Ο Αμάρτυα Σεν, καθηγητής οικονομικών και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και κάτοχος του Βραβείου Νόμπελ Οικονομίας, διερευνά την έννοια της δικαιοσύνης υποστηρίζοντας ότι η δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι μια αφηρημένη ιδέα σε έναν ιδεατό κόσμο.
Στο βιβλίο του συνδέει την ιδέα της δικαιοσύνης με την καταπολέμηση της κοινωνικής αδικίας και των ανισοτήτων στον σημερινό κόσμο.
Ο Αμάρτυα Σεν ξεκινάει την αφήγησή του με μια απλή, λίγο παιδική ιστορία: «Ας υποθέσουμε ότι τρία παιδιά, η Άνν, ο Μπομπ και η Κάρλα, μαλώνουν για μια φλογέρα κι εμείς πρέπει να επιλέξουμε ποιο από τα τρία παιδιά θα την πάρει. Η Άνν τη διεκδικεί με το σκεπτικό ότι είναι η μόνη από τα τρία παιδιά που ξέρει να παίζει φλογέρα και ότι θα ήταν πολύ άδικο να στερηθεί τη φλογέρα το μοναδικό παιδί που μπορεί να τη χρησιμοποιήσει. Εάν δεν είχαμε άλλες πληροφορίες για την κατάσταση, το επιχείρημα να δοθεί φλογέρα στο πρώτο παιδί θα ήταν ισχυρό. Σε ένα εναλλακτικό σενάριο, ο Μπομπ είναι αυτός που υψώνει τη φωνή του και υπερασπίζεται το αίτημά του να πάρει εκείνος τη φλογέρα, επισημαίνοντας ότι είναι το μόνο από τα τρία παιδιά που είναι τόσο φτωχό ώστε δεν έχει κανένα παιχνίδι. Παίρνοντας τη φλογέρα θα έχει κι αυτός ένα παιχνίδι. Εάν είχατε ακούσει μόνο τον Μπομπ και κανένα από τα άλλα δύο παιδιά, θα θεωρούσατε ισχυρό το επιχείρημά του να πάρει εκείνος τη φλογέρα. Σε ένα τρίτο εναλλακτικό σενάριο, η Κάρλα είναι αυτή που υψώνει τη φωνή της για να δηλώσει ότι δούλεψε σκληρά επί πολλούς μήνες για να φτιάξει με την δική της εργασία τη φλογέρα. “Και τώρα πια” διαμαρτύρεται η Κάρλα, “που έφτιαξα τη φλογέρα, έρχονται αυτοί οι αρπάγες και προσπαθούν να μου την πάρουν”. Εάν είχατε ακούσει μόνο το επιχείρημα της Κάρλας, θα είχατε ίσως την προδιάθεση να δώσετε σε εκείνη την φλογέρα, αναγνωρίζοντας την εύλογη αξίωσή της να αποκτήσει κάτι που η ίδια δημιούργησε. Εάν όμως έχετε ακούσει και τα τρία παιδιά με το διαφορετικό σκεπτικό τους, η απόφασή σας θα ήταν πολύ δύσκολη».
Αλήθεια, ποιο από τα τρία παιδιά είναι «δίκαιο» να πάρει την φλογέρα; Θεωρητικοί διαφόρων πεποιθήσεων (ωφελιμιστές, οπαδοί του κοινωνικοί εξισωτισμού, οπαδοί του ελευθερισμού) θα υποστήριζαν ότι υπάρχει μία και μόνο δίκαιη απόφαση. Οι ωφελιμιστές θα υποστήριζαν την Άνν, με το ατράνταχτο επιχείρημα της ανθρώπινης ολοκλήρωσης. Οι οπαδοί του κοινωνικού εξισωτισμού, αφοσιωμένοι στην μείωση της κοινωνικής ανισότητας και στην εξάλειψη της φτώχειας, θα ήθελαν να πάρει την φλογέρα ο Μπομπ που δεν έχει κανένα άλλο παιχνίδι. Οι οπαδοί του ελευθερισμού, από την πλευρά τους, θα ήθελαν να πάρει τη φλογέρα η Κάρλα καθώς εκείνη την κατασκεύασε και εκείνη δικαιούται να απολαύσει τον καρπό της προσωπικής της εργασίας.
Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι πολύ δύσκολα μπορούν να απορριφθούν όλα τα παραπάνω επιχειρήματα. Για τον λόγο αυτό ο Σεν απομακρύνεται από την φιλοσοφική παράδοση του Διαφωτισμού και από τις θεωρίες δικαιοσύνης οι οποίες προσπαθούν να προσδιορίσουν τους κανόνες και τις αρχές που διέπουν τους δίκαιους θεσμούς σε έναν ιδανικό κόσμο. Για τον Σεν είναι δεδομένο ότι στον κόσμο που ζούμε υπάρχει αδικία, καμιά φορά πολύ βαθιά και πολύ οδυνηρή, γι’ αυτό και θέτει το ζήτημα της θεραπείας της. Σύμφωνα λοιπόν με τη θεωρία του, η δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι μια αφηρημένη ιδέα για έναν ιδεατό κόσμο, αλλά θα πρέπει να ενδιαφέρεται για την πραγματική ζωή των ανθρώπων, για όλα όσα μπορούν να τους κάνουν ευτυχισμένους. Ο συγγραφέας επικεντρώνεται στις ιδέες και στις αρχές που θα μας βοηθήσουν να εξαλείψουμε όσο το δυνατόν περισσότερο την αδικία και να βρούμε τρόπους για περισσότερη δικαιοσύνη.
Ο Αμάρτυα Σεν δεν γράφει ένα εύκολο βιβλίο. Στις σελίδες του ο αναγνώστης θα έρθει σε επαφή με ένα ευρύτατο φάσμα ιδεών και πολιτισμών, που περνάει μέσα από τη φιλοσοφία του Χομπς, του Ρουσώ, του Καντ, του Σμιθ, του Κοντορσέ, αλλά και του Μαρξ. Ο προσεκτικός αναγνώστης όμως θα βγει από την ανάγνωση του έργου του πιο προβληματισμένος, πιο σοφός και ίσως λίγο πιο δίκαιος.
INFO
Η ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
Συγγραφέας: Amartya Sen
Μετάφραση: Γιώργος Χρηστίδης
Επίμετρο: Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου
Εκδόσεις Πόλις
Σελ.:514
Τιμή: 25 €