Οσο οι συζητήσεις της Αθήνας με τους δανειστές δεν καταλήγουν σε αποτέλεσμα, τόσο επιμένει να επανέρχεται το σενάριο ενός παράλληλου νομίσματος στην Ελλάδα. Θα αποτελούσε αυτό μία λύση; Οι Financial Times ανοίγουν αυτό το «φάκελο» διατυπώνοντας πέντε βασικά ερωτήματα για αυτή την επιλογή.
Σαν ταξιδιώτης σε μία μη χαρτογραφημένη διχάλα στο δρόμο, η ελληνική κυβέρνηση μπορεί σύντομα να αντιμετωπίσει το δίλημμα: να παραμείνει στο ευρώ και να επιβάλει περισσότερη λιτότητα, ή να αθετήσει τις πληρωμές του χρέους, που μπορεί να σήμαινε αναγκαστική επιστροφή στη δραχμή, γράφουν οι Financial Times.
Κάποιοι οικονομολόγοι όμως αναρωτιούνται αν υπάρχει και τρίτος δρόμος: ένα παράλληλο νόμισμα, που θα επιτρέψει στην Αθήνα να παραμείνει στη νομισματική ένωση, χωρίς να αναγκαστεί να αυξήσει τους φόρους και να κάνει περικοπές στις δαπάνες για να τακτοποιήσει τους λογαριασμούς της. Τι σημαίνει αυτό όμως;
Είναι φανταστικό σενάριο ή όχι;
Τέτοιες συζητήσεις είναι έως τώρα υποθετικές. Αλλά θα γίνονταν πιο ρεαλιστικές αν η Ελλάδα και οι δανειστές της δεν φτάσουν σε συμφωνία για την επέκταση του τρέχοντος προγράμματος μέχρι το τέλος του μήνα.
Τότε, η Ελλάδα θα πρέπει να πληρώσει τη δόση του 1,5 δισ. ευρώ στο ΔΝΤ, χρησιμοποιώντας εγχώριες πηγές μόνο και ίσως να αναζητούσε δημιουργικές εναλλακτικές για να αποφύγει μία χρεοκοπία.
Θα βοηθούσε ένα παράλληλο νόμισμα;
Μία πιθανή λύση θα ήταν η κυβέρνηση να διευθετήσει τις εγχώριες υποχρεώσεις της απέναντι σε συνταξιούχους και δημοσίους υπαλλήλους με IOU, ενώ θα χρησιμοποιούσε ευρώ συγκεντρωμένα μέσω του φορολογικού συστήματος για να αποπληρώσει το ΔΝΤ και άλλους πιστωτές, ανάμεσά τους και την ΕΚΤ.
Τα IOU τότε θα γίνονταν ένα de facto παράλληλο νόμισμα και θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο συναλλαγής- πιθανότατα με έκπτωση σε σχέση με το ευρώ- στο δρόμο. Η κυβέρνηση μπορεί επίσης να αποφάσιζε να τα δεχθεί ως καταβολές φόρου, μία κίνηση που θα αύξανε την αξία τους.
Τα IOU έχουν χρησιμοποιηθεί και στο παρελθόν, τόσο στην Αθήνα όσο και αλλού. Λίγο μετά από το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης, η Αθήνα άρχισε να πληρώνει κάποιους από τους προμηθευτές της χρησιμοποιώντας IOU. Το 2009, η κυβέρνηση της Καλιφόρνια επίσης χρησιμοποίησε υποσχετικές για μεταγενέστερες πληρωμές, κατά τη δική της δημοσιονομική κρίση.
Είναι το μοναδικό πιθανό σχέδιο;
Ενας εναλλακτικός διακανονισμός, που προτείνουν οι Ιταλοί οικονομολόγοι Μπιάτζιο Μποσόνε και Μάρκο Κατανέα, θα ήταν η κυβέρνηση να διανείμει πιστοποιητικά φορολογικής πίστωσης σε εργαζόμενους και εταιρείες, τα οποία θα μπορούσαν εκείνοι να ανταλλάσσουν. Αυτά θα έδιναν στους δικαιούχους μείωση φόρων για κάποια χρόνια.
Τέτοια έγγραφα θα ήταν ένα στοίχημα για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας. Η κυβέρνηση θα έχανε κάποια μελλοντικά φορολογικά έσοδα, με την ελπίδα ότι η επιπλέον οικονομική δραστηριότητα που θα δημιουργούνταν στο μεσοδιάστημα, θα υπερκάλυπτε το δημοσιονομικό έλλειμμα.
Αυτό σημαίνει ότι έχουμε λύση;
Οχι τόσο γρήγορα. Υπάρχουν προβλήματα με ένα διακανονισμό αυτού του είδους. Πρώτα από όλα, η νομιμότητα ενός νέου νομίσματος θα αμφισβητούνταν υπό τους νόμους της ΕΕ, που δηλώνουν ότι το ευρώ πρέπει να είναι το μοναδικό νόμιμο χρήμα στα κράτη- μέλη της ευρωζώνης.
Επίσης, οι αρχές της ευρωζώνης θα έβλεπαν αυτά τα μέτρα ως μία απόκλιση από τους αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες στους οποίους οι κυβερνήσεις, ανάμεσά τους και η ελληνική, έχουν συμφωνήσει. Εκδίδοντας IOU, η ελληνική κυβέρνηση πιθανότατα θα έκανε δαπάνες που υπερβαίνουν τα όρια του δημοσιονομικού ελλείμματος. Αντιστρόφως, τα πιστοποιητικά φορολογικής πίστωσης ενέχουν τον κίνδυνο της δημιουργίας «τρύπας» σε μελλοντικούς προϋπολογισμούς, αν η ανάκαμψη που υποτίθεται ότι θα προέτρεπαν δεν υλοποιηθεί.
Το πρόβλημα είναι δηλαδή οι νόμοι της ΕΕ;
Οχι ακριβώς. Οι οικονομολόγοι έχουν σοβαρές αμφιβολίες για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα ενός συστήματος παράλληλου νομίσματος.
Ο νόμος Gresham αναφέρει πως όταν υπάρχουν σε κυκλοφορία δύο νομίσματα και το ένα έχει μεγαλύτερη αξία από το άλλο, το «κακό χρήμα» θα διώξει το «καλό». Οι καταναλωτές θα προτιμούν να αποταμιεύουν τα πιο πολύτιμα χαρτονομίσματα- τα ευρώ στην προκειμένη περίπτωση- και να χρησιμοποιούν εκείνα με τη λιγότερη αξία- τα IOU- για τις καθημερινές συναλλαγές.
Αν και το παράλληλο νόμισμα μπορεί να φαίνεται μία ελκυστική λύση στη θεωρία, οι περισσότεροι οικονομολόγοι συμφωνούν ότι το μόνο που θα έκανε θα ήταν να λειτουργήσει ως προοίμιο ενός Grexit ή ως μέτρο-γέφυρα ενώ η Ελλάδα και οι δανειστές καταλήγουν σε ένα νέο πρόγραμμα διάσωσης. Αυτό θα σήμαινε ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει μακροπρόθεσμος τρίτος δρόμος για την Ελλάδα.