H ιστορία των γελοιογραφιών -Η πένα που «τσακίζει» κόκαλα [εικόνες]

Μέσα σε μια χρονιά, όπου οι σκιτσογράφοι πυροβολούνται στο Παρίσι και φυλακίζονται στο Ιράν, τα κόμικς έχουν αποδείξει πως έχουν την ικανότητα να «χτυπούν φλέβα», σχολιάζοντας πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, όσο ποτέ πριν.

Οι ρίζες των δημοσιογραφικών κόμικς χρονολογούνται από τον 18ο αιώνα και τον Ουίλιαμ Χόγκαρθ στην Αγγλία και τους καλλιτέχνες της περιόδου Edo στην Ιαπωνία.

Το Politico ρίχνει μια ματιά στο μέσο εκείνο που προκαλεί γέλιο και ανατριχίλα στον ίδιο βαθμό.

Ο Βέλγος Peyo χρησιμοποίησε την ευρέως γνωστή σειρά του «Στρουμφάκια» για να σχολιάσει τα της κοινωνίας. Το 1972 το «Vert et Vert Schtroumpf Schtroumpf», που μεταφράζεται ως Στρουμφάκια εναντίον Στρουμφάκια, ασχολήθηκε με την έλλειψη μιας κοινής γλώσσας στο στρουφοχωριό και το χάσμα που μπορεί αυτό να προκαλέσει. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Spirou και διηγείται πως μια διαφωνία για τη χρήση της λέξης «Στρουμφ» μπορεί να δημιουργήσει διαφορές μεταξύ των βόρειων «Smurf openers» και των νότιων «bottle Smurfs».

Μια αστεία ιστορία, που σχολιάζει τη σχετική πολιτιστική και πολιτική διαίρεση του Βελγίου σε ολλανδόφωνη Φλάνδρα στο βορρά και γαλλόφωνη Βαλλονία στο νότο.

Τα «Στρουμφάκια» δεν είναι ακριβώς γνωστά για την πολιτική σάτιρα αλλά εν μέρει είναι μια αντανάκλαση μιας ευρύτερης αντίληψης των κόμικς.

Η εμφάνιση των graphics novels -ένας όρος που επινοήθηκε από τον Αμερικανό σκιτσογράφο Γουίλ Εισνερ για να προσελκύσει περισσότερους ενήλικες αναγνώστες- άρχισε την μετατροπή των κόμικς σε υπόθεση ενηλίκων, ανεξαρτήτως των χαρακτήρων τους.

Τα κόμικς graphic novels

Τον Δεκέμβριο του 1980, ο Αμερικανός σκιτσογράφος Αρτ Σπίγκελμαν ξεκίνησε να εκδίδει τις εμπειρίες του πατέρα του, ενός Πολωνού Εβραίου και επιζώντα του Ολοκαυτώματος, στη σειρά Maus.

Η ιστορία αναπαριστά μέσα από τις αλληγορίες -ποντίκια για τους Εβραίους και γάτες για τους Ναζί, ζητήματα σχετικά με την ξενοφοβία, τα βασανιστήρια και τον πόλεμο.

Ο Σπίγκελμαν ασχολείται με τη ζωή του πατέρα του, τη δίωξη στη Γερμανία, τον πόλεμο και την εμπειρία του Ολοκαυτώματος.

Το εβδομαδιαίο κόμικ δημιουργεί δύο τόμους, με τη συλλογή να κερδίζει βραβείο Πούλιτζερ το 1992, το πρώτο graphic novel που καταφέρνει κάτι τέτοιο.

Μπορεί μια γελοιογραφία να ανταγωνιστεί τον γραπτό λόγο;

Πολύ μετά τον Εισνερ, που «έπαιξε» με την ιδέα των κόμικς για ενήλικες, ο δημοσιογράφος Τζόι Σάκο, αποφάσισε κάνει το χόμπι του, τα κινούμενα σχέδια, σε «σκληρό» ρεπορτάζ. Κατά τα επόμενα 20 χρόνια θα μπορούσε να δημιουργήσει βιβλία σχετικά με την Παλαιστίνη, τη Γάζα και ρεπορτάζ πολέμου, αυτό που ο ίδιος περιγράφει ως «αργή δημοσιογραφία».

«Υποθέτω πως το πραγματικό σημείο για μένα, όταν δύο πράγματα ήρθαν μαζί, η δημοσιογραφία και τα κόμικς, ήταν όταν πήγα στη Μέση Ανατολή και δημιούργησα το κόμικ ''Palestine''», είχε δηλώσει σε συνέντευξή του το 2011.

Λίγα χρόνια αργότερα, ο Τζόι Σάκο, προσπάθησε να «ρίξει» λίγο φως στον όρο «graphic novel».

«Μεγάλωσα με τον όρο ''βιβλία κόμικ'', δεν με ενοχλεί το ''graphi novel'', μιας και φαίνεται ως ένας τρόπος να κάνεις τους ενήλικες να αισθανθούν πως δεν αγοράζουν κάτι παιδαριώδες», είχε πει.

Σήμερα τα graphic novels είναι πιο δημοφιλή από ποτέ, με τις νέες μεθοδολογίες και τα ανερχόμενα ταλέντα. Οι πρωτοπόροι, όπως ο Σπίγκελμαν και ο Σάκο εμπνεύστηκαν από πραγματικά γεγονότα, η ελευθερία που αναβλύζει από την «δημοσιογραφία των κόμικς» παρέχει στους δημιουργούς την ευκαιρία να σατιρίσουν απροκάλυπτα την πολιτική σε έναν βαθμό ασυνήθιστο στα παραδοσιακά Μέσα Ενημέρωσης.

Κρίνοντας με σάτιρα

«Νομίζω πως ο πολιτικός καρτουνίστας έχει μακρά ιστορία του να είσαι επηρεασμένος από την επικοινωνία πολιτικών ιδεών», λέει ο Βρετανός γελοιογράφος, Ντάρεν Κούλεν. «Με τα κόμικς υπάρχουν περιθώρια να κάνουμε ότι θέλουμε με μερικά μελάνια, μολύβια και κομμάτια χαρτιού», προσθέτει.

Ο Βρετανός δημιούργησε το «Join the Army», που χρησιμοποιήθηκε ως ψευτοδιαφημιστική μπροσούρα στρατολόγησης, με τον καλλιτέχνη να τονίζει πως «δεν επιτίθεται στους στρατιωτικούς αλλά στα θεσμικά όργανα, που τους χρησιμοποιούν για να σκοτώσουν και να σκοτωθούν για την επίτευξη πολιτικών και οικονομικών σκοπιμοτήτων».

Το έργο του ήταν άκρως αμφιλεγόμενο, με πολλούς να το κατακρίνουν και άλλους να το επευφημούν.

#JESUICHARLIE - Η ελευθερία του λόγου

Κάποια περίοδο το σατιρικό περιοδικό Charlie Hebdo φαινόταν άθικτο. Βασισμένο σε μια δυνατή ομάδα γελοιογράφων συνδύαζε την διασκέδαση με τις ειδήσεις. Στόχος ήταν να παρέχει μια διαφορετική οπτική στις ειδήσεις για μια εις βάθος πέρα από αυτή των καθημερινών Μέσων».

Στην προσπάθεια του περιοδικού να ξεχωρίσει, την προσοχή σε αυτό έστρεψαν αναγνώστες, πολιτικοί, αλλά και θρησκευτικές ομάδες.

Το Ιανουάριο του 2015, όμως, η προσοχή των Μέσων στρέφεται στο Charlie Hebdo για έναν αιματηρό λόγο. Ενοπλοι εισέβαλλαν στα γραφεία του, σκοτώνοντας 12 ανθρώπους.

Ο κόσμος χωρίς καθυστέρηση συσπειρώθηκε πίσω από το hashtag #Jesuischarlie και με κεριά πένθησαν όσους έχασαν τη ζωή τους.

Το σατιρικό περιοδικό μετά από αυτό συνεχίζει και ακριβώς ένα χρόνο μετά δημοσιεύει εξώφυλλο, που αναπαριστά έναν ηλικιωμένο άνδρα με μούσια, τον Θεό, να κρατά πίσω από την πλάτη του ένα όπλο. «Ένα χρόνο μετά: ο δολοφόνος είναι ακόμα εκεί έξω», η λεζάντα του περιοδικού.

Αυτό μπορεί να είναι ένα ακραίο παράδειγμα λογοκρισίας γελοιογράφων αλλά δεν είναι μακριά από την πραγματικότητα.

Ο Ιρανός σκιτσογράφος Hadi Heidari, έχει συλληφθεί αρκετές φορές για το έργο του. Μάλιστα, μία μέρα μετά το ποστάρισμα στο Instagram ενός προσώπου που δακρύζει με τον Πύργο του Αιφελ για μύτη, να συνοδεύεται έξω από το γραφείο από έναν άνδρα, που κρατούσε ένταλμα.

Μέσα από όλα αυτά αποδεικνύεται η δύναμη που έχουν στα χέρια τους οι γελοιογράφοι, υπενθυμίζοντας πως η πένα τους δεν πρέπει να υποτιμάται.