Ο Εντουάρντο Γκαλεάνο, η «φωνή» της Λατινικής Αμερικής, έφυγε από τη ζωή τη Δευτέρα του Πάσχα. Πολλά γράφτηκαν για τη ζωή, ακόμα περισσότερα για το έργο που αφήνει πίσω του. Ξεφυλλίζουμε τους «Καθρέφτες» για να θυμηθούμε ένα από τα πιο σοφά έργα του σπουδαίου Ουρουγουανού συγγραφέα.
«Η ζωή ήταν δίχως όνομα, δίχως μνήμη, μονάχη. Είχε χέρια, αλλά δεν είχε ποιον να ακουμπήσει. Είχε στόμα, αλλά δεν είχε με ποιον να μιλήσει. Η ζωή ήταν μία, άρα, καμία. Τότε ο πόθος έριξε με το τόξο του. Το βέλος του πόθου έκοψε τη ζωή στη μέση, και η ζωή έγινε δύο. Οι δυο τους βρέθηκαν ο ένας απέναντι στον άλλο και γέλασαν. Εκείνο το κοίταγμα, εκείνο το άγγιγμα τους έκανε να γελούν» γράφει ο Εντουάρντο Γκαλεάνο στο πρώτο αφήγημα της δικής του ιστορίας του κόσμου. Μιας ιστορίας μοναδικής, που ρίχνει φως στις σκιές, στους μικρούς, καθημερινούς, συχνά αφανείς ήρωες και στα μικρά αλλά αποφασιστικής σημασίας γεγονότα.
Η ιστορία του Γκαλεάνο, του πιο πολιτικοποιημένου συγγραφέα της Λατινικής Αμερικής, ξεκινάει από τους κοσμογονικούς μύθους των λαών της γης και την εμφάνιση των πρώτων ανθρώπων («Ήταν ο Αδάμ και η Εύα μαύροι; Το ανθρώπινο ταξίδι πάνω στη γη άρχισε στην Αφρική. Από εκεί ξεκίνησαν αν κατακτήσουν τον πλανήτη οι πρόγονοί μας […] Ίσως αρνούμαστε να θυμόμαστε την κοινή μας καταγωγή γιατί ο ρατσισμός προκαλεί αμνησία») και φτάνει μέχρι τις αρχές του αιώνα μας : «Ο 20ός αιώνας, που γεννήθηκε εξαγγέλλοντας ειρήνη και δικαιοσύνη, πέθανε λουσμένος στο αίμα, κι άφησε τον κόσμο με ακόμα περισσότερες αδικίες απ’ όσες τον είχε βρει. Ο 21ος αιώνας, που επίσης είχε εξαγγείλει με τη γέννησή του ειρήνη και δικαιοσύνη, ακολουθεί τα χνάρια του προηγούμενου αιώνα».
Ο Γκαλεάνο μιλάει για τους μύθους των λαών της γης, για τους θεούς και τους δαίμονες (Ο Διάβολος είναι μουσουλμάνος, Εβραίος, μαύρος, γυναίκα, φτωχός, ξένος, ομοφυλόφιλος, Τσιγγάνος, Ινδιάνος), για τους καλλιτέχνες («Τώρα ο Βαν Γκόγκ διακοσμεί εστιατόρια, που κάποτε δεν του έδιναν φαγητό, ιατρεία, ενώ κάποτε οι γιατροί θα τον έκλειναν στο τρελοκομείο, και γραφεία δικηγόρων, οι οποίοι θα τον έστελναν στη φυλακή»), για τους συγγραφείς, για τους ηγέτες, για τους επαναστάτες που πολέμησαν κάθε μορφή εξουσίας, αλλά και για όλους εκείνους που η επίσημη ιστορία φαίνεται να μην είδε και να μην κατέγραψε: τους δούλους, τις γυναίκες, τους αποτυχημένους, τους αδύναμους, τους απλούς ανθρώπους. «Πώς θα ήταν ο πόλεμος της Τροίας αν τον εξιστορούσε ένας ανώνυμος στρατιώτης; Ένας απλός Έλληνας στρατιώτης αγνοημένος από τους θεούς, με μόνο τους γύπες που πετούν πάνω από τις μάχες να τον προσέχουν; Ένας επιστρατευμένος αγρότης, που κανείς δεν τον τραγούδησε και κανείς δεν έκανε το άγαλμά του;». Ποιος ξέρει…
Οι 600 μικρές ιστορίες που συνθέτουν την παγκόσμια ιστορία του Γκαλεάνο αναπτύσσονται με χρονολογική σειρά και είναι γραμμένες με μια τεχνική σχεδόν χαρακτηριστική του συγγραφέα: κάποιες ιστορίες καλύπτουν λίγες γραμμές (όπως της Ηχούς, της νύμφης που τιμωρήθηκε από τη θεά Ήρα κι έχασε τη φωνή της. «Από τότε, ανίκανη να μιλήσει, απλά επαναλαμβάνει. Η συνήθεια μετέτρεψε αυτή την κατάρα σε μεγάλη αρετή»), κάποιες άλλες μόλις που ξεπερνούν τη μια σελίδα. Η γλώσσα του Γκαλεάνο είναι απλή και περιεκτική, μοιάζει σαν να έχει ζυγίσει προσεχτικά την κάθε του λέξη για να μιλήσει για την ουσία των πραγμάτων. Ο Γκαλεάνο γράφει με χιούμορ, άλλοτε με ειρωνεία και πολύ συχνά υιοθετεί μιαν αφέλεια, μια σχεδόν παιδική ματιά που φανερώνει με ακόμη πιο έντονο τρόπο την δική μας αφέλεια απέναντι στην επίσημη ιστορία. Στις περισσότερες ιστορίες του υπάρχουν παραλληλισμοί και αναλογίες που συνδέουν διαφορετικές εποχές, διαφορετικούς ανθρώπους, διαφορετικούς πολιτισμούς, και γεγονότα που φαινομενικά είναι άσχετα μεταξύ τους. Το παρελθόν συνομιλεί με το παρόν, το σήμερα είναι ο καθρέφτης του χτες.
Οι «Καθρέφτες» ξεκινούν με ένα χαμόγελο, το χαμόγελο που ένωσε τους πρώτους ανθρώπους, και ολοκληρώνονται με μια αισιόδοξη ματιά: «Κάποτε, παιδί, ήμουνα βέβαιος ότι όλα όσα χανόντουσαν στη γη κατέληγαν στη σελήνη. Όμως οι αστροναύτες δεν βρήκαν επικίνδυνα όνειρα, ούτε χαμένες ελπίδες. Αν δεν είναι στη σελήνη, τότε πού είναι; Μήπως δεν χάθηκαν από τη γη; Μήπως κρύφτηκαν κάπου στη γη;». Ίσως τα όνειρα και οι ελπίδες δεν έχουν χαθεί, ίσως να βρίσκονται κάπου στη γη. Υπάρχουν βιβλία που όταν τα διαβάζει κανείς γίνεται καλύτερος άνθρωπος, με μεγαλύτερη κατανόηση, με μεγαλύτερη συμπόνια. Οι «Καθρέφτες» είναι ένα από αυτά τα βιβλία.
INFO
- ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ. ΜΙΑ ΣΧΕΔΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ
- Συγγραφέας: Eduardo Galeano
- Μετάφραση: Ισμήνη Κανσή
- Εκδόσεις Πάπυρος
- Σελ.: 400
