Οι ακραίες πολιτικές καταστάσεις στις οποίες οδηγείται η χώρα ενδεχομένως θα μας καταστήσουν και πάλι όλους συνταγματολόγους. Η αλήθεια είναι όμως ότι η προκήρυξη γενικών εκλογών, όπως ζητεί σύσσωμη η αντιπολίτευση περνά πρώτα από όλα από τα χέρια του εκάστοτε πρωθυπουργού. Τα σενάρια είναι πολλά και εν πολλοίς ακραία.
Πολιτικά η σημερινή κυβέρνηση έχει χάσει τη λαϊκή της νομιμοποίηση. Τυπικά όμως, ο κ. Γιώργος Παπανδρέου έχει εφόσον το θέλει, πολλά όπλα ακόμη στα χέρια του πριν παραδώσει την εξουσία, αν αυτό φυσικά συμβεί τουλάχιστον σε αυτή τη φάση.
Ας ξεκινήσουμε από το απλό. Την ψηφοφορία παροχής ψήφου εμπιστοσύνης.
Υπάρχει το ενδεχόμενο ο πρωθυπουργός να εξασφαλίσει το σύνολο της σημερινής δύναμης της κοινοβουλευτικής του ομάδας, δηλαδή τους 152 βουλευτές, όσους δηλαδή έχουν μείνει μετά τη δήλωση της κυρίας Μιλένας Αποστολάκη ότι ανεξαρτητοποιείται.
Ομως, η κυβέρνηση μπορεί να παραμείνει χωρίς θεσμικό πρόβλημα στην εξουσία ακόμη και αν την υπερψηφίσουν ανεξάρτητοι βουλευτές όπως για παράδειγμα οι κυρίες Λούκα Κατσέλη και Ελσα Παπαδημητρίου και όχι δικοί της βουλευτές. Αρκεί να συγκεντρώσει 151 «ναι» τα μεσάνυχτα της Παρασκευής.
Οι διερευνητικές εντολές
Από εκεί και πέρα, σε περίπτωση που η κυβέρνηση χάσει τη δεδηλωμένη στη Βουλή, αυτό δεν συνεπάγεται αυτομάτως και εκλογές. Σύμφωνα με το Σύνταγμα ο πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι υποχρεωμένος -εφόσον ο πρωθυπουργός που χάνει τη δεδηλωμένη δεν ζητήσει την προκήρυξη εκλογών- να ξεκινήσει τη διαδικασία των διερευνητικών εντολών η κάθε μία από τις οποίες θα διαρκέσει 3 ημέρες.
Πρώτος, θα κληθεί στο Προεδρικό Μέγαρο ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του πλειοψηφούντος κόμματος, στη συγκεκριμένη περίπτωση ο κ. Παπανδρέου. Εφόσον η προσπάθειά του για συγκρότηση νέας κυβέρνησης δεν ευωδοθεί, τότε θα κληθεί ο πρόεδρος της κοιβουλευτικής ομάδας του δεύτερου σε δύναμη κόμματος, δηλαδή ο κ. Αντώνης Σαμαράς. Αν και αυτός αποτύχει, τότε θα κληθεί η γενική γραμματέας του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα.
Το επόμενο στάδιο, είναι η υποχρέωση του προέδρου της Δημοκρατίας να καλέσει συμβούλιο πολιτικών αρχηγών. Αν και σε αυτό επιβεβαιωθεί η αδυναμία συγκρότησης κυβέρνησης που θα απολαύει της εμπιστοσύνης της Βουλής, τότε ο κ. Κάρολος Παπούλιας θα επιδιώξει τη συγκρότηση διακομματικής κυβέρνησης προκειμένου να οδηγηθεί η χώρα σε εκλογές. Αν και αυτό δεν καταστεί δυνατό διορίζει υπηρεσιακό πρωθυπουργό και προκηρύσσει εκλογές.
Η παραίτηση του προέδρου της Δημοκρατίας δεν σημαίνει εκλογές
Υπάρχουν όμως και άλλα εναλλακτικά σενάρια τα οποία επικαλούνται πολλοί ούτως ώστε να οδηγηθεί η χώρα σε εκλογές.
Πολλοί ζητούν από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας να παραιτηθεί προκειμένου να οδηγηθεί η χώρα σε εκλογές. Ξεχνούν όμως ή θέλουν να ξεχνούν ότι το Σύνταγμα της χώρας, μετά την τελευταία αναθεώρησή του δεν προβλέπει τη διάλυση της Βουλής λόγω αδυναμίας εκλογής προέδρου της Δημοκρατίας και πάντως πριν περάσουν 6 μήνες άκαρπων προσπαθειών.
Δηλαδή, θα ξεκινήσει από τη Βουλή η διαδικασία που απαιτεί αρχικά 200 βουλευτές και στη συνέχεια 180. Το Σύνταγμα, έως την αναθεώρησή του, προέβλεπε ότι μετά την τρίτη άκαρπη ψηφοφορία η Βουλή θα διαλυόταν και η νέα Βουλή θα μπορούσε να εκλέξει το νέο πρόεδρο με τη σχετική πλειοψηφία των 151 εδρών. Με βάση το σημερινό Σύνταγμα δεν προβλέπεται διάλυση της Βουλής. Απλώς σημειώνεται ότι δεν μπορεί η διαδικασία να κρατήσει περισσότερους από 6 μήνες.
Καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας τον πρόεδρο της Δημοκρατίας αναπληρώνει ο πρόεδρος της Βουλής.
Η παραίτηση των βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας
Ορισμένοι συμβουλεύουν τον πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας να επιλέξει ως ύστατη λύση προκειμένου να προκηρυχθούν εκλογές την παραίτηση του συνόλου των βουλευτών της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Προφανώς το πολιτικό ζήτημα που προκύπτει είναι τεράστιο, αλλά δεν υπάρχει τρόπος ούτε και έτσι να προκηρυχθούν εκλογές εάν η κυβέρνηση δεν το επιθυμεί.
Το Σύνταγμα προβλέπει (άρθρο 53, παράγραφος 2) ότι «βουλευτική έδρα που κενώθηκε μέσα στο τελευταίο έτος της περιόδου δεν συμπληρώνεται με αναπληρωματική εκλογή, όταν απαιτείται κατά το νόμο, εφόσον οι κενές έδρες δεν είναι περισσότερες από το ένα πέμπτο του όλου αριθμού των βουλευτών.»
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι εφόσον υπάρχει κυβέρνηση που έχει τη δεδηλωμένη, προκηρύσσονται εκλογές για την αναπλήρωση των εδρών. Το οξύμωρο είναι πως για όσο διάστημα διαρκέσει η διαδικασία της αναπληρωματικής εκλογής, η κυβέρνηση δεν έχει καν την ανάγκη των 151 εδρών για να ψηφίζει νομοσχέδια καθώς αυτά μπορούν να περνούν και με την απλή σχετική πλειοψηφία. Αν δηλαδή, για παράδειγμα, απουσιάζουν 100 βουλευτές της αντιπολίτευσης στην κυβέρνηση επαρκούν μόλις 101 θετικές ψήφοι για να περνούν τα νομοσχέδια.
Για όσους θέλουν να διαδεχθούν τον κ. Παπανδρέου στο κοινοβουλευτικό ΠΑΣΟΚ
Τέλος, υπάρχει ένα ακόμη ακραίο σενάριο το οποίο αφορά στη συγκεκριμένη περίπτωση το ΠΑΣΟΚ και τον κ. Παπανδρέου.
Ακόμη κι αν ο πρωθυπουργός χάσει τη δεδηλωμένη τα μεσάνυχτα της Παρασκευής και ζητήσει εκλογές από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας κανείς δεν μπορεί να του αποκλείσει τη δυνατότητα να διαγράψει από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ όσους βουλευτές δεν του είναι αρεστοί προκειμένου να διατηρήσει την πλειοψηφία στην κοινοβουλευτική του ομάδα. Αυτό προφανώς έχει σημασία καθώς ανεξαρτήτως του ότι προβλέπεται για την ηγεσία των κομμάτων (συνέδρια, ανοικτές λαϊκές διαδικασίες κ.λπ.) τα κοινοβουλευτικά κόμματα εκλέγουν τον πρόεδρο της κοινοβουλευτικής τους ομάδας μέσα από την ψηφοφορία των βουλευτών τους. Αρα, στη διαδικασία συμμετέχουν μόνον όσοι τη συγκεκριμένη στιγμή της εκλγογής ανήκουν στη συγκεκριμένη κοινοβουλευτική ομάδα.
Το Σύνταγμα της Ελλάδας
Διαβαστε αναλυτικά τι προβλέπει το Σύνταγμα της Ελλάδας για τα επίμαχα ζητήματα
Αρθρο 37: (Διορισμός Πρωθυπουργού και Κυβέρνησης)
1. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίζει τον Πρωθυπουργό και, με πρότασή του, διορίζει και παύει τα λοιπά μέλη της Kυβέρνησης και τους Yφυπουργούς.
*2. Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος το οποίο διαθέτει στη Bουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Aν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού Kυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Bουλής.
*3. Aν δεν διαπιστωθεί αυτή η δυνατότητα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος και εάν δεν τελεσφορήσει και αυτή, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος. Kάθε διερευνητική εντολή ισχύει για τρεις ημέρες. Aν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων και, αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού Kυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Bουλής, επιδιώκει το σχηματισμό Kυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Bουλής για τη διενέργεια εκλογών και σε περίπτωση αποτυχίας αναθέτει στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Eπικρατείας ή του Aρείου Πάγου ή του Eλεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό Kυβέρνησης, όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, για να διενεργήσει εκλογές, και διαλύει τη Bουλή.
*4. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ανατίθεται, σύμφωνα με τις προηγούμενες παραγράφους, εντολή σχηματισμού Kυβέρνησης ή διερευνητική εντολή σε αρχηγό κόμματος, αν το κόμμα δεν έχει αρχηγό ή εκπρόσωπο, ή αν ο αρχηγός ή ο εκπρόσωπός του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει την εντολή σ' αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος. H πρόταση για την ανάθεση εντολής γίνεται μέσα σε τρεις ημέρες από την ημέρα που ο Πρόεδρος της Bουλής ή ο αναπληρωτής του ανακοινώνει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τη δύναμη των κομμάτων στη Bουλή η ανακοίνωση αυτή γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής.
Eρμηνευτική δήλωση: Στις διερευνητικές εντολές, αν κόμματα είναι ισοδύναμα σε βουλευτικές έδρες, προηγείται εκείνο που έλαβε περισσότερες ψήφους στις εκλογές νεοσχηματισμένο κόμμα με κοινοβουλευτική ομάδα, σύμφωνα με τα οριζόμενα στον Kανονισμό της Bουλής, έπεται του παλαιότερου με ίσο αριθμό εδρών. Στις δύο αυτές περιπτώσεις δεν παρέχονται διερευνητικές εντολές σε περισσότερα από τέσσερα κόμματα.
Αρθρο 38: (Κυβέρνηση, απαλλαγή καθηκόντων)
*1. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας απαλλάσσει από τα καθήκοντά της την Kυβέρνηση, αν αυτή παραιτηθεί, καθώς και αν η Bουλή αποσύρει την εμπιστοσύνη της κατά το άρθρο 84. Στις περιπτώσεις αυτές εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των παραγράφων 2, 3 και 4 του άρθρου 37.
Aν ο Πρωθυπουργός της παραιτούμενης Kυβέρνησης είναι αρχηγός ή εκπρόσωπος κόμματος που διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των βουλευτών, εφαρμόζεται αναλόγως η διάταξη του άρθρου 37 παράγραφος 3 εδάφιο γ΄.
***2. Αν ο Πρωθυπουργός παραιτηθεί, εκλείψει ή αδυνατεί για λόγους υγείας να ασκήσει τα καθήκοντά του, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίζει Πρωθυπουργό αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος στο οποίο ανήκει ο απερχόμενος Πρωθυπουργός, εφόσον αυτό διαθέτει στη Βουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Η πρόταση γίνεται το αργότερο σε τρεις ημέρες από την παραίτηση ή την έκλειψη του Πρωθυπουργού ή από τη διαπίστωση της αδυναμίας του να ασκήσει τα καθήκοντά του. Αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει στη Βουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, εφαρμόζεται αναλογικά η παράγραφος 4 και στη συνέχεια το δεύτερο εδάφιο της παραγράφου 2 και η παράγραφος 3 του προηγούμενου άρθρου.
Η αδυναμία του Πρωθυπουργού να ασκήσει τα καθήκοντά του για λόγους υγείας διαπιστώνεται από τη Βουλή με ειδική απόφασή της που λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, ύστερα από πρόταση της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος στο οποίο ανήκει ο Πρωθυπουργός, εφόσον αυτό διαθέτει στη Βουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Σε κάθε άλλη περίπτωση η πρόταση υποβάλλεται από τα δύο πέμπτα τουλάχιστον του όλου αριθμού των βουλευτών.
Εωσότου διοριστεί ο νέος Πρωθυπουργός τα καθήκοντα του Πρωθυπουργού ασκεί ο πρώτος κατά σειρά Αντιπρόεδρος και εφόσον δεν έχουν διοριστεί Αντιπρόεδροι ο πρώτος κατά σειρά Υπουργός.
Eρμηνευτική δήλωση: H διάταξη της παραγράφου 2 εφαρμόζεται και σε περίπτωση αναπλήρωσης του Προέδρου της Δημοκρατίας κατά το άρθρο 34.
Αρθρο 41: (Διάλυση της Βουλής)
*1. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να διαλύσει τη Bουλή, αν έχουν παραιτηθεί ή και καταψηφιστεί από αυτή δύο Kυβερνήσεις και η σύνθεσή της δεν εξασφαλίζει κυβερνητική σταθερότητα. Oι εκλογές ενεργούνται από την Kυβέρνηση που έχει την εμπιστοσύνη της διαλυόμενης Bουλής. Σε κάθε άλλη περίπτωση εφαρμόζεται αναλόγως το τρίτο εδάφιο της παραγράφου 3 του άρθρου 37.
*2. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας διαλύει τη Bουλή με πρόταση της Kυβέρνησης που έχει λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, για ανανέωση της λαϊκής εντολής προκειμένου να αντιμετωπιστεί εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας. Aποκλείεται η διάλυση της νέας Bουλής για το ίδιο θέμα.
3. Tο διάταγμα διάλυσης της Bουλής, προσυπογραμμένο στην περίπτωση της προηγούμενης παραγράφου από το Yπουργικό Συμβούλιο, πρέπει να περιλαμβάνει συγχρόνως την προκήρυξη εκλογών μέσα σε τριάντα ημέρες και τη σύγκληση της νέας Bουλής μέσα σε άλλες τριάντα ημέρες από τις εκλογές.
*4. H Bουλή που εκλέχθηκε μετά τη διάλυση της προηγούμενης δεν μπορεί να διαλυθεί πριν περάσει ένα έτος αφότου άρχισε τις εργασίες της, εκτός από τις περιπτώσεις του άρθρου 37 παράγραφος 3 και της παραγράφου 1 του άρθρου αυτού.
5. H Bουλή διαλύεται υποχρεωτικά στην περίπτωση του άρθρου 32 παράγραφος 4.
Eρμηνευτική δήλωση: Σε κάθε περίπτωση χωρίς εξαίρεση το διάταγμα για τη διάλυση της Bουλής πρέπει να διαλαμβάνει την προκήρυξη εκλογών μέσα σε τριάντα ημέρες και τη σύγκληση της νέας Bουλής μέσα σε τριάντα ημέρες από αυτές.
Αρθρο 34: (Αναπλήρωση)
Tον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, όταν απουσιάζει στο εξωτερικό περισσότερο από δέκα ημέρες, αν πεθάνει, παραιτηθεί, κηρυχθεί έκπτωτος ή αν κωλύεται για οποιονδήποτε λόγο να ασκήσει τα καθήκοντά του, τον αναπληρώνει προσωρινά ο Πρόεδρος της Bουλής? αν δεν υπάρχει Bουλή, ο Πρόεδρος της τελευταίας Bουλής και, αν αυτός αρνείται ή δεν υπάρχει, η Kυβέρνηση συλλογικά.
Kατά την περίοδο της αναπλήρωσης του Προέδρου δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις για τη διάλυση της Bουλής, με εξαίρεση την περίπτωση του άρθρου 32 παράγραφος 4, καθώς και οι διατάξεις για την παύση της Kυβέρνησης και την προσφυγή σε δημοψήφισμα, κατά τις διατάξεις του άρθρου 38 παράγραφος 2 και του άρθρου 44 παράγραφος 2.
2. Aν η αδυναμία του Προέδρου της Δημοκρατίας να ασκήσει τα καθήκοντά του παρατείνεται πέρα από τριάντα ημέρες, συγκαλείται υποχρεωτικά η Bουλή, ακόμη και αν αυτή έχει διαλυθεί, για να αποφασίσει με την πλειοψηφία των τριών πέμπτων του συνόλου των μελών της, αν συντρέχει περίπτωση εκλογής νέου Προέδρου. Σε καμία πάντως περίπτωση η εκλογή νέου Προέδρου της Δημοκρατίας δεν μπορεί να καθυστερήσει περισσότερο από έξι συνολικά μήνες, αφότου άρχισε η αναπλήρωσή του που προκλήθηκε από αδυναμία του.
Αρθρο 53: (Βουλευτική Περίοδος)
1. Oι βουλευτές εκλέγονται για τέσσερα συνεχή έτη που αρχίζουν από την ημέρα των γενικών εκλογών. Mόλις λήξει η βουλευτική περίοδος, με προεδρικό διάταγμα, που προσυπογράφεται από το Yπουργικό Συμβούλιο, διατάσσεται η διενέργεια γενικών βουλευτικών εκλογών μέσα σε τριάντα ημέρες και η σύγκληση της νέας Bουλής σε τακτική σύνοδο μέσα σε άλλες τριάντα ημέρες από αυτές.
2. Bουλευτική έδρα που κενώθηκε μέσα στο τελευταίο έτος της περιόδου δεν συμπληρώνεται με αναπληρωματική εκλογή, όταν απαιτείται κατά το νόμο, εφόσον οι κενές έδρες δεν είναι περισσότερες από το ένα πέμπτο του όλου αριθμού των βουλευτών.
3. Σε περίπτωση πολέμου η βουλευτική περίοδος παρατείνεται σε όλη τη διάρκειά του. Aν η Bουλή έχει διαλυθεί, η διενέργεια των εκλογών αναστέλλεται εωσότου τελειώσει ο πόλεμος, ανακαλείται δε αυτοδικαίως η Bουλή που έχει διαλυθεί έως το τέλος του.