Οταν ο Piano και οι συνεργάτες του έμαθαν τι σημαίνει «Καλλιθέα», νόμιζαν ότι τους κάνουν πλάκα. Που είναι η καλή θέα, η θέα στη θάλασσα; Ετσι, ο κορυφαίος αρχιτέκτονας αποφάσισε να επιστρέψει στην Αθήνα, στους πολίτες, την υπέροχη θέα μέσα από ένα χώρο πολιτισμού και γνώσης μοναδικό στην Ευρώπη: Το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Φοράει ένα γαλάζιο πουκάμισο, με την τσέπη παραγεμισμένη με κόλλες χαρτιού A4 διπλωμένες σε μικρά παραλληλόγραμμα και ένα πράσινο στυλό. Κάθε τόσο βγάζει τα χαρτιά, διαλέγει αυτό που χρειάζεται, σημειώνει κάτι και τα ξαναβάζει στην τσέπη του. Είναι ο αρχιτέκτονες θρύλος Renzo Piano, που όταν άνοιγε το παράθυρό στο σπίτι του στη Γένοβα, έβλεπε ακριβώς το τοπίο που βλέπουμε και εμείς τώρα, κοιτάζοντας προς τη θάλασσα από την Καλλιθέα, από το εργοτάξιο του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. «Η Μεσόγειος, η θάλασσα είναι ένα ενωτικό στοιχείο. Πιο ισχυρά ενωτικό και από το ίντερνετ», είπε μιλώντας στους δημοσιογράφους για την παρουσίαση της πορείας εργασιών στο Κέντρο και κυρίως για τα στοιχεία που το καθιστούν φάρο της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και καινοτομίας.
Γίνονται ακόμα θαύματα -και στην Ελλάδα
Και τι είναι η Μεσόγειος για τον Πιάνο; «Ενα κονσομέ πολιτισμών. Μια αναβράζουσα σούπα πολιτισμών -και το λέω αυτό και την καλή και με την κακή έννοια». H ομορφιά, η εικονογραφία, τα βιώματα, οι πολιτισμοί της Μεσογείου διαπερνούν και κυριαρχούν στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος που σχεδίασε ο Renzo Piano. Ο αρχιτέκτονας-ποιητής, ο οποίος άλλωστε πιστεύει πως «η ομορφιά μπορεί να σώσει τον κόσμο», πιστεύει πως η περίπτωση του κέντρου αυτή τη χρονική στιγμή της κρίσης στην Ελλάδα είναι μια απόδειξη «πως γίνονται ακόμα θαύματα, κάθε μέρα, αρκεί αν υπάρχει ομαδική δουλειά, συνεργασία».
Είναι άλλωστε ο αρχιτέκτονας που σχεδιάζει κτίρια και χώρους, προκειμένου να δημιουργήσει ουσιαστικά συνθήκες συνάθροισης, κοινού βιώματος σε βάθος χρόνου, ανάμειξης ιστοριών και εμπειριών «αυτό είναι άλλωστε το νόημα των πόλεων». Ψάχνοντας με το βλέμμα μέσα στην αίθουσα εντοπίζει τον εργάτη που «μου υποσχέθηκε ότι χτίζει ένα χώρο για τους ανθρώπους που θα διαρκέσει μέσα στο χρόνο, θα διαρκέσει τουλάχιστον 1.000 χρόνια. Μου το υποσχέθηκε!» είπε γελώντας. Και πρόσθεσε: «Είναι ένας χώρος που έχει φτιαχτεί για να διαρκέσει. Οι άνθρωποι θα έρχονται εδώ για να μοιραστούν αξίες, θα έρχονται σε επαφή, θα γίνεται μια ανάμειξη εμπειριών η οποία διώχνει το φόβο και κάνει καλύτερη την πόλη».
Λίγες ώρες αργότερα, μιλώντας στους χιλιάδες επισκέπτες που είχαν κατακλύσει το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος τους προέτρεψε: «Αυτός ο τόπος σας ανήκει. Πάρτε τον!». Αλλωστε στη συνέντευξη τύπου ο πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος Ανδρέας Δρακόπουλος είχε δώσει τον ίδιο τόνο, απαντώντας και στο κεντρικό ερώτημα που απασχολεί τους πολίτες: Τι θα γίνει όταν το κέντρο περάσει στο ελληνικό δημόσιο, αμέσως μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του; «Το έργο αυτό δεν ανήκει σε εμάς [στο Ιδρυμα] αν και πολλοί δεν θέλουν να το πιστέψουν αυτό. Το έργο θα το παραδώσουμε πλήρως στο ελληνικό δημόσιο, στην ελληνική κοινωνία. Πολλοί φοβούνται και λένε “μα θα το πάρει το δημόσιο;”. Το στοίχημα το δικό μου είναι πως δεν θα το πάρει το δημόσιο, αλλά θα το πάρει η κοινωνία. Αναφέρομαι στον τρόπο που θα αγκαλιάσει το έργο ο κάθε Ελληνας πολίτης... Ο πραγματικός ιδιοκτήτης, η ψυχή του έργου αυτού είναι ο κάθε πολίτης».
Aλλάζουν υπουργοί, αλλάζουν κι οι ιδέες
Το iefimerida.gr έθεσε στον κύριο Δρακόπουλο το ερώτημα αν έχουν προχωρήσει οι συζητήσεις σχετικά με την προσβασιμότητα του έργου, κυρίως μέσω της καλύτερης προσέγγισής του με μέσα δημόσιας μεταφοράς.«Είναι κάτι που συνέχεια συζητούμε με την εκάστοτε κυβέρνηση. Το έχουμε θέσει από την πρώτη στιγμή ως ένα από τα πολύ βασικά θέματα. Δυσκολίες υπάρχουν. Δεν είμαστε το κράτος αλλά προσπαθούμε να τους πείσουμε. Υπάρχουν ιδέες από καιρό σε καιρό, όμως αλλάζουν οι κυβερνήσεις, αλλάζουν οι υπουργοί, αλλάζουν και οι ιδέες.» Και πρόσθεσε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος: «Μπορεί να ακούγεται φιλοσοφικό, όμως θα ξαναπώ ότι αν υπάρχει προσέλευση και ο κόσμος το ζητήσει και πιέσει, τότε η κυβέρνηση θα ανταποκριθεί. Υπάρχουν ιδέες πάντως για γραμμή του μετρό ή για γραμμή τραμ.»
Τον Μάρτιο του 2016 το έργο θα έχει ολοκληρωθεί, ενώ νωρίτερα αυτό τον Αύγουστο θα λάβει χώρα μέσα στο εργοτάξιο η πρώτη κομβική στιγμή: Θα φύγουν οι σκαλωσιές από το ενεργειακό στέγαστρο πάνω από την Εθνική Λυρική Σκηνή, που έχει διαστάσεις 100 επί 100 μέτρα και είναι στο ψηλότερο σημείο του 46 μέτρα. Είναι ένα επίτευγμα της τεχνολογίας αφού στηρίζεται σε 30 λεπτούς μεταλλικούς στύλους και αποτελεί, σύμφωνα με τον Πιάνο μια συναρπαστική προσθήκη στον ορίζοντα της πόλης.
Ο Piano μιλά για την αρχιτεκτονική, για την τεχνολογία, για την βιωσιμότητα, με όρους ποίησης και κυρίως με όρους συνεπείς με την ανθρώπινη ιδιότητα, με την ανάγκη του ανθρώπου να συνυπάρχει, να κατοικεί με στόχο τη δημιουργία κοινοτήτων. Αυτή η ποιητική οπτική στα πράγματα σε συνδυασμό με την μοναδική αρχιτεκτονική γραφή του «μια αρχιτεκτονική γραφή που λαμβάνει υπόψιν την ευθραστότητα της γης» έκανε τη δουλειά των κατασκευαστών εξαιρετικά δύσκολη, όπως παραδέχθηκε ο Θεόδωρος Μαραβέλιας, διευθυντής τεχνικού τμήματος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και μέλος του ΔΣ της ΚΠΙΣΝ ΑΕ. «Είναι η πρώτη φορά που γίνεται ένα τέτοιο έργο στην Ευρώπη, η πρώτη φορά που ένα δημόσιο έργο εντάσσεται στο πρόγραμμα περιβαλλοντικής πιστοποίησης LEED με στόχο την πιστοποίηση Platinum» παρατηρεί. «Οι δυσκολίες ήταν μεγάλες εξαιτίας του καινοτόμου σχεδιασμού και των καινοτόμων στοιχείων διαχείρισης του εργοταξίου. Μπορώ να πω ότι το εργοτάξιό μας αποτελούσε ένα πανεπιστήμιο μελέτης» κατέληξε.
Ο αρχιτέκτονας του Κέντρου, είναι πιστός στο genius loci, στο πνεύμα του χώρου. Και αυτό ακολούθησε δημιουργώντας το έργο για την Καλλιθέα, χωρίς να λησμονεί ότι στο Φάληρο βρισκόταν το αρχαιότερο λιμάνι της Ελλάδας. «Η θέα έχει χαθεί στο βάθος των αιώνων. Δεν χρειαζόταν να φτιάξουμε ένα κτίριο που θα έκρυβε την θέα ακόμα περισσότερο. Ετσι αποφασίσαμε να υψώσουμε το έδαφος, να οδηγήσουμε τον κόσμο επάνω, να δει τη θάλασσα και να βάλουμε το κτίριο από κάτω» λέει ο Piano. «Βάλαμε το κτίριο κάτω από το λόφο που δημιουργήσαμε -αλλά όχι κάτω από το έδαφος όχι υπογείως γιατί η αγορά στην αρχαία Αθήνα ήταν στον δρόμο. Ο κόσμος θα περπατά και σιγά σιγά θα ανεβαίνει στο λόφο, φτάνοντας σε ύψος 30 μέτρων από όπου θα ανακαλύπτει ξανά την Καλλιθέα: Τη θέα προς τη θάλασσα, προς το πάρκο και προς την Αθήνα.»
Και όταν ερωτήθηκε αν ενδέχεται να γίνουν αλλαγές στο Πάρκο, επέκταση της Βιβλιοθήκης ή άλλη παρέμβαση, ο μειλίχιος Γενοβέζος άστραψε και βρόντηξε: «Oσο ζω δεν θα δημιουργηθεί κάποιο άλλο κτίριο που θα καταστρέψει το Πάρκο... Ή θα γίνει πάνω από το πτώμα μου».
Oταν ο Piano αναφώνησε: Mamma Mia!
Και ποιος ξέρει: Ισως φτάνοντας στην κορυφή του λόφου, κοιτάζοντας ξανά την θάλασσα με την Ακρόπολη πίσω μας θα πούμε το ίδιο που αναφώνησε ο Ρέντσο Πιάνο το βράδυ της Τετάρτης, όταν ανέβηκε στη σκηνή του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος με χιλιάδες πολίτες καθισμένους στο γρασίδι να τον καταχειροκροτούν. Οταν ο Γενοβέζος που άλλαξε την ιστορία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής αναφώνησε γελώντας «Μamma Mia». Ισως το ίδιο αναφωνήσουμε και εμείς, κατακτώντας ξανά τη θέα στη πόλη.
Στη συνέντευξη Τύπου παρουσιάστηκε και το ντοκιμαντέρ «Ο τόπος που αλλάζει» με συνεντεύξεις του Renzo Piano και όλων των βασικών συντελεστών του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και με μοναδικά πλάνα από την πορεία των εργασιών. Είναι το βίντεο που ακολουθεί.