Στα χρόνια της Αναγέννησης υπήρξαν επιστήμονες που έμειναν στην ιστορία. Ο Pacioli δεν βρισκόταν στην επιστημονική «ελίτ». Κι όμως στάθηκε σύμβολο της... Αναγέννησης της επιστήμης.
Ενα ανήσυχο πνεύμα, ιδανικό όχι μόνο για να συμπλεύσει με το κύμα της ιταλικής Αναγέννησης, αλλά για να συμβάλλει σημαντικά στο ξέσπασμα αυτής της τεράστιας πολιτιστικής επανάστασης. Ο Luca Pacioli, σε αντίθεση με τους μαθηματικούς τους 17ου και του 18ου αιώνα, δεν ήταν ο απόλυτος επιστήμονας. Ποτέ δεν αφέθηκε ελεύθερος στον κόσμο των αριθμών. Είχε όμως τον τρόπο ώστε το έργο του να μείνει στην ιστορία· εφάμιλλο κάθε μεταγενέστερου βαρυσήμαντου θεωρήματος, αντάξιο κάθε ολοκληρωμένης μαθηματικής θεωρίας.
Ο μαθηματικός που... ξέφυγε από τον Μεσαίωνα, «γέννησε» την Λογιστική και διέδωσε επιτέλους την επιστήμη
Κατά τα πρώτα χρόνια της ιταλικής Αναγέννησης, η επιστήμη δεν περνούσε και την καλύτερη της περίοδο. Το κίνημα των Ουμανιστών έδινε πολύ μεγάλη βάση στις ανθρωπιστικές επιστήμες, έχοντας την τάση να αψηφά τόσο την φυσική φιλοσοφία, όσο και τις πιο εφαρμοσμένες επιστήμες. Ο Pacioli ήταν από τους πρώτους επιστήμονες που κατάφεραν να ανατρέψουν αυτό το αντι-επιστημονικό κλίμα που παρέμενε από την εποχή των «σκοτεινών χρόνων».
Ο Ιταλός, που γεννήθηκε στην Τοσκάνη αλλά γρήγορα μετακόμισε στην ανθίζουσα τότε πολιτεία της Ρώμης, ήταν από τους ανθρώπους που μπόρεσαν να προσθέσουν τα μαθηματικά σε αυτό το μείγμα πολιτιστικής ακμής. Απέδειξε πως οι αριθμοί, αλλά και γενικότερα οι επιστήμες, πρέπει να εξερευνηθούν και να αποτελέσουν άλλον έναν μηχανισμό ώθησης σε αυτήν την πνευματική διάνοιξη της εποχής.
Είχε την τύχη να γεννηθεί την εποχή που η τυπογραφία ήταν έτοιμη να χρησιμοποιηθεί ευρέως για πρώτη φορά. Ο ανήσυχος Ιταλός όμως δεν... αφέθηκε στην τύχη του. Σε μια εποχή που οι μαθηματικοί ακόμη έπασχαν από... Μεσαιωνικό σύνδρομο και κρατούσαν τις ανακαλύψεις τους ως όπλα ενάντια στους «αντίπαλους» επιστήμονες, ο Pacioli ήταν από τους πρώτους που αναγνώρισαν την αξία της διάδοσης της γνώσης.
Τα έργα του δόθηκαν στα τυπογραφεία της ιταλικής πρωτεύουσας, πολλαπλασιάστηκαν και έδωσαν την ευκαιρία σε κάθε ανήσυχο πνεύμα της εποχής να έρθει σε επαφή με την μαθηματική επιστήμη. Σημαντικότερο όλων αυτό του Λογιστικού Συστήματος. Ο Ιταλός έμαθε στους έμπορους, και όχι μόνο, της Ιταλίας τον τρόπο να κρατούν λογαριασμούς διπλής εισόδου, δημιουργώντας ένα σύστημα που υπολόγιζε έσοδα και έξοδα, υποδείκνυε τις σωστές ισορροπίες και περιελάμβανε ελέγχους ανά μήνα και ανά έτος. Ουσιαστικά, έβαλε τα θεμέλια για την σύγχρονη Λογιστική.
Η «κολλητή» σχέση με τον da Vinci – Πως οι δύο Ιταλοί οδήγησαν στο πάντρεμα τέχνης και επιστήμης
Τα έργα του Pacioli προκάλεσαν ερεθίσματα σε πολλούς σημαντικούς καλλιτέχνες της εποχής του. Οι άνθρωποι της τέχνης που ως τότε δεν έδιναν την παραμικρή σημασία στην επιστήμη, ξεκίνησαν να αντιλαμβάνονται την αξία της και αναγνώρισαν πως οι φυσικές επιστήμες μπορούν να έχουν άμεσο αντίκτυπο στο έργο τους. Η επιστήμη μπορούσε να δημιουργήσει νέα ρεύματα και να διαμορφώσει συνολικότερα τον σύγχρονο πολιτισμό. Ετσι και έγινε.
Μέσω του επιστημονικού του έργου ο Pacioli κατάφερε να ξυπνήσει το ενδιαφέρον του πιο πρωτοποριακού καλλιτέχνη της εποχής του. Του ανθρώπου που σήμερα το όνομα του είναι συνυφασμένο με την εποχή της Αναγέννησης. Ο Leonardo da Vinci μέσα στα μαθηματικά συγγράμματα του Pacioli βρήκε το στοιχείο που θα μπορούσε να αλλάξει τα δεδομένα. Ζήτησε λοιπόν από τον Ιταλό μαθηματικό να του μεταδώσει τις γνώσεις του.
Η σχέση των δύο Ιταλών αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα για να περιγράψει κανείς το «πάντρεμα» τέχνης και επιστήμης. Ο Pacioli είχε τον «τυπικό» ρόλο του καθηγητή, όμως η σχέση των δύο ανδρών δεν είχε την μορφή διδάσκοντα-διδασκόμενου. Ηταν μια ξεκάθαρα αμοιβαία συνεργασία, που εξελίχθηκε σε μια δυνατή φιλία.
Ο Pacioli περιέγραφε τον da Vinci ως τον «τέλειο ζωγράφο, αρχιτέκτονα και μουσικό». Εναν χαρισματικό άνθρωπο με πλήθος αρετών. Την ίδια ώρα ο da Vinci έβλεπε στο πρόσωπο του Ιταλού μαθηματικού την... φιλική έκφανση της επιστήμης. Τον άνθρωπο που του προσέφερε τα κατάλληλα εφόδια για να αλλάξει την ιστορία της τέχνης.
Μέσα από αυτήν την φιλία αντικατοπτρίζεται η μορφή της ύστερης Αναγέννησης. Τέχνη και επιστήμη, σαν τους δύο Ιταλούς, ξεκίνησαν να... συνεργάζονται και κατέληξαν να γίνουν «ένα». Αυτή η συνεργασία οδήγησε τον ανθρώπινο πολιτισμό στην ομορφότερη άνθιση του. Δύο ξένοι ως τότε κόσμοι ενώθηκαν, δίνοντας ώθηση εκατέρωθεν.
Και για αυτό, υπεύθυνοι είναι κυρίως αυτοί οι δύο σπουδαίοι άνθρωποι του 15ου αιώνα. Ο Pacioli που διέδωσε την επιστημονική φιλοσοφία και ο da Vinci που με μοναδικό τρόπο κατάφερε να την εκμεταλλευτεί, να την προβάλλει αλλά και να την εξελίξει.
Κυριάκος Μανδηλάρης