Η εξόντωση των Εβραίων των Ιωαννίνων -Μία 90χρονη διηγείται [εικόνες]

«Όταν έφτανε το τρένο με μια αποστολή ανθρώπων που έπρεπε να θανατωθούν με αέριο, οι επιβάτες έπρεπε να ξεγυμνωθούν και να αποθέσουν τα αντικείμενα αξίας που είχαν πάνω τους, στη λεγόμενη «οδό νεκρών», πριν από το θάλαμο αερίων.

Η δική μου αποστολή ήταν, μαζί με τους υπόλοιπους κρατούμενους που είχαν αποσπαστεί στην ομάδα μου, να συγκεντρώνουμε αυτά τα αντικείμενα και να τα τακτοποιούμε. Τα χαρτονομίσματα τα ταξινομούσαμε ανάλογα με το νόμισμα. Έτσι διαπιστώσαμε ότι εκτός από δολάρια, γερμανικά ή πολωνικά χαρτονομίσματα, υπήρχαν πολλά βουλγαρικά και ελληνικά χαρτονομίσματα».

Είναι απόσπασμα από την κατάθεση του Βερολινέζου Κάλμαν Γιανκόφσκι στις 17 Σεπτεμβρίου 1959 , ο οποίος ήταν κρατούμενος στο στρατόπεδο Τρεμπλίνκα, τον Απρίλιο του 1943, όπου εκτελούσε μια από τις χειρότερες «υπηρεσίες», στο λεγόμενο «Τμήμα Θανάτου».

Ο καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, παραθέτει, στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, πολύτιμα ντοκουμέντα από την πολύχρονη εργασία και μελέτη που έκανε στα Γερμανικά αρχεία.

Το ναζιστικό καθεστώς, όπως επισημαίνει, έβλεπε τους Εβραίους όχι ως πιστούς μιας συγκεκριμένης θρησκείας, αλλά ως «λαό-φυλή», ως «ράτσα» και εξηγεί: «Για τους Ναζί, οι Εβραίοι ήταν παντού Εβραίοι, όποια θρησκεία κι αν είχαν, ακόμη κι αν ήταν άθεοι, όσο προσαρμοσμένοι κι αν ήταν πολιτισμικά στο περιβάλλον τους, όποια γλώσσα κι αν μιλούσαν, όποια κι αν ήταν η στάση τους, απέναντι στην ιδέα του σιωνισμού. Για τον Χίτλερ, αυτό που έκανε κάποιον Εβραίο ήταν το αίμα, όχι η θρησκεία ή η βούληση. Λέγεται, πως όταν του είπαν για τον Άινστάϊν, ότι είναι μεν Εβραίος, αλλά μπορεί να φανεί χρήσιμος για τη χώρα, απάντησε με το γνωστό, "ο Εβραίος είναι Εβραίος"».

Από τα Γιάννενα στο Μπίρκεναου και το Μαουτχάουνζεν

Τις τραγικές στιγμές που περιέγραψε στην κατάθεσή του ο Γιανκόφσκι, έζησε η 90χρονη Νίνα Νεγκρίν, η Εβραία από τα Γιάννενα, με τον αριθμό 77160 στο αριστερό χέρι. Η κ. Νίνα, 18 χρόνων τότε, θυμάται: «Το ξημέρωμα της 25ης Μαρτίου του 1944, χωροφύλακες και Γερμανοί μας κτύπησαν την πόρτα και μας είπαν, να πάμε στον μόλο. Η οικογένεια μου ήταν μεγάλη, είμαστε 60 άνθρωποι. Αφήσαμε τα σπίτι και φύγαμε για τον μόλο. Από τα Γιάννενα μας μετέφεραν στη Λάρισα, όπου μείναμε 10 ημέρες. Εκεί, μας άρπαξαν τα χρυσαφικά και ό,τι πολύτιμο είχαμε. Με τρένα-φορτηγά, μας μετέφεραν στο Μπίρκεναου. Ήταν και η τελευταία φορά που είδα τους γονείς, τα αδέλφια, τα ξαδέλφια μου, τους δικούς μου ανθρώπους. Όλοι χάθηκαν στα κρεματόρια του Άουσβιτς. Εμένα, με έβαλαν σε ομάδα εργασίας. Δουλεύαμε με τσαπί, φτυάρι, ανοίγαμε δρόμους, κάναμε παραπήγματα που χρησιμοποιούσαν ως νοσοκομεία». Η νεαρή τότε Ελληνίδα εβραία, μεταφέρθηκε στη συνέχεια σε άλλα στρατόπεδα και τελικά, μετά από 10 ημέρες μέσα σε ένα τρένο -όπως αφηγείται- χωρίς νερό και φαγητό, εξουθενωμένη, πέρασε την πύλη του στρατοπέδου Μαουτχάουνζεν.

«Ήταν, αρχές του 1945. Δυο-τρεις μήνες αργότερα, πίστεψα πως ήρθε και το δικό μου τέλος. Μας χώριζαν ανά τετράδες ή πεντάδες και κάθε μέρα μας έβαζαν σε σειρά, για την εκτέλεση ή το κρεματόριο. Δεν πρόλαβαν τη δική μου, γιατί μπήκαν στο στρατόπεδο οι Αμερικανοί. Έτσι σώθηκα».

Η κ. Νίνα Νεγκρίν θυμάται και το σαμποτάζ στο Άουσβιτς, που έκαναν Έλληνες κρατούμενοι, οποίοι ανατίναξαν με εκρηκτικά ένα κρεματόριο, αφόπλισαν τους φρουρούς και κατάφεραν να δραπετεύσουν στο δάσος, για να συλληφθούν αργότερα και να εκτελεστούν. Μαρτυρίες επιζώντων αναφέρουν ότι επρόκειτο για σχέδιο το οποίο προετοιμαζόταν μήνες και πως στην συνωμοτική δραστηριότητα, συμμετείχαν και γυναίκες, 4 Εβραίες και μία Πολωνή.

Το χρονικό της εξόντωσης των Εβραίων της Ελλάδας

Το οργανωτικό σχέδιο για τη σύλληψη και τη μεταφορά των Εβραίων στα στρατόπεδα εξόντωσης, ήταν αρμοδιότητα του συνταγματάρχη Άϊχμαν, ο οποίος είχε εξουσιοδοτηθεί από τον αρχηγό των υπηρεσιών ασφαλείας του Γ΄ Ράϊχ, τον Χάϊνριχ Χίμλερ, για την εκπόνηση και την εφαρμογή του σχεδίου.

Ο καθηγητής Αθ. Γκότοβος παραθέτει το χρονικό της εξόντωσης των Εβραίων στην Ελλάδα: «Οι κεντρικές γερμανικές υπηρεσίες ασφαλείας της χώρας στην οποία πραγματοποιούνταν κάθε φορά μια «επιχείρηση», σε συνεργασία με τις τοπικές, αντίστοιχες της Βέρμαχτ, είχαν την ευθύνη εφαρμογής του σχεδίου, σε κάθε περιοχή.

Στην κατεχόμενη Ελλάδα, οι πρώτες συλλήψεις γίνονται στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, στις αρχές Μαρτίου του 1943. Θα ακολουθήσει η μεγάλη εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, από τα μέσα Μαρτίου μέχρι το καλοκαίρι του 1943. Το σχέδιο προέβλεπε εκκαθάριση και των υπόλοιπων εβραϊκών κοινοτήτων μέσα στο Φθινόπωρο του 1943, αλλά για τεχνικούς λόγους, ο χρόνος μετατέθηκε για την άνοιξη του 1944.

Στην ηγεσία της εβραϊκής Ρωμανιώτικης Κοινότητας των Ιωαννίνων ήταν γνωστές οι συλλήψεις και η εκτόπιση των Εβραίων της Θράκης και της Θεσσαλονίκης. Είχε πιστέψει, όμως, ότι για τους Ρωμανιώτες Εβραίους, ο κίνδυνος θα μπορούσε να αποτραπεί, αν κατάφερνε να λάβει διαβεβαιώσεις από τις γερμανικές κατοχικές αρχές στα Ιωάννινα, δηλαδή από τον στρατηγό Λανς και τις υπηρεσίες του, ότι δεν θα τους πειράξει. Οι διαβεβαιώσεις αυτές δόθηκαν, υπό τον όρο να μην υπάρξει καμία συμμετοχή μελών της εβραϊκής κοινότητας στην αντίσταση και καμία υλική υποστήριξη των αντιστασιακών οργανώσεων.

Όμως την τύχη των Εβραίων της πόλης δεν την καθόριζαν οι γερμανικές αρχές σε τοπικό επίπεδο, αλλά ο Άϊχμαν και ένας στενός κύκλος αξιωματούχων της υπηρεσίας ασφαλείας. Αυτοί καθόριζαν το χρόνο και τον τρόπο της επικείμενης «επιχείρησης». Μια μέρα πριν από τη σύλληψη των Εβραίων των Ιωαννίνων, θα γίνει η σύλληψη μικρού μέρους των Εβραίων της Αθήνας, διότι οι υπόλοιποι μπόρεσαν και διέφυγαν τη σύλληψη χάρη και στη χαλαρή στάση της αστυνομίας του Έβερτ. Την ίδια μέρα που συλλαμβάνονται οι Ρωμανιώτες Εβραίοι στα Γιάννενα, γίνονται ανάλογες επιχειρήσεις στην Πρέβεζα, την Άρτα, τη Λάρισα και την Καστοριά.

Όλοι θα μεταφερθούν σιδηροδρομικώς στην Πολωνία, στο στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Στο ίδιο μέρος, θα μεταφερθούν αργότερα και οι Εβραίοι της Κέρκυρας, της Ρόδου και της Κω, το καλοκαίρι του 1944. Οι Εβραίοι των Χανίων θα συληφθούν επίσης, αλλά ο θάνατος θα τους βρει πριν φτάσουν στο Άουβιτς. Το καράβι που τους μεταφέρει από το Ηράκλειο στον Πειραιά, θα τορπιλιστεί από βρετανικό υποβρύχιο και θα παρασύρει στον υγρό τάφο εκατοντάδες ψυχές.

Από αυτούς που έφτασαν στα Άουσβιτς, ένας μεγάλος αριθμός οδηγήθηκε αμέσως στους θαλάμους αερίων και θανατώθηκε. Μια μικρότερη ομάδα οδηγήθηκε σε στρατόπεδα εργασίας και ορισμένοι παρέμειναν ζωντανοί για να γίνουν μέρος ανθρώπινα πειραματόζωα στα χέρια του διαβόητου και αδίστακτου Δόκτωρ Μένγκελε».

Ζητήσαμε από τον κ. Γκότοβο απαντήσει στο ερώτημα, εάν πρέπει η γενοκτονία των Εβραίων, να αποτελεί κομμάτι της διδακτέας ύλης του μαθήματος της Ιστορίας στα ελληνικά σχολεία.

«Η παιδαγωγική απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι θετική. Ένα τέτοιο έγκλημα, δεν μπορεί να μείνει απαρατήρητο από την εκπαίδευση. Όπως άλλωστε κάθε γενοκτονία. Με την ελπίδα ότι, παρά τα αντιθέτως λεγόμενα, τελικά η Ιστορία διδάσκει. Αν όχι όλους, σίγουρα αρκετούς».