Ο πληθυσμός της Ελλάδας αυξήθηκε κατά 2,5 εκατομμύρια την τελευταία πεντηκονταετία, η δε μέση ηλικία του κατά 11 σχεδόν χρόνια.
Η ιστορία του, σύμφωνα με τον καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και διευθυντή του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων, Βύρωνα Κοτζαμάνη, «διαβάζεται» σαν ένα ανοιχτό βιβλίο αν παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της δομής του ανά φύλο και ηλικία, σχηματίζοντας τις πληθυσμιακές του πυραμίδες.
Ο ίδιος περιγράφει σε σχετική εργασία του (Δημογραφικά Νέα, τεύχος 24, 2015) τη μετάβασή του από έναν σχετικά νεανικό πληθυσμό την επαύριον του εμφυλίου σε έναν γερασμένο πληθυσμό στις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας, σχολιάζοντας τις πυραμίδες του σε τέσσερις διαφορετικές στιγμές που απέχουν η κάθε μια, δυο δεκαετίες (1961, 1981, 2001 και 2014).
Η πληθυσμιακή πυραμίδα του 1961
Η μεταπολεμική μαζική μετανάστευση στο εξωτερικό, σύμφωνα με τον κ. Κοτζαμάνη, μόλις έχει ξεκινήσει μη επηρεάζοντας ακόμη σημαντικά την κατανομή του πληθυσμού ανά φύλο και ηλικία, ενώ δυο εγκοπές εμφανίζονται στην πυραμίδα (άτομα ηλικίας 37-46 ετών που γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1915 και το 1924 και άτομα ηλικίας 15-19 ετών που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια της κατοχής). Στην πρώτη περίπτωση, ο μειωμένος πληθυσμός ηλικίας 35-45 ετών οφείλεται, κυρίως, στις μειωμένες γεννήσεις της πλέον ταραγμένης προπολεμικής μας δεκαετίας (Βαλκανικοί πόλεμοι και Μικρασιατική καταστροφή), και, δευτερευόντως στις απώλειες που υπέστησαν στη διάρκεια της κατοχής οι άνδρες που γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1915 και το 1924 και βρέθηκαν σε στρατεύσιμες ηλικίες κατά την περίοδο 1941-45, με αποτέλεσμα το δεξιό τμήμα της πυραμίδας στις ηλικίες 35-45 να είναι ιδιαίτερα συρρικνωμένο σε σχέση με το αριστερό (γυναίκες). Στη δεύτερη περίπτωση (ηλικίες 15-19 ετών) αποτυπώνονται στην πυραμίδα οι επιπτώσεις των δύσκολων χρόνων της κατοχής, στη διάρκεια της οποίας καταγράφηκε σημαντική συρρίκνωση των γεννήσεων και ταυτόχρονα αυξημένη θνησιμότητα των νεογνών που ήρθαν στον κόσμο κατά την περίοδο αυτή (αυξημένη δηλαδή βρεφική και παιδική θνησιμότητα).
Η πληθυσμιακή πυραμίδα του 1981
Η βάση της πυραμίδας (ηλικίες 0-9 ετών) συρρικνώνεται ελαφρώς, καθώς οι γεννήσεις της περιόδου 1971-1980 είναι μειωμένες σε σχέση με αυτές της προηγούμενης δεκαετίας, ενώ ταυτόχρονα ο ανδρικός πληθυσμός υπολείπεται ελαφρώς του γυναικείου στις «ώριμες ενεργές» ηλικίες (40-64 ετών), καθώς η μαζική μεταπολεμική φυγή (1960-1973) προς το εξωτερικό «έπληξε» περισσότερο το ανδρικό φύλο.
Η πληθυσμιακή πυραμίδα του 2001
Η πυραμίδα του 2001, επισημαίνει ο κ. Κοτζαμάνης, έχει πλέον χάσει το τριγωνικό της σχήμα. Οι γενεές της δεκαετίας 1915-1924 έχουν υποστεί τη φθορά του χρόνου και έχουν «μεταφερθεί» πλέον στο επάνω τμήμα του σχήματος. Αντιθέτως, οι επιπτώσεις της κατοχής είναι ακόμη εμφανείς (μειωμένος πληθυσμός στις ηλικίες 60-64), ενώ η βάση της πυραμίδας στενεύει ταχύτατα εξαιτίας της γρήγορης μείωσης των γεννήσεων, μείωσης που ξεκινά από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 καθώς οι γεννήσεις του 2001 υπολείπονται κατά 30% αυτών του 1980. Η μαζική μετανάστευση στη χώρα μας κυρίως από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες έχει ήδη ξεκινήσει και αποτυπώνεται στην πληθυσμιακή πυραμίδα στις ηλικίες 20-44 ετών, καθώς σε αντίθεση με αυτήν του 1981 οι άνδρες είναι περισσότεροι από τις γυναίκες (διαφορική μετανάστευση μεταξύ των δυο φύλων από τις χώρες προέλευσης).
Η πληθυσμιακή πυραμίδα του 2014
Η πλέον πρόσφατη πυραμίδα, αυτή του 2014, τείνει να πάρει τη μορφή ενός «πυρηνικού μανιταριού». Οι σχετικά πολυπληθείς προπολεμικές γενεές τείνουν να εξαφανισθούν λόγω της αναπόφευκτης φθοράς του χρόνου, οι επιπτώσεις του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου έχουν αμβλυνθεί, ενώ η βάση της πυραμίδας τείνει να αποκτήσει τη μορφή ενός κυλίνδρου. Η μικρή αύξηση των γεννήσεων το 2002-2009 (αποτέλεσμα της αναπλήρωσής τους λόγω της αύξησης της μέσης ηλικίας στην τεκνογονία), δεν αλλάζει την μορφή της.
Η χώρα μας, καταλήγει ο κ. Κοτζαμάνης, τείνει να γίνει δημογραφικά κατά τι πιο γερασμένη απ' ότι μία εικοσαετία πριν (παρά τη μαζική εισροή νέων αλλοδαπών που επιβράδυναν απλώς τη γήρανση), σαφώς δε πολύ πιο γερασμένη απ' ότι όταν βγήκε από τη δίνη του εμφυλίου και αυτό αποτυπώνεται τόσο στην κατανομή του πληθυσμού μας σε μεγάλες ηλικιακές ομάδες, όσο και στη μέση ηλικία του. Ειδικότερα, οι άνω των 65 ετών υπερβαίνουν το 2014 το 20,5% του συνολικού πληθυσμού (μόλις 8,3% το 1961) οι δε 85+ το 2,5% (0,4% αντίστοιχα εξήντα τρία χρόνια πριν), ενώ η μέση ηλικία έχει αυξηθεί κατά 11 σχεδόν έτη ανάμεσα στο 1961 και το 2014. Η ταχύτατη μείωση των γεννήσεων σε μια πρώτη φάση και η σταθεροποίησή τους σε χαμηλά επίπεδα στη συνέχεια μαζί με την αύξηση του μέσου προσδόκιμου ζωής στη γέννηση την ίδια περίοδο -κερδίσαμε σχεδόν 10,5 χρόνια ζωής μεταξύ στο 1961 και το 2013- οδήγησαν στη ριζική αλλαγή των ηλικιακών δομών του πληθυσμού μας, αλλαγή που δεν διαφοροποιείται από αυτή της μεγάλης πλειοψηφίας των ανεπτυγμένων χωρών του πλανήτη μας, καθώς η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση. Η γήρανση της πληθυσμιακής μας πυραμίδας είναι πλέον μη αναστρέψιμη, και είναι προτιμότερο να πορευτούμε στο μέλλον λαμβάνοντάς την παράμετρο αυτή σοβαρά υπόψη, καταλήγει ο ίδιος.