Πριν από μερικά χρόνια, πιο συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 2011, η διαδικτυακή πύλη για τις ιδέες, τον πολιτισμό και το βιβλίο «Bookpress.gr» είχε κάνει μια δημοσκόπηση που αφορούσε τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής.
Οι απαντήσεις που δόθηκαν εκφράζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τη συζήτηση που γίνεται γύρω από την δημιουργική γραφή η οποία τα τελευταία χρόνια γνωρίζει μεγάλη άνθηση και στη χώρα μας, μέσα από το πλήθος των σεμιναρίων που διοργανώνουν εκδοτικοί οίκοι, βιβλιοπωλεία, χώροι πολιτισμού και εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Πρόκειται για μια νέα μόδα που θα περάσει; Είναι μια ανάγκη των βιβλιόφιλων να εκφραστούν διαφορετικά; Μήπως είναι μια αναζήτηση διεξόδου από την κρίση που ταλανίζει τους πάντες; Μια μορφή ψυχοθεραπείας μέσω της γραφής; Ή μήπως πρόκειται για έναν εύκολο τρόπο συγγραφικής και εκδοτικής δικτύωσης; Συγκεντρώσαμε εδώ τις δημοφιλέστερες απαντήσεις στη δημοσκόπηση της «Bookpress» και στη συνέχεια ζητήσαμε από τους υπεύθυνους των σεμιναρίων να τις σχολιάσουν:
Σχολιάζει ο συγγραφέας Γιώργος Ξενάριος
1. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής δεν ωφελούν σε τίποτε. Η λογοτεχνική γραφή δεν διδάσκεται
Η ιδέα της διδασκαλίας της δημιουργικής γραφής πλησιάζει περισσότερο το παλιό πρότυπο της μαθητείας, τη σχέση μάστορα-κάλφα, καθώς και το μεσαιωνικό πρότυπο των συντεχνιών, παρά το, μεταμοντέρνας υφής, αίτημα για μια νοσταλγία της γνώσης. Η σχέση «δασκάλου»-«μαθητή», εδώ, στον βαθμό που διατηρεί την αυθεντικότητά της, είναι μια σχέση φορτισμένη μεν, πλην αδιαμεσολάβητη από τα βάρη του διδακτισμού και του ηθικισμού, που χαρακτηρίζουν τις περισσότερες σύγχρονες μορφές μετάδοσης της γνώσης. Υπό την έννοια αυτή –και αποκαθαρμένα από τη σύγχρονη λαϊκή μυθολογία με την οποία έχουν ήδη προλάβει να προσμειχθούν και η οποία τα θέλει εργοτάξια παραγωγής συγγραφέων– τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής, κυρίως, ιδρύουν έναν διάλογο ανάμεσα σε δύο μέρη.
2. Εξαρτάται από τον δάσκαλο. Ο καλό δάσκαλος μπορεί να εμπνεύσει
Η διατύπωση αυτή θέτει, αυτόματα, τον συγγραφέα σε θέση «δασκάλου». Η διδακτική σχέση, σχέση όχι ουδέτερη, προϋποθέτει έναν ετεροβαρή διαχωρισμό ανάμεσα σε «διδάσκοντες» και «διδασκομένους», πράγμα που δεν ισχύει στις περιπτώσεις των σεμιναρίων δημιουργικής γραφής. Θα ήμασταν πιο κοντά στην αλήθεια, αν λέγαμε ότι πρόκειται για μια ανταλλαγή εμπειρίας και εμπειριών, οπότε, οπωσδήποτε, η ικανότητα μετάδοσης της πληροφορίας παίζει τον ρόλο της.
3. Σπουδαίοι συγγραφείς έχουν πάρει μέρος σε σεμινάρια δημιουργικής γραφής
Η μαθητεία στη λογοτεχνία είναι ισόβια. Ο συγγραφέας, συχνά εκκινώντας από το προσωπικό βίωμα, το μετασχηματίζει σε αισθητικό γεγονός. Δεν βλέπω τον λόγο για τον οποίο η συμμετοχή σ’ ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής πρέπει να αποτελέσει εξαίρεση ακόμα και για έναν καταξιωμένο συγγραφέα. Επιπλέον, η διαδρομή από τη βιωματική εμπειρία στη λογοτεχνική μετατροπή της είναι πάντα τεθλασμένη και μπορεί κάλλιστα να περιλαμβάνει και αυτού του είδους τη «μαθητεία».
4. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής βοηθούν τους συμμετέχοντες να γίνουν καλύτεροι αναγνώστες
Η σχέση ανάγνωσης-γραφής είναι παλιά και αδιαμφισβήτητη. Ανάγνωση και γραφή είναι το μοιραίο ζεύγος για τον συγγραφέα, ο οποίος, πριν από κάθε τι άλλο, είναι ένας άνθρωπος που διαβάζει. Η ανάγνωση όμως που επιτελεί ο συγγραφέας είναι μια, ας πούμε, ειδικού τύπου ανάγνωση: ανακαλεί κάθε φορά το αναγνωστικό παρελθόν του ενεργοποιώντας πολύπλοκους ψυχο-διανοητικούς μηχανισμούς και, συνδυάζοντάς το με το αφηγηματικό του πρόγραμμα, ορίζει καθοριστικά τον συγγραφικό του ορίζοντα. Κάτι τέτοιο, τηρουμένων των αναλογιών, συμβαίνει και με τους συμμετέχοντες στα σεμινάρια δημιουργικής γραφής.
5. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής καταστρέφουν τα πηγαία ταλέντα αλλά βοηθούν όσους γράφουν με «συνταγές»
Το κυριότερο περιεχόμενο του πολυσυζητημένου «ταλέντου» είναι, νομίζω, η διαθλαστική δύναμη του συγγραφέα, η ικανότητά του να μεταμορφώνει τα δεδομένα της εμπειρίας. Το «ταλέντο» δεν είναι ένα εκ των άνω δώρο –αν και η κλίση, η ροπή μπορεί να είναι– παγιωμένο, παγωμένο μέσα στον χρόνο, αλλά μια διαρκώς μεταβαλλόμενη δυνατότητα, μια δυνατότητα υπό συνεχή διαμόρφωση. Συνεπώς περιλαμβάνει, πέρα από την προσωπική εμπειρία, και κάθε άλλο παράγοντα που μπορεί να τροποποιήσει τη συγγραφική συνείδηση, άρα και τον διάλογο που εγκαινιάζεται στο πλαίσιο της «διδασκαλίας» της δημιουργικής γραφής. Όσο γι’ αυτό που ονομάζεται «συνταγή», δεν επιδέχεται καμιά συζήτηση. Μόνο κακοί, αναρμόδιοι «διδάσκοντες» συγγραφείς μπορούν να βασίσουν αυτόν τον διάλογο σε κάτι τόσο ανυπόστατο όσο οι «συνταγές συγγραφής μυθιστορήματος».
6. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής κάνουν τους κακούς συγγραφείς μέτριους, τους μέτριους καλούς και τους καλούς καλύτερους
Τίποτε απ’ όλα αυτά. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής ιδρύουν έναν θεσμικό διάλογο ανάμεσα σε ανθρώπους που, κατά τεκμήριο, έχουν μεγαλύτερη τριβή με τα κείμενα, τους «διδάσκοντες», και σε ανθρώπους που ενδιαφέρονται να γράψουν, να διαβάσουν συστηματικά, να βρουν ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα, να συστήσουν μια κοινότητα. Ο κακός συγγραφέας θα παραμείνει κακός, ο μέτριος μέτριος και ο καλός εξίσου καλός.
7. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής σε βοηθούν να κερδίσεις χρόνο, αλλά δεν σε κάνουν καλύτερο συγγραφέα
Τα όσα είπα παραπάνω ισχύουν και σ’ αυτό το σημείο. Επιτρέψτε μου μόνο μια τελευταία παρατήρηση: τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής αποτελούν σημαντικά, κατά τη γνώμη μου, σημεία έντασης στο λογοτεχνικό πεδίο και, έτσι, συμβάλλουν θετικά στη λειτουργία και στην ανανέωση του λογοτεχνικού συστήματος.
Ο Γιώργος Ξενάριος είναι υπεύθυνος των σεμιναρίων δημιουργικής γραφής στις εκδόσεις Κέδρος.