Διδάσκεται η λογοτεχνία; Ένας συγγραφέας χρειάζεται να παρακολουθήσει εξειδικευμένα σεμινάρια προκειμένου να γράψει ένα μυθιστόρημα; Ένα διήγημα; Οι γνώμες διχάζονται.Προφανώς κι ένα απλό κείμενο, μια συνηθισμένη (ή και λιγότερο συνηθισμένη) ιστορία μπορεί να γράψει ο οποιοσδήποτε γνωρίζει γραφή και ανάγνωση. Τι είναι όμως εκείνο που χαρακτηρίζει ένα λογοτεχνικό έργο; Και πώς μπορεί να κατακτήσει κανείς τα μυστικά της συγγραφικής τέχνης; Ο λόγος στους συγγραφείς που διδάσκουν λογοτεχνική γραφή.
Πριν από μερικά χρόνια, πιο συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 2011, η διαδικτυακή πύλη για τις ιδέες, τον πολιτισμό και το βιβλίο «Bookpress.gr» είχε κάνει μια δημοσκόπηση που αφορούσε τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής. Οι απαντήσεις που δόθηκαν εκφράζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τη συζήτηση που γίνεται γύρω από την δημιουργική γραφή η οποία τα τελευταία χρόνια γνωρίζει μεγάλη άνθηση και στη χώρα μας, μέσα από το πλήθος των σεμιναρίων που διοργανώνουν εκδοτικοί οίκοι, βιβλιοπωλεία, χώροι πολιτισμού και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Πρόκειται για μια νέα μόδα που θα περάσει; Είναι μια ανάγκη των βιβλιόφιλων να εκφραστούν διαφορετικά; Μήπως είναι μια αναζήτηση διεξόδου από την κρίση που ταλανίζει τους πάντες; Μια μορφή ψυχοθεραπείας μέσω της γραφής; Ή μήπως πρόκειται για έναν εύκολο τρόπο συγγραφικής και εκδοτικής δικτύωσης;
Συγκεντρώσαμε εδώ τις δημοφιλέστερες απαντήσεις στη δημοσκόπηση της «Bookpress» και στη συνέχεια ζητήσαμε από τους υπεύθυνους των σεμιναρίων να τις σχολιάσουν:
Σχολιάζει ο συγγραφέας Κώστας Κατσουλάρης
1. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής δεν ωφελούν σε τίποτε. Η λογοτεχνική γραφή δεν διδάσκεται.
Πράγματι, δεν πιστεύω ότι η λογοτεχνική γραφή «διδάσκεται», με τη στενή έννοια. Η λογοτεχνία είναι ένα τόσο ευρύ πεδίο, τόσο ρευστό και διαρκώς υπό μετεξέλιξη, ώστε είναι λάθος να προσπαθεί κανείς να την στριμώξει στον στενό κορσέ ενός «γνωστικού αντικειμένου». Για τους ίδιους λόγους, αν εμφορούνται από ανοιχτό και δημιουργικό πνεύμα, μπορεί να αποδειχτούν πολύ ωφέλιμα για πολλούς ανθρώπους.
2. Εξαρτάται από τον δάσκαλο. Ο καλό δάσκαλος μπορεί να εμπνεύσει.
Ο ρόλος του δασκάλου είναι σε κάθε περίπτωση κομβικός. Ακόμη κι ένας μαθηματικός –για να πάρω το παράδειγμα του πιο «στέρεου» γνωστικού αντικειμένου– μπορεί να κάνει το παιδί σας να σιχαθεί τα μαθηματικά ή να διαμορφώσει εντελώς λάθος άποψη γι’ αυτά. Στην περίπτωση της λογοτεχνίας, κακός δάσκαλος είναι πρώτα απ’ όλα αυτός που περιορίζει τους ορίζοντες των μαθητών του, που προσπαθεί να πουλήσει «συνταγές επιτυχίας» εξαιτίας της αμηχανίας του μπροστά στην πολυπλοκότητα –ή και τη μαγεία, θα έλεγα– του λογοτεχνικού φαινομένου. Κακός δάσκαλος είναι επίσης κι ο δάσκαλος-γκουρού, αυτός που προσπαθεί να ασκήσει γοητεία στους άλλους, να τους θέσει υπό τον έλεγχό του, διαμορφώνοντας μια κουστωδία θαυμαστών με αμβλυμμένη κριτική ικανότητα. Ο καλός δάσκαλος, αντίθετα, διδάσκει ελευθερία, αλλά με μέθοδο και ήθος.
3. Σπουδαίοι συγγραφείς έχουν πάρει μέρος σε σεμινάρια δημιουργικής γραφής.
Στο εξωτερικό, κυρίως στις ΗΠΑ καις τη Μ. Βρετανία, το να συμμετέχει κανείς, τη μια στιγμή ή την άλλη, σε κάποια τάξη «δημιουργικής γραφής» είναι πολύ σύνηθες και το έχουν κάνει αρκετοί καταξιωμένοι πλέον συγγραφείς. Ουδείς ισχυρίζεται ότι «έγιναν συγγραφείς» επειδή παρακολούθησαν αυτά τα μαθήματα, αλλά και ουδείς τους στιγμάτισε ή τους ειρωνεύτηκε γι’ αυτό.
4. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής βοηθούν τους συμμετέχοντες να γίνουν καλύτεροι αναγνώστες.
Αυτό, αν θέλετε, είναι το μόνο βέβαιο σε αυτή τη διαδικασία. Είναι όμως η άλλη όψη του ενός και του αυτού νομίσματος. Ο συγγραφέας είναι πρώτα απ’ όλα ένας παθιασμένος αναγνώστης.
5. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής καταστρέφουν τα πηγαία ταλέντα αλλά βοηθούν όσους γράφουν με «συνταγές».
Ανοησίες. Τα πηγαία ταλέντα κινδυνεύουν μόνο από την τεμπελιά και την έπαρση. Όσο για τις «συνταγές», τις διακινούν κακοί έως μέτριοι συγγραφείς και από αυτές έλκονται μόνο οι κακοί και οι μέτριοι.
6. Κάνουν τους κακούς συγγραφείς μέτριους, τους μέτριους καλούς και τους καλούς καλύτερους.
Συνήθως έτσι συμβαίνει. Ο πολύ καλός πιθανότατα θα βρει από μόνος του το δρόμο του, αν και υπάρχει μεγάλη «βιοποικιλότητα» στην κοινότητα των ανθρώπων που έχουν κατά καιρούς περάσει από σεμινάρια δημιουργικής γραφής.
7. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής σε βοηθούν να κερδίσεις χρόνο, αλλά δεν σε κάνουν καλύτερο συγγραφέα.
Δεν είμαι βέβαιος για την έννοια του «κερδίζω χρόνο» σε ό,τι αφορά τη συγγραφή. Το μονοπάτι αυτό πρέπει να το περπατήσεις μόνος σου και να τους δώσεις όλο το χρόνο που απαιτείται. Όσο για το δεύτερο σκέλος, νομίζω απαντήθηκε πιο πάνω: μπορούν να σε βελτιώσουν, αλλά οβιδιακές μεταμορφώσεις ας μην αναμένονται.
O Κώστας Κατσουλάρης είναι υπεύθυνος των σεμιναρίων λογοτεχνικής γραφής στο Dasein Lab