Οι φαινομενικά ατέλειωτες διαπραγματεύσεις της Ελλάδα με τους πιστωτές της για την παροχή ενός νέου προγράμματος, έχει εισέλθει σε μια επικίνδυνη φάση. Σε αυτό το σημείο, ένα λάθος να κάνει μια από τις δύο πλευρές και αμέσως θα προκληθεί το ατύχημα.
Αυτά αναφέρει άρθρο του Project Syndicate που συνδυάζεται με μια εξόχως ενδιαφέρουσα ανάλυση του Ντάνιελ Γκρος (διευθυντής του European Policy Studies και πρώην μέλος του ΔΝΤ) στην οποία προσπαθεί να εξηγήσει γιατί η Ελλάδα είναι τόσο διαφορετική χώρα σε σχέση με τις άλλες που δέχθηκαν παρόμοιο πρόγραμμα λιτότητας να είδαν αποτέλεσμα.
Κατά τον Γκρος, το ΔΝΤ φαίνεται να είναι ο πρώτος θεσμός που ετοιμάζεται να ρίξει πετσέτα – ειδικά μετά την αποκάλυψη ότι η Ελλάδα πέρασε, πλέον, από τη φάση των σημαντικών πλεονασμάτων, σε εκείνη των ελλειμμάτων. Άρα, δεν θα μπορεί να εξυπηρετεί το χρέος της. Από την άλλη, η Αθήνα εξακολουθεί να θεωρεί πως το υπάρχον πρόγραμμα αποπληρωμή δεν μπορεί να λειτουργήσει και επομένως πρέπει να γίνουν σημαντικές προσαρμογές.
Είναι ζήτημα αφήγησης
«Στην περίπτωση της Ελλάδας, θεμελιώδης σημασία για τους νέους όρους της διάσωσης είναι η αφήγηση ότι έχει πέσει θύμα της υπερβολικής λιτότητας. Αλλά αυτό παραβλέπει ένα σημαντικό γεγονός: η λιτότητα λειτούργησε σε άλλες χώρες που βρέθηκαν στη δίνη της κρίσης, όπως ήταν η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, η Ισπανία, ακόμη και η Κύπρος. Όλες αυτές οι χώρες εμφανίζουν σαφή σημάδια ανάκαμψης, με την ανεργία να είναι σε πτώση (έστω και με αργούς ρυθμούς) και η πρόσβασή τους στις κεφαλαιαγορές έχει αποκατασταθεί», αναφέρει ο Γκρος.
Επομένως, το ερώτημα που αναφύεται είναι το εξής: γιατί η Ελλάδα είναι τόσο διαφορετική;
Η πρώτη απάντηση είναι οι εξαγωγές. Σε όλες τις χώρες που ακολούθησαν ένα πρόγραμμα λιτότητας και τόσες άλλες που όλα αυτά τα χρόνια έλαβαν δάνεια από το ΔΝΤ, η αύξηση των εξαγωγών αντιστάθμισε την πτώση της ζήτησης, όταν οι κυβερνήσεις τους μείωσαν τις δαπάνες και αύξησαν τους φόρους για να ισοσκελίσουν τους λογαριασμούς τους.
Φυσικά, μια μεγάλη οικονομία όπου η εξωτερική χρηματοδότηση δεν είναι ένα πρόβλημα, όπως οι ΗΠΑ ή η Ευρωζώνη, όταν μια κυβέρνηση, στην προσπάθειά της μειώσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού της, θα μπορούσε -ενδεχομένως- να οδηγήσει σε μια τέτοια μεγάλη πτώση της ζήτησης (άρα και των φορολογικών εσόδων), όμως η λιτότητα στην πραγματικότητα θα αυτοεξοντωνόταν. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να ισχύει για την Ελλάδα.
Τα ελλείμματα της Ελλάδας
Όπως αναφέρει ο Γκρος, στην πραγματικότητα η Ελλάδα έτρεξε πολύ μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών -υπερβαίνει το 10% του ΑΕΠ- όταν στέρεψε ξαφνικά η εξωτερική χρηματοδότηση (2008-2009), αναγκάζοντάς την να προσαρμόσει τις εγχώριες δαπάνες της. Εάν η Ελλάδα δεν είχε προχωρήσει σε μια τέτοια ρύθμιση, η εγχώρια ζήτηση και η απασχόληση θα είχαν μείνει σε υψηλά επίπεδα, αλλά έτσι θα δημιουργούνταν μεγαλύτερα ελλείμματα. Υπό αυτή την έννοια, μπορεί η λιτότητα να προκάλεσε μια βαθιά ύφεση, αλλά επέτρεψε στην Ελλάδα να αποφύγει μεγάλα εξωτερικά ελλείμμαρα μειώνοντας έτσι το μέγεθος της διάσωσης που χρειάζεται η χώρα.
Οι εξαγωγές είναι το κλειδί
Βάσει αυτής της ανάλυσης, οι εξαγωγικές επιδόσεις είναι το κλειδί για να μην πέσει κανείς στην παγίδα της λιτότητας. Το πρόβλημα για την Ελλάδα είναι ότι η αύξηση των εξαγωγών της τα τελευταία χρόνια ήταν απατηλή – προήλθε, κυρίως, από προϊόντα πετρελαίου. Μόνο που η Ελλάδα δεν παράγει πετρέλαιο.
Επιπροσθέτως, η ναυτιλία που είναι η μεγαλύτερη εξαγωγική υπηρεσία της Ελλάδας δεν πληρώνει φόρους και απασχολεί λίγους Έλληνες. Εν τω μεταξύ, τα βιομηχανικά προϊόντα, τα οποία προσθέτουν εγχώρια αξία και απασχόληση, αποτελούν ένα μικρό ποσοστό στις συνολικές εξαγωγές της Ελλάδας.
Χάθηκε το τρένο
Στην πραγματικότητα, το συνολικό εξωτερικό εμπόριο στην Ελλάδα, αν μετρηθεί ορθά, ανέρχεται μόλις στο 12% του ΑΕΠ της, πολύ λιγότερο από ό, τι θα περίμενε κανείς από μια τόσο μικρή οικονομία. Πιο ενοχλητικό είναι το γεγονός ότι το συνολικό εμπορικό έλλειμμα στην Ελλάδα, ήταν ακόμη υψηλότερο το 2008, (στο13% του ΑΕΠ). Πράγμα που σημαίνει ότι, προκειμένου να αποφευχθεί η επακόλουθη μείωση των εισαγωγών και, συνεπώς, της εγχώριας ζήτησης, οι εξαγωγές θα έπρεπε να υπερδιπλασιαστούν.
Τι έκαναν οι άλλοι
Στην Πορτογαλία, οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 1/3, έτσι έκλεισε το εξωτερικό έλλειμμα, χωρίς τη μείωση των εισαγωγών. Στην Ελλάδα, το εμπορικό έλλειμμα μειώθηκε, επειδή οι εισαγωγές κατέρρευσαν και οι εξαγωγές παρέμειναν στάσιμες, ακόμη και όταν οι μισθοί μειώθηκαν περισσότερο από 20%.
Το πρόβλημα δεν είναι η λιτότητα
Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν ήταν η λιτότητα, αλλά η ύφεση που προκλήθηκε από το πάγωμα των εξαγωγών. Αυτό θα έφερνε μεγαλύτερα φορολογικά έσοδα και ο στόχος του πρωτογενούς πλεονάσματος θα ήταν πιο εφικτός. Η βιώσιμη ανάκαμψη, στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι ένας συνδυασμός δημοσιονομικής εξυγίανσης, χαμηλότεροι μισθοί και εξαγωγικός προσανατολισμός. Αυτή η προσέγγιση έχει δοκιμαστεί στο παρελθόν και έχει αποτύχει μόνο στην Αργεντινή.
Οι ομοιότητες με την Αργεντινή
Ο Γκρος βλέπει δύο όμοια σημεία της Ελλάδας με την Αργεντινή: στον μικρό εξαγωγικό τομέα, ενώ η βασική δομή των εξαγωγών τους είναι βασικά προϊόντα. «Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα είναι καταδικασμένη να ακολουθήσει τα βήματα της Αργεντινής. Αλλά η βασική πρόκληση της Ελλάδας σήμερα, είναι να ανοικοδομήσει τον εξαγωγικό τομέα της από το μηδέν. Πρώτα, όμως, πρέπει επιτέλους να αναγνωρίσει ότι η λιτότητα δεν είναι ένας εχθρός».