Οι γονείς συνηθίζουν να επαινούν τα παιδιά τους για όλα όσα κάνουν με επιτυχία, θεωρώντας πως αυτός είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να τα επιβραβεύσουν και να ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση τους. Φαίνεται όμως πως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και μάλιστα πως ο υπερβολικός και σε λάθος κατεύθυνση έπαινος, μπορεί να φέρει αντίθετα αποτελέσματα. Η Carol Dweck , καθηγήτρια ψυχολογία στο πανεπιστήμιο του Stanford, ερευνά εδώ και 40 χρόνια το πώς «επιτυγχάνουν» οι άνθρωποι και ποιοι παράγοντες συμβάλουν στην επιτυχία αυτή. Τα τελευταία 14 χρόνια ασχολείται στο πλαίσιο αυτό, με το πώς ο έπαινος μπορεί να επηρεάσει την εξέλιξη των παιδιών σε διάφορους τομείς.
Στην τελευταία της έρευνα "Parent Praise" η Carol Dweck και οι συνεργάτες της δούλεψαν με παιδιά 14-38 μηνών, με σκοπό να μελετήσουν το πως αυτά επηρεάζονται από τους επαίνους των γονιών τους. Συγκεκριμένα μελέτησαν το πόσο διαφορετικά μπορεί να επηρεάσει τα παιδιά ο έπαινος που εστιάζει στην προσπάθεια («πρέπει να προσπάθησες πολύ για να τα καταφέρεις», «συγκεντρώθηκες τόση ώρα για να έχεις αυτό το αποτέλεσμα», «είναι γενναιόδωρο που μοιράστηκες τα παιχνίδια σου» ) σε σύγκριση με εκείνον τον έπαινο που εστιάζει στις ικανότητες/ χαρακτηριστικά («είσαι πραγματικά πολύ έξυπνος/όμορφος/ικανός »). 'Όταν τα παιδιά που συμμετείχαν στην έρευνα συμπλήρωσαν τα 7 τους χρόνια, οι ερευνητές προσπάθησαν να διαπιστώσουν σε ποιο βαθμό ήταν πρόθυμα να πάρουν ρίσκα και πώς αξιοποιούσαν την εξυπνάδα τους, στην προσπάθεια τους να επιτύχουν διάφορους στόχους. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως παιδιά που οι γονείς τους τα επαινούσαν για την προσπάθεια που κατέβαλαν και όχι για την εξυπνάδα τους, τα κατάφερναν ασύγκριτα καλύτερα από τα άλλα.«Το να επαινεί κάποιος τα παιδιά για την εξυπνάδα τους τα κάνει να φοβούνται τις δυσκολίες, διότι ταυτίζουν την αποτυχία με την ανικανότητα και την ανοησία» παρατηρεί η καθηγήτρια Carol Dweck και συμπληρώνει «είναι σαν να τους λέμε, πως ο κανόνας του παιχνιδιού είναι να φαίνονται έξυπνα, οπότε δεν πρέπει να ρισκάρουν να κάνουν λάθη». Τα παιδιά αυτά έχουν την τάση να εστιάζουν αποκλειστικά και μόνο στο αποτέλεσμα. Όταν αποτυγχάνουν σε κάτι, θεωρούν ότι απέτυχαν λόγω ανικανότητας (κάτι που θεωρούν πως δεν αλλάζει) και έτσι προσπαθούν όλο και λιγότερο στο μέλλον. Επίσης, φαίνεται πως απαντούν με λιγότερο αυθορμητισμό σε ερωτήσεις που τους γίνονται και στις περιπτώσεις που το κάνουν έχουν μειωμένη αυτοπεποίθηση. Επιμένουν λιγότερο όταν έρχονται αντιμέτωπα με δύσκολα θέματα και είναι λιγότερο πρόθυμα να μοιραστούν τις ιδέες τους. Τέλος, τα παιδιά που ακούνε συνέχεια πόσο έξυπνα είναι, φαίνεται να αγωνιούν πολύ για τις επιδόσεις τους, χάνοντας την ουσία, που είναι η ίδια η μάθηση. Συχνό μάλιστα είναι το φαινόμενο παιδιά ιδιαίτερα ικανά και έξυπνα, που τα κατάφερναν εξαιρετικά με ότι καταπιανόταν, να χάνουν με τον καιρό την άνεση αυτή και να γίνονται διστακτικά στο να προσπαθήσουν οτιδήποτε μπορεί να τσαλακώσει την εικόνα του «έξυπνου παιδιού».
Από την άλλη τα παιδιά που επαινούνται για την προσπάθεια που καταβάλουν, φαίνεται να πιστεύουν πως η εξυπνάδα, όπως και άλλες ικανότητες, μπορούν να βελτιωθούν και έτσι έχουν την τάση να προσπαθούν περισσότερο για τους στόχους τους και να παίρνουν περισσότερα ρίσκα. Πιστεύουν ότι σημαντικότερο από το να είσαι έξυπνος, είναι το να προσπαθείς με όλες σου τις δυνάμεις. Ο έπαινος των προσπαθειών τους τα κάνει να μην το βάζουν κάτω εύκολα και να αναζητούν νέες προκλήσεις. Μάλιστα, σε ότι αφορά στο διάβασμα για το σχολείο, ο έπαινος για την προσπάθεια (και όχι για το ότι «είσαι έξυπνος/ ο καλύτερος μαθητής») βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν υπευθυνότητα και έλεγχο, στοιχεία που θα τα βοηθήσουν σε όλη την ακαδημαϊκή τους ζωή.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, οι γονείς θα πρέπει να αποφεύγουν να επαινούν τα παιδιά για πράγματα που τα ίδια δεν ελέγχουν (εξυπνάδα, εξωτερική εμφάνιση, ταλέντο στη ζωγραφική/ αθλητισμό). Αντίθετα πρέπει να τα επαινούν για τομείς που τα παιδιά ελέγχουν, όπως η προσπάθεια που καταβάλουν για κάτι, η συμπεριφορά τους, η γενναιοδωρία τους, η υπευθυνότητα τους κ.τ.λ. Εάν θέλουμε το παιδί μας να τα πάει πραγματικά καλά, υποστηρίζει η έρευνα, πρέπει την αυθόρμητη επιθυμία μας να του λέμε κάθε λεπτό πόσο έξυπνο και ικανό είναι, να την κρατήσουμε μόνο για τον εαυτό μας. Μαζί του ας μοιραστούμε εκείνα που θα το παροτρύνουν και θα το εμπνεύσουν για να γίνει –ακόμα- καλύτερο.
To τελευταίο βιβλίο της Carol Dweck έχει τίτλο "Mindset: the new psychology of success". www.mindsetonline.com