Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου μιλήσαμε τη συγγραφέα Αγγελική Δαρλάση για τα παραμύθια του Άντερσεν, τα παιδικά βιβλία, τη φιλαναγνωσία, τα παιδιά γενικότερα
Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, την ημέρα που γεννήθηκε ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Δεν υπάρχει παιδί που να μην έχει διαβάσει τα παραμύθια του Άντερσεν. Ποια ιστορία ξεχωρίζατε εσείς όταν ήσασταν μικρή; Γιατί;
Από τις πιο αγαπημένες μου ιστορίες ήταν «Η Βασίλισσα του Χιονιού». Ούτε θυμάμαι πόσες φορές την είχα διαβάσει παρ’ όλο που ήταν από τις μεγαλύτερες του βιβλίου. Με γοήτευε η αγάπη της Γκέρτα για τον φίλο της τον Κέυ αλλά κι όλη η προσωπικότητά της. Θαύμαζα την αποφασιστικότητά και το θάρρος της να κάνει όλο αυτό το ταξίδι, να περάσει τόσες περιπέτειες για να τον ξαναβρεί. Ήταν συναρπαστικό. Έβρισκα την παγερή βασίλισσα κάπως τρομακτική, αλλά μου άρεσε. Τα διαβολάκια που κουβαλούσαν το μαγικό καθρέφτη που έσπασε κάθε φορά με έκαναν να ανατριχιάζω. Και κάθε φορά, μα κάθε φορά έβρισκα μοναδικό εκείνο το εύρημα με το μικρό κομματάκι καθρέφτη που πήγε και σφηνώθηκε στο μάτι του Κέυ. Ακόμη και σήμερα τη θεωρώ καταπληκτική ιστορία. Ακόμη και σήμερα με συναρπάζει και με γοητεύει. Δυο ακόμη αγαπημένες μου ιστορίες ήταν «Το γέρικο φανάρι του δρόμου» και «Το ταπεινό αηδόνι με τη μαγευτική φωνή». Θυμάμαι ακόμη και σήμερα τη μελαγχολική τους γλύκα.
Και το αγαπημένο σας βιβλίο; Υπάρχει κάποιο βιβλίο που θυμάστε ως το πιο αγαπημένο σας όταν ήσασταν παιδί; Ποιο βιβλίο ήταν αυτό;
Χωρίς δισταγμό κανέναν απαντώ «Τα παραμύθια του Άντερσεν» σε μια έκδοση του 1955. Το συγκεκριμένο βιβλίο ήταν της μητέρας μου το είχε κι εκείνη όταν ήταν παιδί, κι είχε ζωγραφιές σαν γκραβούρες. Μου άρεσε μέσα σε όλα που ήταν παλιό και με κιτρινισμένες σελίδες. Πέρα από τις γνωστές ιστορίες του είχε κι άλλες που δεν τις έχω ξαναβρεί αλλού μεταφρασμένες (για παράδειγμα, «Τι διηγείται ο σπασμένος λαιμός ενός μπουκαλιού», «Η καμπάνα με το μαγευτικό ήχο»). Ένα βιβλίο που το διάβαζα ξανά και ξανά σε όλη την παιδική μου ηλικία. Κι ακόμη το διαβάζω. Έχει ξεχωριστή θέση στη βιβλιοθήκη μου. Όπως ξεχωριστή θέση έχει κι ο Άντερσεν στην καρδιά μου. Όταν το καλοσκέφτηκα κατέληξα πως τελικά με έχει επηρεάσει περισσότερο απ’ όσο νόμιζα.
Κλείνετε τα μάτια σας και βλέπετε τον εαυτό σας παιδί. Τι κάνει αυτό το παιδάκι; Με τι σας άρεσε να ασχολείστε;
Όταν ήμουν στο σπίτι με θυμάμαι σχεδόν πάντα ή με ένα βιβλίο στο χέρι να διαβάζω ή να παίζω στο πάτωμα με τα playmobil μου. Αλλά έπαιζα και στο δρόμο, συνήθως «λάστιχο», έχω παίξει αμέτρητες ώρες «λάστιχο», όπως και κρυφτό – το λάτρευα αυτό το παιχνίδι, κι ακόμη μου αρέσει να παίζω.
Πώς ξεκινήσατε να γράφετε ιστορίες για παιδιά; Ποιο ήταν το πρώτο βιβλίο που γράψατε; Τι ήταν αυτό που θέλατε να πείτε στα παιδιά;
Πάντα έγραφα από μικρό παιδί. Τη συγγραφική μου πορεία την ξεκίνησα γράφοντας θέατρο. Στη λογοτεχνία για παιδιά βρέθηκα χάρη στην παρότρυνση του αγαπημένου φίλου μου, του θεατροπαιδαγωγού, Ηλία Πίτσικα. Μου είχε ζητήσει να του γράψω μια ιστορία για την ομάδα του και να την διασκευάσουμε θεατρικά. Κάπως έτσι έγινε κι έγραψα το πρώτο μυθιστόρημά μου «Ονειροφύλακες» που τιμήθηκε με κρατικό βραβείο αλλά κι έχει αγαπηθεί πολύ από το αναγνωστικό κοινό. Στο συγκεκριμένο βιβλίο πρωτομίλησα για τα όσα εγώ πιστεύω για τη διαφορετικότητα κι ίσως και λίγο για το πώς τη βίωσα κι η ίδια. Ήταν μια ανάγκη που έκρυβα καιρό μέσα μου, να μιλήσω δηλαδή για το πώς μπορεί κάποιος να βιώνει τη διαφορετικότητα και για το πώς γίνεται ή δεν γίνεται αποδεκτή από το κοινωνικό σύνολο. Μεγάλωσα κάνοντας παρέα και με παιδιά με ειδικές ανάγκες, τους μαθητές της μητέρας μου, παιδιά με αυτισμό ή με σύνδρομο down. Μου φαινόταν και μου φαίνεται αδιανόητο να μην δέχεσαι ανθρώπους μόνο και μόνο επειδή δεν αντιλαμβάνονται όπως εσύ τον κόσμο, επειδή μπορεί να πιστεύουν σε διαφορετικό θεό, να προέρχονται από διαφορετική χώρα, ή να έχουν διαφορετικό χρώμα. Ακόμη και σήμερα η όποια ρατσιστική συμπεριφορά με πληγώνει και μ’ εξοργίζει το ίδιο όπως κι όταν ήμουν παιδί.
Ποιον ήρωα από όσους έχετε δημιουργήσει αγαπάτε περισσότερο; Γιατί;
Δεν μπορώ να πω πως αγαπάω κάποιον περισσότερο. Απλώς λίγο ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου έχουν οι ήρωες μου στο μυθιστόρημά μου «Τότε που κρύψαμε έναν άγγελο» ο αναποφάσιστος και συγκροτημένος Σέργιος, ο ατίθασος Τότο που διηγείται ψεύτικες ιστορίες για να μην ξέρουν οι άλλοι τι υποφέρει και η μικρή, σιωπηλή και τόσο γενναία Ραλλού. Νομίζω πως ο λόγος που τους έχω ξεχωρίσει είναι επειδή έχουν πολλά χαρακτηριστικά δικά μου αλλά και των φίλων των παιδικών μου χρόνων. Κι επειδή χωρίς να μπορώ να προσδιορίσω το γιατί, μου φέρνουν μνήμες από ήρωες μυθιστορημάτων που διάβαζα όταν ήμουν παιδί. Ένας άλλος λόγος είναι πως η συγγραφή του συγκεκριμένου μυθιστορήματος, που μου πήρε περίπου τρία χρόνια, είναι συνδεδεμένη με όμορφα και θλιμμένα περιστατικά της ζωής μου, τη γέννηση του δεύτερου γιου μου και το θάνατο της αγαπημένης μου γιαγιάς. Τους συγκεκριμένους ήρωες μου τους είχα συντροφιά μου τότε.
Έχετε συναντήσει τους μικρούς αναγνώστες σας; Ποιο είναι το πιο παράξενο πράγμα που έχετε ακούσει από τα παιδιά για τα βιβλία σας;
Θυμάμαι ένα αγόρι, που αφού μου εξομολογήθηκε ότι δεν του αρέσει το διάβασμα, μου είπε: «Το δικό σας βιβλίο ήταν αλλιώτικο» κι όταν το ρώτησα τι εννοεί μου είπε: «Με κάνει να θέλω να διαβάσω κι άλλα βιβλία». Το θεωρώ συνάμα το πιο κολακευτικό σχόλιο που έχω εισπράξει για βιβλία μου.
Πώς μπορεί ένας γονιός να κάνει τα παιδιά του να αγαπήσουν τα βιβλία; Υπάρχει στ’ αλήθεια τρόπος; Ή μήπως η φιλαναγνωσία είναι έμφυτο χαρακτηριστικό;
Ένας είναι ο τρόπος: να διαβάζει κι ο ίδιος ο γονιός. Πως θέλει ένας γονιός να αγαπήσει το παιδί του το διάβασμα αν ο ίδιος περνάει όλο τον ελεύθερο χρόνο του μπροστά στην τηλεόραση (που μάλιστα μένει συνέχεια ανοιχτή). Το να βλέπει ένα παιδί τον γονιό να διαβάζει είναι μια ισχυρή εικόνα που εγγράφεται μέσα του και το ακολουθεί. Θα πρέπει να υπάρχουν στο σπίτι βιβλία, όπως υπάρχουν τα παιχνίδια, να υπάρχει μια μικρή ή μεγάλη βιβλιοθήκη. Να πηγαίνουν μαζί γονιός και παιδί στα βιβλιοπωλεία και σε βιβλιοθήκες και ν’ αφιερώνουν χρόνο στο να διαλέξουν βιβλία. Να συζητάνε για τα βιβλία που διάβασαν και για όσα θα ήθελαν να διαβάσουν. Το διάβασμα είναι μια όμορφη κι απαραίτητη συνήθεια που καλό είναι να αποκτήσουμε από μικροί. Κι αν είναι έμφυτο χαρακτηριστικό, πράγματι μπορεί και να είναι, άλλο τόσο είναι κι επίκτητο.
