Τα εμβληματικά έργα του Μan Ray και οι πραγματικές ιστορίες τους στην Ανδρο [εικόνες]

Ο ίδιος δήλωνε φωτογράφος-ζωγράφος. Τον ενοχλούσε που οι φωτογραφίες του ήταν πιο διάσημες από τα γλυπτά ή τους πίνακές του. Ο Man Ray, ο «καλλιτέχνης που ήξερε να κάνει τα πάντα», αποκαλύπτεται μέσα από μια σπουδαία έκθεση στην Ανδρο. Και αποκαλύπτεται με οδηγό τα έργα του που εστιάζουν στις γυναίκες που τον όρισαν, τον κατέστρεψαν και τον ξαναέφεραν στη ζωή.

Το Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή διοργάνωσε για το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Ανδρο μια έκθεση-σταθμό με 151 έργα -φωτογραφίες, γλυπτά, πίνακες, ταινίες, σχέδια χαρακτικά- που συγκέντρωσε από ιδιωτικές συλλογές σε ολόκληρο τον κόσμο. Μια έκθεση που ψηφίδα ψηφίδα, εικόνα εικόνα, χτίζει την πραγματική ιστορία του Man Ray. Συνδέει τα συχνά τραυματικά του βιώματα με την έντονη σεξουαλικότητά του, την πολιτική συγκυρία και την ανάπτυξη των κινημάτων του σουρεαλισμού και του ντανταϊσμού και κάνει τον θεατή να γνωρίσει την προσωπικότητα του «διαβάζοντας» ταυτόχρονα τα έργα του. Σχεδόν εξήντα χρόνια της ζωής του, από το 1912 ως το 1971, διατρέχουν αυτή την έκθεση, στο νησί της σύγχρονης τέχνης.

Η ιδέα για την έκθεση-αφιέρωμα στον Μan Ray με τίτλο «Τα πρόσωπα της γυναίκας» (δάνειο από άρθρο του Andre Breton το 1934, όπου ανέλυε τη σχέση του Ray με τις γυναίκες) προέκυψε το 2012. Τότε, στο πλαίσιο της έκθεσης-αφιέρωμα στον σουρεαλισμό, είχαν παρουσιαστεί 5 έργα του Man Ray. «Με το που έφτασαν στο νησί τα έργα είπαμε πως πρέπει οπωσδήποτε να κάνουμε μια έκθεση αφιερωμένη μόνο σε αυτόν», εξηγεί η Μαρία Κουτσομάλλη, ψυχή της έκθεσης και της διοργάνωσης. Και έτσι έγινε. Μέσα από τη διάσταση της σχέσης του Man Ray με τις γυναίκες, που φωτίζεται από τέσσερις θεματικές ενότητες: Οι Μούσες -οι γυναίκες που ακατάπαυστα φωτογράφιζε, σχεδίαζε ζωγράφιζε-, το studio του Μan Ray στο Παρίσι, η Γυναίκα του πόθου και η σουρεαλιστική Γυναίκα.

Γεννημένος στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ από γονείς μετανάστες και μεγαλωμένος στο Μπρούκλιν, Εβραίος, έζησε δύσκολα παιδικά χρόνια, όμως από μικρός ήθελε να γίνει ζωγράφος «για να ζει μια ζωή διαφορετική από τους άλλους». Το 1921 μετακόμισε στο Παρίσι, ήρθε σε επαφή με τους ντανταϊστές και από το 1924 με τους σουρεαλιστές. Η πρώτη του έκθεση με έργα ζωγραφικής ήταν απόλυτη αποτυχία: Δεν πούλησε ούτε ένα. Αναγκάστηκε να στραφεί στη φωτογραφία, προκειμένου να βγάλει χρήματα και σε χρόνο ρεκόρ γίνεται γνωστός ως φωτογράφος, γίνεται περιζήτητος.

Ο ίδιος σε συνέντευξή του είχε πει πως τα χρόνια αυτά στο Παρίσι κάθε άλλο παρά ειδυλλιακά, ρομαντικά ήταν. Αντιθέτως, τα περιέγραψε ως χρόνια πικρά, χρόνια χωρίς χιούμορ, όπου ένιωθε την ανάγκη με τους συντρόφους του να ταράξει τα πράγματα, να δημιουργήσει χώρο για κάτι νέο. Το 1940 εξαιτίας του πολέμου επέστρεψε στις ΗΠΑ αποφασισμένος να ασχοληθεί με τη ζωγραφική και μόνο. Σχεδόν αποκήρυξε τις φωτογραφίες του, αν και τόσο η Vogue όσο και το Ηarper's Bazaar προσφέρθηκαν να του ανοίξουν στούντιο στο Χόλιγουντ, όπου εγκαταστάθηκε. Το 1956 επέστρεψε στο Παρίσι όπου και έζησε ως το τέλος της ζωής του. Η αναγνώριση για το σύνολο του καλλιτεχνικού του έργου ήρθε ουσιαστικά μετά το θάνατό του.

Αποθεώνοντας και υποτάσσοντας τη γυναίκα
Στα έργα του κυριαρχούν οι γυναίκες που ερωτεύθηκε, όλες τους πολύ νεώτερες, οι περισσότερες φιλόδοξες και ανυπόμονες να κάνουν καριέρα. Πρώτη η Kiki de Montparnasse, τραγουδίστρια σε καμπαρέ, ήταν 20 χρονών, δηλαδή δέκα χρόνια νεώτερή του. Μια γυναίκα που δεν ήταν τέλεια, όμως αυτός την παρουσίασε ιδανική. Εζησαν επτά χρόνια μαζί, την φωτογράφισε και την ζωγράφισε με κάθε τρόπο. Στην έκθεση μέσα από τα έργα του, αισθανόμαστε σχεδόν την αφή του πάνω στο δέρμα της.

Μαζί της έβγαλε και 4 πορνογραφικές φωτογραφίες (χωρίς να φαίνονται πρόσωπα, μόνο τα σώματα) κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης, καθώς και ένα φιλμ. Δεν την ξέχασε ποτέ. Ακόμη και πολλά χρόνια μετά, στη δεκαετία του 1970 ζωγράφισε μια λιθογραφία με την Kiki. H φωτογραφία της γυμνής της πλάτης με το περίγραμμα του βιολοντσέλου ζωγραφισμένο στην πλάτη της έγινε διάσημη. Την ονόμασε «The Violin d'Ingres», που στην γαλλική αργκό σημαίνει χόμπι. Η Kiki ήταν το χόμπι του...

Ακολούθησε η πανέμορφη Lee Miller (φωτογραφία πάνω), η Αμερικανίδα που γνώρισε όταν αυτή ήταν 22 χρονών και αυτός 40. Εφτασε από τη Νέα Υόρκη στο Παρίσι και ζήτησε να δουλέψει κοντά του για να μάθει την τέχνη της φωτογραφίας. Αυτός αρνήθηκε, είπε ότι φεύγει για διακοπές. Η Lee τον ακολούθησε. Την ερωτεύθηκε παράφορα και υπέφερε καθώς αυτή δεν υπήρξε πιστή. Οταν τον εγκατέλειψε, ο Man Ray κατέρρευσε. Είχε αυτοκτονικές τάσεις που φάνηκαν ακόμα και στα έργα του – μάλιστα φωτογραφήθηκε σε μια εικόνα που έμοιαζε με απόπειρα αυτοκτονίας.

Ζωγράφιζε συνέχεια τα ίχνη της, τα χείλη της. Εβαλε το «μάτι» της στο περίφημο πλέον έργο με τον μετρονόμο, και έδωσε στο έργο τον τίτλο «Οbject to be destroyed». Ελεγε πως, όταν ο ήχος από τα χτυπήματα θα γίνει εκνευριστικός, μπορεί κάποιος να πάρει ένα σφυρί και να το σπάσει! Και έτσι έγινε: Σε μια έκθεση του έργου στο Παρίσι το 1956, μια ομάδα φοιτητών κατέστρεψε το έργο! Ο Man Ray με την αποζημίωση των 1000 φράγκων που πήρε, έφτιαξε 100 ίδια έργα και τα ονόμασε «Indestructible object». Αυτά που δεν μπορούν να καταστραφούν...

Οπως εξηγεί η Μαρία Κουτσομάλλη, ο Man Ray πίστευε πως η τέχνη πρέπει να διαιωνίζεται, ήταν οπαδός των πολλαπλών έργων και αντιτύπων. Αλλωστε έλεγε «είναι θεϊκό να δημιουργείς, είναι ανθρώπινο να αντιγράφεις».

Στις καθοριστικές γυναίκες συναντάμε επίσης την 19χρονη Meret Oppenheim με την οποία ανέπτυξε μια έντονη σχέση εμπιστοσύνης που φαίνεται και στις φωτογραφίες της έκθεσης. Aκολούθησε η Adrienne Fidelin (φωτογραφία κάτω), η πρώτη γυναίκα που έμεινε δίπλα του, χωρίς να επιζητεί την αναγνώριση και τη δόξα. Με καταγωγή από την Γουαδελούπη, έγινε η πρώτη μαύρη γυναίκα που εμφανίστηκε στο Harper's Bazaar το 1937 προκαλώντας σάλο. Πέρασαν πολλές δεκαετίες μέχρι να ξανασυμβεί αυτό.

Τελευταία γνωστή γυναίκα στη ζωή του, η Juliet Browner, η δεύτερη σύζυγός του (η πρώτη ήταν μια Βελγίδα ποιήτρια, την οποία παντρεύτηκε το 1914 και πήρε διαζύγιο από αυτή το 1937). Τον ακολούθησε στο Παρίσι ενώ δεν ήξερε ούτε λέξη Γαλλικά, τον φρόντιζε, ήταν συνέχεια δίπλα του. Οταν πέθανε ο Man Ray, δώρισε μέρος της συλλογής του στο Centre Pompidou και ίδρυσε το Man Ray Trust.

H μόδα και οι κοσμικοί μπροστά στο φακό του
Στα πρώτα χρόνια του Παρισιού, τότε που χρειαζόταν χρήματα για να ζήσει, άρχισε να φωτογραφίζει μοντέλα σε οίκους μόδας της εποχής. Οι φωτογραφίες του, διαφορετικές από τις αντίστοιχες της εποχής, έγιναν διάσημες. Εφτιαξε δικό του στούντιο – ο πρώτος που το έκανε- και άρχισε να φωτογραφίζει μοντέλα, ακόμα και πάνω σε έργα τέχνης (όπως η φωτογραφία κάτω για τον Lucien Lelong, με την Brouette του Oscar Domínguez), αλλά και κοσμικούς που ήθελαν μια νέα εικόνα, που πίστευαν ότι ήταν πιστή στην προσωπικότητα και όχι στη δημόσια εικόνα τους.

Στους κοσμικούς της εποχής -που πληρώνουν εξαιρετικά υψηλά ποσά για μια φωτογραφική séance μαζί του- τον συστήνει ο Κοκτώ και η περίφημη ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου Shakespeare and Company Σίλβια Μπιτς. Ανάμεσά τους και η Coco Chanel, την οποία φωτογράφισε δυο φορές: Την πρώτη ήταν συνεσταλμένη, διακριτική. Στη δεύτερη φορά πέντε χρόνια μετά (εικόνα κάτω) ήταν ήδη η διάσημη, δυναμική Coco Chanel.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει και η ιστορία της φωτογραφίας της Γερτρούδης Στάιν, μπροστά στο πορτρέτο του Πικάσο. Οταν την είχε ζωγραφίσει ο Πικάσο, 20 χρόνια πριν τη φωτογράφιση από τον Man Ray, υπήρξαν αντιδράσεις. Ελεγαν πως δεν της μοιάζει καθόλου και ο Πικάσο έλεγε «ναι, αλλά να δείτε που θα της μοιάσει». Στο έργο αυτό φαίνονται τα πρώτα βήματα του ιδιοφυούς ζωγράφου προς τον κυβισμό. Ο Man Ray πίστευε πως με την φωτογραφία του, απέδειξε πως ο Πικάσο είχε δίκιο -όντως η Γερτρούδη Στάιν έμοιαζε τελικά στο πορτρέτο της.

Ο πόθος με κάθε τρόπο
Στην ενότητα για την γυναίκα του πόθου έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να δούμε πως ο Man Ray εστιάζει σε στοιχεία της ανατομίας της γυναίκας: τα χείλη, ο λαιμός, κυρίως τα χέρια που θαύμαζε. Ενώ στη σουρεαλιστική γυναίκα αποκαλύπτεται το ταλέντο του στη γλυπτική και ο ιδιοσυγκρασιακός, ευφυής τρόπος που συνδύαζε την τέχνη του, με διανοητικές αντιλήψεις για τη γυναίκα, αλλά και με το χιούμορ.

Η έκθεση στην Άνδρο, μια πραγματικά σπουδαία εμπειρία, αποκαλυπτική, θα διαρκέσει από τις 28 Ιουνίου ως τις 27 Σεπτεμβρίου, ενώ συνοδεύεται από τρίγλωσσο τόμο 350 σελίδων που εκδίδεται από τη Μικρή Αρκτο.