οι κατοχικές κυβερνήσεις, οι εβραϊκές οργανώσεις σε όλον τον κόσμο, οι μάζες των πληθυσμών, αλλά και οι γενναίοι πολίτες.
Μεταξύ 1939 και 1943, εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίοι εγκλωβίστηκαν σε περισσότερα από 400 γκέτο στα κατεχόμενα από τους Ναζί εδάφη της Ανατολικής Ευρώπης. Μέχρι το καλοκαίρι του 1944, όλα τα γκέτο είχαν εκκενωθεί και οι περισσότεροι κρατούμενοι είχαν εξοντωθεί. Στον πρόλογο της μελέτης τους οι ιστορικοί Καρίνα Λάμψα και Ιακώβ Σίμπη σημειώνουν: «Ολόκληρη η Ευρώπη ήταν ένα εργοστάσιο θανάτου. Δίπλα όμως στο χάρτη θανάτου, υπήρξε ο χάρτης των εξεγέρσεων και των αποδράσεων. Απέναντι από τους διώκτες, υπήρξαν οι διασώστες. Κι ανάμεσα, όπως συμβαίνει συχνά, ένα πέπλο αδιαφορίας ή φόβου [...] Στην πραγματικότητα, σ' αυτόν τον πόλεμο, οι Εβραίοι βρέθηκαν σχεδόν μόνοι. Οι περισσότερες χώρες τούς εγκατέλειψαν. Αντιστασιακές και ανθρωπιστικές οργανώσεις τούς βοήθησαν. Μεμονωμένοι αξιωματούχοι και απλοί πολίτες αποδείχτηκαν πιο γενναίοι από τις κυβερνήσεις. Μικροί λαμπεροί φάροι στο σκοτάδι, οι διασώστες ανέλαβαν τεράστια ρίσκα, δίνοντας νόημα σε αξίες λησμονημένες, όπως ο ανθρωπισμός και η αλληλεγγύη».
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, οι δυο ιστορικοί γράφουν για τις πρώτες πληροφορίες σχετικά με την εξόντωση των Εβραίων, από τις καταστροφές των πρώτων συναγωγών στη Γερμανία και τις βιαιότητες που ξεσπούσαν κατά των Εβραίων, ήδη από το 1939, μέχρι τα τηλεγραφήματα και τις αναφορές των μυστικών υπηρεσιών που γνώριζαν, ήδη από το 1941, για τις μαζικές εκτελέσεις. Αναφέρονται στα κινήματα των νέων και στην αντίσταση στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και αναλύουν την πολιτική των Συμμάχων. Η αλήθεια είναι πως οι Σύμμαχοι άργησαν πολύ να ανταποκριθούν στο τηλεγράφημα που έστειλε τον Ιούλιο του 1942 ο Gerhart Riegner, εκπρόσωπος του Παγκόσμιου Εβραϊκού Συμβουλίου. Οι δεκαοχτώ μήνες που πέρασαν μέχρι τον Ιανουάριο του 1944, όταν έγινε το πρώτο επίσημο βήμα για τη διάσωση των Εβραίων, είχαν πολύ μεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Όταν ο πρόεδρος Ρούσβελτ ίδρυσε το Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες Πολέμου, τα τέσσερα πέμπτα των Εβραίων που επρόκειτο να πεθάνουν στο Ολοκαύτωμα ήταν ήδη νεκροί». Από τη μια οι Σύμμαχοι και από την άλλη η Εβραϊκή Ηγεσία που επίσης καθυστέρησε πολύ να αντιδράσει, γιατί θεωρούσε αδιανόητο ένα οργανωμένο σχέδιο μαζικής εξόντωσης, και συνειδητοποίησε το μέγεθος της καταστροφής μόλις το Νοέμβριο του 1942, όταν έφτασε στην Παλαιστίνη ένα τρένο από την Πολωνία με εξήντα κρατούμενους τους οποίους οι ναζί είχαν ανταλλάξει με Γερμανούς πολίτες...
Το δεύτερο μέρος της μελέτης είναι αφιερωμένο στους Εβραίους της Ελλάδας και τα γεγονότα στις μεγάλες πόλεις: «Συνολικά 60,000 Εβραίοι από την Ελλάδα εστάλησαν στο Άουσβιτς. Είμαι βέβαιος ότι ο αριθμός αυτός είναι αρκετά σωστός» καταθέτει στη Δίκη της Νυρεμβέργης ο αξιωματικός Ντίτερ Βισλιτσένυ, ενορχηστρωτής των διώξεων στην Ελλάδα. Στη Θεσσαλονίκη, οι δυο ιστορικοί εξετάζουν διεξοδικά τις σχέσεις του αρχιραβίνου Κόρετς με τους Ναζί (για πολλούς ιστορικούς ο αρχιραβίνος φέρει μεγάλες ευθύνες για τη μαζική εξόντωση των Εβραίων της πόλης) και παρουσιάζουν, μέσα από πάμπολλες μαρτυρίες, την εβραϊκή κοινότητα από τη γερμανική εισβολή μέχρι το τέλος της, τον Μάρτιο του 1943. Στην Αθήνα, οι συνθήκες ήταν διαφορετικές : «Ο ραβίνος Μπαρζιλάι και τα ηγετικά στελέχη της κοινότητας, έχοντας κατά νου το προηγούμενο της Θεσσαλονίκης, δεν παρέδωσαν στους Γερμανούς ονομαστικές λίστες. Σε συμφωνία με το ΕΑΜ, ο ραβίνος φυγαδεύτηκε στο βουνό και η οργάνωση ανέλαβε τη διάσωση των Εβραίων της πρωτεύουσας, έναντι των τραπεζικών καταθέσεων της κοινότητας» σημειώνουν. Ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου αφιερώνεται στις σχέσεις των Εβραίων με την Αντίσταση και στις συμφωνίες που είχε κάνει ο ΕΑΜ τόσο με τους Άγγλους όσο και με το Εβραϊκό Πρακτορείο –συμφωνίες που διευκόλυναν σημαντικά τις αποδράσεις των Εβραίων από την πρωτεύουσα, αλλά και στην επιχείρηση που οργανώθηκε για τον σκοπό αυτό στο Αιγαίο.
Τη μελέτη «Η Διάσωση» υπογράφουν η Καρίνα Λάμψα, ιστορικός και δημοσιογράφος με ειδικότητα στο διπλωματικό ρεπορτάζ και ο Ιακώβ Σίμπη ιστορικός, μελετητής της εβραϊκής ιστορίας. Η έκδοση συμπληρώνεται από φωτογραφίες και ντοκουμέντα της εποχής, παράρτημα με τα ονόματα όσων καταχωρήθηκαν στις «μαύρες λίστες» αλλά και στην τιμητική λίστα των «Δικαιών των Εθνών» και μια εκτεταμένη βιβλιογραφία.
INFO
Η ΔΙΑΣΩΣΗ
Συγγραφείς: Καρίνα Λάμψα, Ιακώβ Σίμπη
Εκδόσεις Καπόν
Σελ.: 432