Τα Θεοφάνια στην Κεφαλονιά και τη Λευκάδα: Εθιμα ξεχωριστά, διαφορετικά [εικόνες]

Στην Κεφαλονιά, η τρίτη μεγάλη γιορτή του δωδεκαημέρου είναι τα Θεοφάνια ή τα Φώτα, που μαζί με την ημέρα του Αγιασμού και του Aϊ-Γιάννη δημιουργούν ένα τριήμερο γιορτής των νερών.

Ξημερώνοντας η 5η Ιανουαρίου, ημέρα του Αγιασμού, έχει προηγηθεί στις εκκλησίες νυκτερινή ακολουθία. Αφού χαράξει η μέρα, οι παπάδες, φορώντας το πετραχήλι τους, με μία καλλιτεχνική αγιαστήρα γυρίζουν στα σπίτια και τα μαγαζιά της ενορίας τους ψάλλοντας το "Εν Ιορδάνη...". Για βοηθό τους έχουν ένα παιδί που κρατά ένα δοχείο, μέσα στο οποίο υπάρχει ο αγιασμός.

Οι πρασινάδες και τα άνθη από τα οποία είναι κατασκευασμένη η αγιαστούρα είναι τα σύμβολα που διώχνουν τα δαιμονικά. Συγχρόνως, φανερώνουν πως έρχεται η άνοιξη και το μεγάλωμα της ημέρας αρχίζει να γίνεται αισθητό.

Παραμονή των Φώτων, που είναι και η ημέρα αγιασμού των υδάτων, είναι ημέρα νηστείας και κάθαρσης. Στα σπίτια μαγειρεύουν νηστίσιμα φαγητά αλλά τρώνε λάδι. Δεν λείπουν, βέβαια, οι λουκουμάδες και τα τηγανόψωμα. Φτιάχνουν τσιγαρίδια, χόρτα αχνιστά, από τα οποία μπορεί να δοκιμάσει μία πιρουνιά ακόμα και ο παπάς όταν έλθει για τον αγιασμό.

Οι τηγανίτες τ' Αγιασμού

Την ίδια μέρα οι Κεφαλλονίτισσες φτιάχνουν και τις τηγανίτες τ' Αγιασμού. Οι τηγανίτες, απλά, μοιάζουν με τους λουκουμάδες. Η διαδικασία παρασκευής τους έχει την τέχνη της εποχής εκείνης, που οι νοικοκυρές χρησιμοποιούσαν αλεύρι για να φτιάξουν ψωμί. Σύμφωνα με την παράδοση, ετοίμαζαν το ζυμάρι με προζύμι, σε μικρή ποσότητα, από το βράδυ. Τηγάνιζαν τις τηγανίτες το ξημέρωμα, σε φωτιά με ξύλα. Πάνω στην πυροστιά, στο τηγάνι με το λάδι έριχναν το χυλωμένο ζυμάρι. Στη φωτιά χρησιμοποιούσαν, όσοι μπορούσαν, ένα ειδικό ξύλο, το ξερό σφερδούκλι.

Η μέρα των Φώτων

Η επόμενη ημέρα από την ημέρα του Αγιασμού είναι των Φώτων. Οι Κεφαλονίτες εκτιμούν ιδιαίτερα αυτήν τη γιορτή και τη θεωρούν ισάξια της Λαμπρής. Αυτό φαίνεται και από τη γνωστή φράση «Κάθε Φώτα και Λαμπρή». Το πρωί όλος ο κόσμος βρίσκεται στην εκκλησία. Οι ενορίτες θα δώσουν στον ιερέα τον μποναμά τους, τη λεγόμενη «μάντσια του». Στις περισσότερες εκκλησίες του νησιού, οι ιερείς με τους ενορίτες έχουν στήσει ένα ωραίο πάρκο της Βάπτισης, επιστρατεύοντας κάθε λογής πρασινάδες, ελατόκλαρα, φοίνικες και μούσκλια. Ακόμη και κλαριά με πορτοκάλια φέρνουν για να κάνουν το πάρκο πιο επιβλητικό. Πάνω στο πάρκο και στα πλάγια του, οι πιστοί τοποθετούν τα δοχεία τους για να βάλουν μέσα τον αγιασμό.

Για τους Κεφαλονίτες, το άγιασμα των υδάτων είναι σημαντικό, γιατί ως λαός ναυτικός έχει το νου του στραμμένο στη θάλασσα. Γι΄αυτό λένε: «Να πέσει ο σταυρός στη θάλασσα, ν' αγιάσουν τα νερά, να ταξιδεύουν καλύτερα τα καράβια».

Η Φωτίτσα

Η φωτίτσα είναι το ψωμί της ημέρας των Φώτων, από όπου πήρε και το όνομά του. Ο παλαιός τύπος είχε τη βυζαντινή γραμμή. Πάνω στο μέρος του στρογγυλού ψωμιού πρόσθεταν έναν μεγάλο σταυρό και στο άνοιγμα του κάθε τέταρτου που σχημάτιζε ο σταυρός έβαζαν μία στρογγυλή μπάλα από ψωμί. Η Βάφτιση στο Αργοστόλι και το Ληξούρι Την ημέρα των Φώτων, στο Αργοστόλι γίνεται η Βάφτιση κοντά στην εκκλησία της Σισσιώτισσας, στο σημείο που αρχίζει η Γέφυρα Ντε Μποσέ (De Bosset). Το πάρκο για τον δεσπότη και τους επίσημους είναι στρωμένο με πεύκια και στολισμένο με φοινικόκλαρα και έλατα. Πάνω από τη γέφυρα, το θέαμα είναι φανταστικό. Η παραλία γεμάτη στολισμένες βάρκες που σφυρίζουν γιορταστικά. Η Βάφτιση γίνεται πανηγυρικά με τη χαρούμενη μουσική της Φιλαρμονικής. Αφού τελειώσει η Βάφτιση στο Αργοστόλι, ο μητροπολίτης με τους επισήμους και τη Φιλαρμονική, πηγαίνουν στο Ληξούρι με το ferry boat. Αράζουν απέναντι από την παραλία που βρίσκεται ο πολύς κόσμος. Τη στιγμή που γίνεται η Βάφτιση αφήνουν περιστέρια, ενώ κάποιοι νεαροί πέφτουν στα κρύα νερά για να πιάσουν τον σταυρό. Παράλληλα, βάρκες, καΐκια και κάθε λογής πλεούμενα σφυρίζουν εις ένδειξη χαράς και συμμετοχής στη μεγάλη γιορτή.

Λευκάδα: Το βούτηγμα των πορτοκαλιών στην θάλασσα

Στη Λευκάδα, την ημέρα των Θεοφανίων, τη στιγμή που ο μητροπολίτης ρίχνει τον σταυρό στα κρύα νερά της θάλασσας, δεκάδες Λευκαδίτες, υπό τους ήχους της Φιλαρμονικής Εταιρίας Λευκάδας, βουτούν στη θάλασσα πορτοκάλια, τα οποία στη συνέχεια παίρνουν και κρατούν στο σπίτι τους για ολόκληρο τον χρόνο, χωρίς αυτά να σαπίζουν!

Αυτό το έθιμο, το οποίο διατηρείται αναλλοίωτο στον χρόνο, εκτιμάται ότι έχει τις ρίζες του στην εποχή της Ενετοκρατίας, όταν οι γαιοκτήμονες βουτούσαν τα πορτοκάλια στο νερό του υδραγωγείου για να πάει καλά η σοδειά τους.

Σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση, αυτά τα πορτοκάλια τα φυλάσσουν σε ειδική θέση ανάμεσα στα φρούτα ή στο εικονοστάσι. Τα «αγιασμένα» πορτοκάλια δεν σαπίζουν μέχρι τον επόμενο χρόνο και οι Λευκαδίτες πιστεύουν ότι τους φέρνουν τύχη, ενώ παράλληλα νικούν το φυσικό φαινόμενο της σήψης και του μαρασμού.