Ο σπάνιος Aτλαντας του Aνθιμου Γαζή βρέθηκε πάνω από μια σόμπα στην Κοζάνη – Τέσσερα αντίτυπα παγκοσμίως [εικόνες]

Ο Άτλας του πηλειορίτη Άνθιμου Γαζή (Μηλιές 1764 - Σύρος 1828), εκδοθείς στα 1800, στη Βιέννη, τρία μόλις χρόνια μετά την έκδοση της Χάρτας του Ρήγα, εκτίθεται στην Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης.

Τετράπτυχος, με διαστάσεις 1×0,8 μ. ακολουθεί τη μεγάλη παράδοση των παγκόσμιων χαρτών που απεικονίζουν τα δύο ημισφαίρια της υδρογείου.

Παγκόσμιος χάρτης του Άνθιμου Γαζή (1800). Το αντίτυπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας.

Αφιερωμένος στον Φαναριώτη ηγεμόνα της Βλαχίας Αλέξανδρο Μουρούζη, με τις εκδοτικές δαπάνες του ελληνομαθούς Ρουμάνου λογίου Γεωργίου Γολέσκου, έργο του διάσημου Αυστριακού χαράκτη Karl Robert Schindelmayer, γνωστού και δημοφιλούς μέχρι σήμερα, για τα έργα του, στον γερμανόφωνο καλλιτεχνικό κόσμο.

Σπάνιος. Μόνο τέσσερα αντίτυπά του είναι μέχρι τώρα εντοπισμένα παγκοσμίως. Το ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστραλίας, το δεύτερο στη Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Θεοβαδίστου Όρους Σινά, το τρίτο στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας και το τέταρτο στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης.

Λεπτομέρεια του χώρου της Ελλάδας στον παγκόσμιο χάρτη του Άνθιμου Γαζή (1800). Το αντίτυπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας.

Άγνωστο πώς, βρέθηκε στην Κοζάνη και τη Δημοτική Χαρτοθήκη της πόλης το Μάιο του 2008. Πιθανόν προέρχεται από το κληροδότημα του 1853, τού Κοζανίτη λόγιου Eυφρονίου Pαφαήλ Πόποβιτς, στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και η Χάρτα του Ρήγα).
Ο χάρτης -θησαυρός της ιστορίας της ελληνικής χαρτογραφίας της περιόδου της Παλιγγενεσίας, βρέθηκε κολλημένος σε ύφασμα, κορνιζαρισμένος και επί χρόνια κρεμασμένος πάνω από μια ...σόμπα. Με κηλίδες από νερό και χρώματα και κόλλες και σκόνη που επικάθησαν στο "σώμα" του τα 208(!) χρόνια της ζωής του.

Χρειάστηκε δουλειά τεσσάρων μηνών από τρεις ειδικούς επιστήμονες, χρειάστηκε φωτογράφηση, στεγνός καθαρισμός με πινέλο και γόμα, προσωρινή στερέωση αποκομμένων τμημάτων, προστασία της μπροστινής πλευράς με επικόλληση λεπτού ιαπωνικού χαρτιού (facing), αφαίρεση του υφάσματος από την πίσω πλευρά του με μηχανικό τρόπο, αφαίρεση της κόλλας από την πίσω πλευρά του, αποκόλληση των τεσσάρων φύλλων από τη μεταξύ τους συγκόλληση, υγρός καθαρισμός και αποξίνωση του χαρτιού με ...νυστέρι, κολλάρισμα και στέγνωμα, στερέωση με ταινίες λεπτού ιαπωνικού χαρτιού από την πίσω πλευρά όλων των σχισιμάτων και τσακίσεων, συγκόλληση των αποσπασμένων τμημάτων, αφαίρεση του χαρτιού προστασίας από την τυπωμένη πλευρά, διορθωτικές επεμβάσεις στη στερέωση και επανασύνδεση των αποκομμένων τμημάτων, συμπλήρωση των απωλειών του χαρτιού με ιαπωνικό χειροποίητο χαρτί κατάλληλου πάχους, υφής και χρώματος, τελική ενίσχυση του κάθε φύλλου με την επικόλληση λεπτού φύλλου ιαπωνικού χειροποίητου χαρτιού στην πίσω πλευρά, ελαφριά πίεση και επιπεδοποίηση των τεσσάρων φύλλων, κατασκευή ειδικών αρχειακών πλαισίων ανάρτησης και φύλαξης (passepartout) και τέλος η ψηφιακή ομοιοτυπική παραγωγή αντιγράφων υψηλής πιστότητας.

Το αντίγραφο (τυπωμένο στις πραγματικές διαστάσεις του πρωτότυπου σε αρχειακά χαρτιά Hahnemuehle William Turner 308 gr (100% βαμβάκι) με προστασία Hahnemuehle Protective Spray) του ηλικίας 208 ετών χάρτινου άτλαντα, εκτίθεται (από τον Οκτώβριο του 2008) δίπλα από αντίστοιχη εκτύπωση του χάρτη πριν από τη συντήρηση στο κτίριο της Δημοτικής Χαρτοθήκης Κοζάνης.

Τη συντήρηση και αποκατάσταση του Άτλαντα της Κοζάνης ανέλαβε το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης (ΜΒΠ), υπό την ευγενική αιγίδα της αρχαιολόγου διευθύντριάς του Δρ. Αναστασίας Τούρτα, ως προσφορά στη διάσωση και ανάδειξη του σπάνιου αυτού χάρτη του Άνθιμου Γαζή. Οι εντατικές εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης διήρκεσαν τέσσερις μήνες στο εργαστήριο συντήρησης βιβλίου και χαρτιού του ΜΒΠ, από τον συντηρητή βιβλίου και χαρτιού Δρ. Γιώργο Μπουδαλή και τους συνεργάτες του συντηρητές χαρτιού Ανέτα Τσούκα και Νίκο Μαλακόζη.

«Η σπανιότητα του χάρτη και η κατάσταση διατήρησής του ακόμη και μετά τη συντήρηση, ήταν τέτοια που καθιστούσε επιβλαβή την μακροχρόνια έκθεσή του ακόμη και σε ιδανικές συνθήκες για το ίδιο το αντικείμενο. Είναι εξάλλου γνωστό ότι τα αντικείμενα από χαρτί είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο φως και στους άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως η σχετική υγρασία, η θερμοκρασία, η ατμοσφαιρική ρύπανση. Αποφασίστηκε έτσι σε συνεργασία και με τη σύμφωνη γνώμη όλων των εμπλεκόμενων φορέων να πραγματοποιηθεί ένα πιστό αντίγραφο, το οποίο θα εκτίθεται, ενώ το πρωτότυπο θα φυλάσσεται με ασφάλεια» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο εκ των συντηρητών του, συντηρητής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Δρ. Γεώργιος Μπουδαλής.

Διακοσμητική λεπτομέρεια στον παγκόσμιο χάρτη του Άνθιμου Γαζή (1800). Το αντίτυπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας.

«Ο Άτλας ή Χάρτης, αφιερωμένος στον φαναριώτη ηγεμόνα της Βλαχίας Αλέξανδρο Μουρούζη, με τις εκδοτικές δαπάνες του ελληνομαθούς Ρουμάνου λογίου Γεωργίου Γολέσκου, είναι σημαντικός γιατί: Είναι σπάνιος, γιατί είναι ένα χαρακτικό έργο τέχνης- του διάσημου αυστριακού χαράκτη Karl Robert Schindelmayer, γιατί περιέχει ένα μεγάλο πλήθος γνωστικών στοιχείων γεωγραφικού και αστρονομικού περιεχομένου, αντικαθιστώντας με έναν μόνο χάρτη ένα (τουλάχιστον) βιβλίο, που θα χρειάζονταν για να συμπεριληφθούν όλος οι γνώσεις που παρέχονται στον χάρτη, γιατί πρόκειται για υπόδειγμα γνωστικού και διδακτικού τεκμηρίου, μεθοδικού και έγκυρου, γιατί το ένα από τα λίγα αντίτυπά του βρίσκονται στην Ελλάδα και ...γιατί με τον χάρτη αυτό κλείνει ένας ακριβώς αιώνας από την έκδοση, στην Πάδοβα, το 1700 τού ίδιας τυπολογίας χάρτη του Χρύσανθου Νοταρά, χαρακτηρίζοντας και οι δύο χάρτες τα ακρότατα του 18ου αιώνα τής προσπάθειας μορφωτικής αναγέννησης των Ελλήνων» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ομότιμος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ευάγγελος Λιβιεράτος [από το 1979 τακτικός καθηγητής της Ανωτέρας Γεωδαισίας και Χαρτογραφίας στο τμήμα αγρονόμων και τοπογράφων μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ - ιδρυτής της Χαρτογραφικής Επιστημονικής Εταιρίας Ελλάδας (1994) του Εθνικού Κέντρου Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονομιάς - Εθνική Χαρτοθήκη (1997) και επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος του Δήμου Κοζάνης, της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης και του ΑΠΘ (2008-2010) και πρώην υπουργός Περιβάλλοντος].

Η ιστορία του Άτλαντα του Άνθιμου Γαζή και το επίτευγμα της αναγέννησης του χάρη στις δυνατότητες της τεχνολογίας παρουσιάστηκαν, χθες το βράδυ, κατά τη διάρκεια θεματικής βραδιάς με θέμα «Άνθιμου Γαζή: Άτλας ή Χάρτης Περιέχων Πίνακας της Υδρογείου Σφαίρας, Βιέννη 1800. Η Ιστορία ενός σπάνιου χαρτογραφικού μνημείου και η συντήρησή του στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού». Τη σειρά διαλέξεων για ζητήματα συντήρησης και διαχείρισης αρχαιοτήτων και έργων τέχνης διοργανώνει το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της περιοδικής έκθεσης «Μάχη με το Χρόνο. Η συντήρηση των αρχαιοτήτων στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού». Για την ιστορία και τη σημασία της χάρτας μίλησαν ο ομότιμος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ευάγγελος Λιβιεράτος και για τη συντήρησή της ο συντηρητής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Δρ. Γεώργιος Μπουδαλής.

ΑΠΕ (Τις φωτογραφίες παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Ευάγγελος Λιβιεράτος, επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος του Δήμου Κοζάνης, της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης, όπου εκτίθεται ο συντηρημένος άτλαντας)