Αν ακούσεις ένα σφύριγμα στους μυστικούς κήπους της Διδότου, κάπου, κάποιος αδικείται: Στην έκθεση Terrapolis [εικόνες]

Μια έκθεση πολιτική πράξη. Μια έκθεση στους πιο κρυφούς κήπους στην καρδιά της πόλης. Μια έκθεση υπαρξιακών αναζητήσεων και σαρκαστικών αρχέγονων υπενθυμίσεων. Μια έκθεση για πολίτες της γης. H Terrapolis του ΝΕΟΝ και της Whitechapel Gallery ανοίγει την Τετάρτη 27 Μάη για το κοινό.

(Yayoi Kusama, Pumpkin (M), 2014, Μπρούντζος, 187 x 182 x 182 εκ.Με την ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της γκαλερί Victoria Miro, Λονδίνο, ©NikosMarkou)

Είναι μία από τις φορές που, είναι τόσα αυτά που θες να πεις για μια εμπειρία τέχνης που μόλις βίωσες, που πραγματικά δεν ξέρεις από που να πρωταρχίσεις. Από το χώρο ίσως – στους οργιώδους βλάστησης κήπους της Γαλλικής Σχολής Αθηνών στη Διδότου, στις παρυφές Κολωνακίου Εξαρχείων. Ή μάλλον από τη θεματική της έκθεσης – η Τerrapolis θέτει το θέμα της συνύπαρξης του ανθρώπου με τη φύση, της μεταμόρφωσης, της νεας βιοηθικής, της έννοιας του πολίτη στην απόλυτη χωρική διαστολή της. Ισως πάλι να πρέπει να αρχίσεις από τα ερεθίσματα και τα κεντρίσματα -η νέα συλλογικότητα, το πολιτικό ζητούμενο της τέχνης, η ιδιότητα της σύγχρονης τέχνης να σε οδηγεί σε πολιτική και κοινωνική χειραφέτηση. Αν και βέβαια μπορεί να αποφασίσεις να αρχίσεις να μιλάς για την έκθεση μέσω των αιφνιδιασμών, της αφήγησης, της τρυφερότητας, του κυνισμού και της φιλοσοφικής στόχευσης των εκθεμάτων – ο νάρκισσος γορίλλας σε μια υπαρξιακή στιγμή, η φουσκωτή τεράστια Betty Boo ως άλλη θεά Αθηνά, ο ιπποπόταμος σαν αλλοτινός θριαμβικός ίππος με τον «καβαλάρη» που σφυρίζει κάθε φορά που διαβάζει στην εφημερίδα του ότι κάπου συνέβη μια κοινωνική αδικία.

Είμαστε όλοι «Τεραπολίτες»
Ο ΝΕΟΝ – που στις 6 Ιουνίου κλείνει δυο χρόνια ζωής - φέρνει και πάλι τη σύγχρονη τέχνη στο δημόσιο χώρο, σε χώρους συνύπαρξης και συνάντησης της Αθήνας, ενεργοποιεί σημεία και κύκλους συζητήσεων. Περνώντας την πύλη της Γαλλικής Σχολής Αθηνών στον αριθμό 6 της Διδότου, νιώθεις ντροπή που δεν γνώριζες αυτό τον υπέροχο χώρο στο κέντρο της πόλης (όπως συνέβη πέρυσι με τη Γεννάδειο ή με τη συνειδητοποίηση πως μετά από χρόνια επιστρέψαμε πάλι στη Ρωμαϊκή Αγορά).

Μετά τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη και τους αρχαιολογικούς χώρους, τώρα, στη Γαλλική Σχολή Αθηνών ο NEON σε συνεργασία με τη Whitechapel Gallery επιχειρούν κάτι μεγαλύτερο από έναν ευχάριστο περίπατο σε έναν κήπο με στάσεις για την απόλαυση έργων υψηλής τέχνης. Κάτι περισσότερο από την εμπειρία ενός πάρκου γλυπτών που απολαμβάνεις σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και αμερικανικές μεγαλουπόλεις. Η έκθεση Τerrapolis θα ξεβολέψει τον επισκέπτη, τον θεατή. Δεν θα τον τέρψει με εύκολο θέαμα, με χάρματα οφθαλμών, αλλά θα τον οδηγήσει σε αναμετρήσεις με το έργο και τον καλλιτέχνη, με αυτό που θεωρεί δεδομένο για τη σχέση του με την πόλη και τη φύση. Για να γίνει στο τέλος ένας «Τεραπολίτης» όπως υποσχέθηκε γελώντας η διευθύντρια της Whitechapel Gallery, Ιwona Blazwick.

(Anthea Hamilton & Nicholas Byrne, Βetty Boo, ήλιο, 650x225X150, με την ευγενική παραχώρηση των καλλιτεχνών)

Εβαλε όμως και ένα προσωπικό στοίχημα, χτυπώντας το χέρι στο τραπέζι κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου: πως όλοι οι επισκέπτες, φεύγοντας θα νιώσουν ότι «συνομίλησαν» με τουλάχιστον ένα από τα έργα τέχνης των 37 ξένων και Ελλήνων καλλιτεχνών. Αναμεσά τους έργα που έγιναν κατόπιν ανάθεσης ειδικά για την έκθεση, από πέντε Eλληνες καλλιτέχνες, τους: Αθανάσιο Αργιανά, Ελένη Καμμά, Διονύση Καβαλλιεράτο, Αλίκη Παλάσκα, Κώστα Σαχπάζη. Με τον τρόπο αυτό «δίνουμε την ευκαιρία για νέες παραγωγές σε Ελληνες καλλιτέχνες, τους φέρνουμε σε επαφή με τη διεθνή σκηνή» επεσήμανε η διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη, που επεφύλαξε και μια ακόμα είδηση: Ανατέθηκε στη Μαρία Λοϊζίδου από τον ΝΕΟΝ η δημιουργία έργου που θα φιλοξενηθεί μέσα στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού. Ετσι συνεχίζεται η στοχευμένη δράση του οργανισμού για τη συνύπαρξη του αρχαίου με το σύγχρονο, την αλληλεπίδραση και την εκκίνηση νέου διαλόγου από μια αφετηρία που συχνά θεωρούμε δεδομένη ή που έχουμε λησμονήσει.

Αrt happens in the city
Η Τerrapolis δομήθηκε από την επιμελήτρια Iwona Βlazwick, εκκινώντας από δύο αφετηρίες. Καταρχάς από την ίδια τη Γαλλική Σχολή Αθηνών που έχει λαμπρή ιστορία στο χώρο των αρχαιολογικών ανασκαφών στην Ελλάδα (κορυφαίες αυτές στη Δήλο και στους Δελφούς). Το θέμα της αρχαιότητας, λοιπόν, έπρεπε να διατρέχει την έκθεση. «Στην αρχαιότητα τα δημόσια αγάλματα συχνά συγχώνευαν ανθρώπινες μορφές με μορφές ζώων. Εβλεπες σώματα με φτερά, με οπλές, με κέρατα. Επίσης συχνά τα ζώα χρησιμοποιούνταν για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες μιας μεταφοράς». Ετσι η Terrapolis του 2015 αναζητά τη σχέση του ανθρώπινου με το ζωώδες, την έννοια της μεταμόρφωσης και του συμβολισμού.

(Marlie Mul, Puddle (Χαλίκια), 2015, άμμος, ρητίνη, 2 x 112 x 65 εκ., με την ευγενική παραχώρηση της γκαλερί Vilma Gold, Λονδίνο, ©NataliaTsoukala)

Η δεύτερη αφετηρία της έκθεσης έχει σχέση με την έννοια Terrapolis που εισήγαγε η φιλόσοφος της επιστήμης Donna Harraway και προέρχεται από τις λέξεις γη και πόλη. «Μπορούμε να θεωρήσουμε τον εαυτό μας πολίτη της γης, του πλανήτη και όχι μόνο μιας πόλης, ενός συγκεκριμένου γεωγραφικού σημείου;» έθεσε το ερώτημα η κα Blazwick. H τέχνη, στην πόλη μέσω της Terrapolis (art happens in the city, όπως είπε η Ελίνα Κουντούρη), μας θέτει ερωτήματα για τη σχέση μας με τη γη, με το χώμα, άρα με τις ρίζες, το παρελθόν, τη συνύπαρξη. Για να φτάσουμε ως το μέλλον, μέσα από τον χαριτωμένο στα όρια του σαρκαστικού, περιπαικτικού στα όρια του φιλοσοφικού έργου της Marlie Mul που σκόρπισε στον κήπο μια σειρά από μαύρες λακούβες με ίχνη οργανικών και τεχνητών αποβλήτων. «Στο μέλλον έτσι, αυτό θα είναι ο κήπος που βρισκόμαστε τώρα» είπε γελώντας η διευθύντρια της Whitechapel Gallery, «θα είναι σαν ένας αρχαιολογικός χώρος».

Σημειώνουμε πως μπροστά στα έργα τέχνης δεν υπάρχει η παραμικρή σήμανση. Και αυτό για να είναι αδιαμεσολάβητη η σχέση του επισκέπτη με το έργο, να αναπτύξει τη δική του σχέση και στη συνέχεια να ρωτήσει αν το επιθυμεί κάποιον από τους εθελοντές που θα του μιλήσουν για το έργο. Εξάλλου, μπαίνοντας κάθε επισκέπτης – η είσοδος είναι δωρεάν- παίρνει και έναν χάρτη που με αριθμούς παραπέμπει στα ονόματα των καλλιτεχνών.

Τι θέλουμε; Τι μπορούμε;
Περπατάς στον κήπο και ακούς κάθε τόσο μια σφυρίχτρα. Οταν μάθεις τι προκαλεί το σφύριγμα μπορεί να ανησυχήσεις με την επαναληπτικότητά του. Προέρχεται από το «Hope Hippo», τον τεράστιο κοιμισμένο ιπποπόταμο από πηλό των Jennifer Allora και Guillermo Calzadilla. Πάνω του ένας από τους εθελοντές της έκθεσης, διαβάζει μια εφημερίδα. Κάθε φορά που διαβάζει μια είδηση για κάποια κοινωνική αδικία, σφυρίζει με τη σφυρίχτα που κρέμεται από το λαιμό του. Στο χώμα στιβαγμένες οι διαβασμένες εφημερίδες, τη στιγμή που περνώ μπροστά από το έργο διαβάζει την «Εφημερίδα των Συντακτών» και κάποιος δίπλα απορεί «κανονικά θα έπρεπε να σφυρίζει συνέχεια διαβάζοντας την Εφημερίδα των Συντακτών».

(Allora&Calzadilla, Hope Hippo, 2005/2015,πολυστυρένιο, σύρμα, λάσπη, πηλός, ηθοποιός, εφημερίδες, σφυρίχτρα, 487.7 x 182.9 x 152.4 εκ., με την ευγενική παραχώρηση των καλλιτεχνών ©NikosMarkou)

Θα μας αφυπνίσει αυτό το σφύριγμα; Θα αναλάβουμε δράση; Αυτό το έργο που μοιάζει τόσο χαριτωμένο, που αντλεί τη θεματική του από τα θριαμβικά έφιππα αγάλματα του παρελθόντος για να φτάσει στον μισοκοιμισμένο φτιαγμένο από λάσπη ίππο των ποταμιών, αποτελεί ένα ισχυρότατο όχι απλά σχόλιο αλλά κατηγορητήριο. Είναι στο χέρι μας να μη μείνουμε θεατές.

Κάποιος στη συνέντευξή Τύπου ρώτησε τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο, ιδρυτή του ΝΕΟΝ, αν η σύγχρονη τέχνη, εκθέσεις σαν κι αυτή, απευθύνονται σε όλους, κυρίως σε εποχές κρίσης σαν κι αυτή που ζούμε. Η απάντηση – που αποτελεί και στόχο του ΝΕΟΝ- είναι πως η σύγχρονη τέχνη μας αφορά καθοριστικά γιατί μπορεί να δώσει πολιτικό ερέθισμα και να αναπτύξει το κριτικό πνεύμα. «Μια έκθεση σαν και αυτή μέσα στην πόλη αποτελεί πολιτική πράξη», δήλωσε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος και πρόσθεσε «μια νέα συλλογικότητα μπορεί να δομηθεί μέσα από την αισθητική εμπειρία που προσφέρει η τέχνη. Να μας δώσει ερεθίσματα να δούμε διαφορετικά την πόλη, τον εαυτό μας μέσα σε αυτή». Και τόνισε πως τώρα είναι η στιγμή, περισσότερο παρά ποτέ -αν θέλουμε να πάμε μπροστά- να αναρωτηθούμε «Τι θέλουμε; Τι μπορούμε;». Και μέσω της σχέσης με την τέχνη τα ερωτήματα αυτά μπορούν να τεθούν πιο ξεκάθαρα και να οδηγήσουν και σε πρώτες απαντήσεις, πάντα μέσα και της συλλογικότητας.

(Lynn Chadwick, Dancers, 1967, μπρούντζος, 183 x 70 x 53 εκ., με την ευγενική παραχώρηση του Κληροδοτήματος Lynn Chadwick και της γκαλερί Blain|Southern, ©NikosMarkou)

Το αυριανό πρωτοσέλιδο των NYT;

Αρκεί να ξεκολλήσουμε από ναρκισσιστικούς, αυτοαναφορικούς εγκλωβισμούς σκέφτομαι καθώς βλέπω τον υπέροχο γορίλα που κοιτάζει το πρόσωπό του στον καθρέπτη. Είναι το έργο του Angus Fairhurt -στενού φίλου του Damien Hirst και της Sarah Lucas- «The Birth of Consisency». Φέρει στοιχεία κωμικού και μαζί τραγικού. Ενας νάρκισσος που κοιτάζει για πρώτη φορά τον εαυτό του στον καθρέπτη. Μια υπαρξιακή στιγμή που τροφοδοτείται από τον αυτοθαυμασμό.

(Angus Fairhurst, Τhe Birth of Consistency, 2004, μπρούντζος, στιλβωμένο ανοξείδωτο ατσάλι, 91.4 x 300 x 152 εκ., με την ευγενική παραχώρηση του Κληροδοτήματος Angus Fairhurst και της γκαλερί Sadie Coles HQ, Λονδίνο, ©NikosMarkou)

Σε μια εποχή στερεοτύπων, θραυσματικών εικόνων που φέρουμε για τον εαυτό μας, για τη χώρα, σκισμένων αποκομμάτων μιας μεγάλης εικόνας, τα έργα τέχνης της Τerrapolis σε κάνουν να αναρωτηθείς. Σε ωθούν σε υπαρξιακές στιγμές. Σε σπρώχνουν να δεις πέρα από τα όρια της πόλης ή της χώρας σου. Αλλά σε ωθούν και σε ενστάσεις και διαπιστώσεις σαν και αυτές που διατύπωσαν η Ελίνα Κουντούρη και η Iwona Blazwick με αφορμή το σημερινό πρωτοσέλιδο της ευρωπαϊκής έκδοσης των New York Times. Μια τεράστια φωτογραφία ενός δρόμου στη Θήβα που έμεινε ημιτελής, αφού δεν έφτασε ποτέ το σύνολο των χρημάτων που απαιτόυνται για να ολοκληρωθεί το έργο. Ενας δρόμος της Θήβας στην πρώτη σελίδα των New York Times... Μια εικόνα αποσπασματική που δεν εκφράζει αυτό που πραγματικά συμβαίνει, που αποσπά και παραπλανεί.

Το αυριανό πρωτοσέλιδο των New York Times θα μπορούσε να είναι η εικόνα των κήπων της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και της Terrapolis. Της νέας αφήγησης, ή ορθότερα της αφήγησης που συνδέεται ξανά με το αρχαίο -ακόμα και μυθολογικό παρελθόν- και δημιουργεί νέες αναγνώσεις.

Στην έκθεση συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Caroline Achaintre, Allora & Calzadilla, Francis Alÿs, Joseph Beuys, Huma Bhabha, Reg Butler, Lynn Chadwick, Marcus Coates, William Cobbing, Enrico David, Charlotte Dumas, Angus Fairhurst, Studio Ghibli, Tue Greenfort, Asta Gröting, Lucy Gunning, Henrik Håkansson, Anthea Hamilton & Nicholas Byrne, Joan Jonas, Markus Karstieß, Yayoi Kusama, Oliver Laric, Richard Long, Sarah Lucas, Ruth Maclennan, Chris Marker, Marlie Mul, Katja Novitskova, Anatoly Osmolovsky, Norbert Prangenberg, Ugo Rondinone, Peter Wächtler και Αθανάσιος Αργιανά, Ελένη Καμμά, Διονύσης Καβαλλιεράτο, Αλίκη Παλάσκα, Κώστας Σαχπάζη. Περισσότερες πληροφορίες για τα έργα και την έκθεση στο neon.org και στα social media του NEON.