Στη φωτογραφία βλέπετε τον καθηγητή Χουάν Κάρλος Μονεντέρο, στέλεχος των Podemos να δίνει ένα «μάθημα» οικονομίας υπαίθριο στη διάρκεια μιας διαδήλωσης στη Μαδρίτη, τον Νοέμβριο του 2012.
Πανεπιστημιακοί στην εξουσία
Οι καθηγητές και πανεπιστημιακοί είναι πολλοί στα ηνία του Podemos και του ΣΥΡΙΖΑ και έχουν πολύ καλύτερες θέσεις από αυτές που έδιναν οι σοσιαλδημοκράτες.
Στο εσωτερικό της ριζοσπαστικής Αριστεράς, η οποία φαίνεται να έχει πάρει το πάνω χέρι στην Νότια Ευρώπη, οι πανεπιστημιακοί είναι πάρα πολλοί. Οι απόψεις τους, η διαδρομή τους και η παρουσία τους εκπλήττουν σε σχέση με ό,τι ξέραμε ως σήμερα για τα ευρωπαϊκά κεντροαριστερά κόμματα.
Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα φαινόμενο επιστροφής ενός συγκεκριμένου τύπου επιστημόνων που δεν γνωρίζαμε ως σήμερα. Ενα είδος εκδίκησης των διανοουμένων.
Podemos από το Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης
Είναι γνωστό ότι στους Podemos, που η άνοδος στις δημοσκοπήσεις παρακολουθείται με κομμένη την ανάσα από τους ευρωπαίους αναλυτές, υπάρχουν πολλά ιδρυτικά μέλη και ηγετικές φιγούρες που είναι πανεπιστημιακοί προερχόμενοι από το Πανεπιστήμιο Πολιτικών Επιστημών La Complutense που βρίσκεται στη Μαδρίτη. Ο Πάμπλο Ιγκλέσιας και ο πρώην γραμματέας στρατηγικού σχεδιασμού Χουάν Κάρλος Μονεντέρο, καθώς και ο γραμματέας πολιτικής και διευθυντής της προεκλογικής εκστρατείας των ευρωεκλογών, Íñigo Errejón, προέρχονται από αυτό το πανεπιστήμιο.
Οι ακαδημαϊκοί του ΣΥΡΙΖΑ
Από την πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ πολλά στελέχη της κυβέρνησης έχουν υπάρξει ακαδημαϊκοί. Εν πρώτοις η περίπτωση του διάσημου πια Γιάνη Βαρουφάκη, ο οποίος σπούδασε σε βρετανικό πανεπιστήμιο -όπως και πολλοί από τους συντρόφους του-, η περίπτωση του Αριστείδη Μπαλτά, υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού και πρώην καθηγητής Φιλοσοφίας και Επιστημών και πρόεδρος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλατζάς.
Ριζοσπάστες και παιδαγωγοί
Αυτά τα παραδείγματα μας δείχνουν ότι κάτι συμβαίνει για πρώτη φορά και διαφοροποιεί τους Podemos και τον ΣΥΡΙΖΑ στο τοπίο της ευρωπαϊκής αριστεράς. Οι διανοούμενοι κατέχουν πλέον μια θέση στην πρώτη σειρά στις ηγεσίες αυτών των κομμάτων, ακόμη και μέσα στην κυβέρνηση, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα. Αλλά πρέπει να προστεθούν δύο άλλα στοιχεία για να καταλάβει κανείς τη σημασία και την μοναδικότητα του ρόλου τους σε αυτά τα κόμματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς:
1. Η ριζοσπαστικότητα της άποψής τους για τον κόσμο και για τις λύσεις που προτείνουν.
2. Η παιδαγωγική προσπάθεια που κάνουν να μεταφέρουν τις απόψεις τους και να της κάνουν προσιτές στους πολίτες.
Ο ασταθής μαρξιστής Βαρουφάκης
Είναι φορείς ετερόδοξων εννοιών και λογικής. Αποκαλώντας τον εαυτό του «ασταθή μαρξιστή» ο Βαρουφάκης έγραψε το βιβλίο «Ο παγκόσμιος Μινώταυρος» στο οποίο εξηγεί την παγκόσμια οικονομική κρίση μέσα από τον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ διατήρησαν την κυριαρχία τους μετά το 1970. Στο μπλογκ του, υπερασπίζεται την έξοδο από την ευρωπαϊκή κρίση πάνω στην οποία δούλεψε με τον οικονομολόγο Τζέημς Γκαλμπρέηθ και αντικρούει τις πολιτικές «λιτότητας» που έχουν προταθεί ως σήμερα.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και τα στελέχη του Podemos, όπως ο Γκαέλ Μπρουστιέ, ο οποίος έχει τις αναφορές του στον Γκράμσι, τον Harvey, τον Laclau κ.α. επισημαίνει το Slate.
Γνώση και ίντερνετ
Από την άλλη, αυτοί οι διανοούμενοι παίζουν έναν παιδαγωγικό ρόλο απέναντι στους ψηφοφόρους και στους πολίτες. Οι οικονομολόγοι του ΣΥΡΙΖΑ -ανάμεσα στους οποίους βρίσκεται και ο Κώστας Λαπαβίτσας- κάνουν προσπάθειες να ανέλθουν στα αίτια της κρίσης για να σκεφτούν καλύτερες εναλλακτικές λύσεις. Οι πολιτικοί του Podemos χρησιμοποίησαν το Ιντερνετ σαν εναλλακτικό κανάλι πληροφόρησης και εκπαίδευσης, ειδικά με την εκπομπή La Tuerka. Στην εν λόγω εκπομπή οι παρουσιαστές χρησιμοποιούν ένα λεξιλόγιο και μια προβληματική που απευθύνεται σε έναν κόσμο πολιτών που δεν είναι πια κυρίαρχοι ούτε σε υλικά αγαθά ούτε σε δημοκρατικά δικαιώματα.
Κίνημα οικονομολόγων
Ενα άλλο κοινό σημείο ανάμεσα στους Podemos και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι οι διανοούμενοι που βρίσκονται σε αυτά τα κόμματα είναι ικανοί να προσελκύσουν. Πολλοί άλλοι διάσημοι οικονομολόγοι, χωρίς να είναι εξαιρετικά ριζοσπάστες, αλλά αμφισβητούν την «συνθηκολόγηση των Βρυξελλών» (λιτότητα και ανταγωνιστικότητα), στηρίζουν τους ομολόγους τους στα δυο αυτά κόμματα. Είδαμε για παράδειγμα τον Τομά Πικετί να πλησιάζει την ηγεσία των Podemos. Επίσης, 18 διάσημοι οικονομολόγοι, αμερικανοί και ευρωπαίοι, τους οποίους παρακίνησε ο Ζόζεφ Στίγκλιτς, εκφράστηκαν στους Financial Times, με άρθρο τους υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ. Ας σημειωθεί ότι από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, καμμία κυβέρνηση της κεντροαριστεράς δεν μπόρεσε να κερδίσει τέτοια υποστήριξη.
Η ένταξη πανεπιστημιακών και διανοουμένων στο εσωτερικό των κομμάτων της ριζοσπαστικής Αριστεράς ενθάρρυνε και μια νεολαία φοιτητών που ζει στις μεγάλες πόλεις να αποτελέσει τον πυρήνα των ψηφοφόρων και υποστηρικτών τους. Η άνοδος του Podemos εξηγείται εν μέρει από τη μεταφορά των νεότερων και πιο μορφωμένων πτυχιούχων του Σοσιαλιστικού Κόμματος (PSOE) προς την ριζοσπαστική Αριστερά.
Η κεντοαριστερά εγκατέλειψε την παιδαγωγική της ικανότητα
Ο ΣΥΡΙΖΑ και οι Podemos δεν εκπροσωπούν φυσικά ολόκληρη την ριζοσπαστική Αριστερά.
Από την γέννησή τους τα σοσιαλδημοκρατικά κινήματα επηρεάστηκαν ή είχαν επικεφαλής άτομα που προέρχονταν από τους κύκλους των πανεπιστημιακών, της δημοσιογραφίας ή του ιδιωτικού τομέα. Για παράδειγμα ο Ζαν Ζορές και Λεόν Μπλουμ στη Γαλλία, ο Λασάλ και ο Λίμπκνεχτ στη Γερμανία κλπ. Πολλοί από αυτούς τους διανοούμενους-ηγέτες ή στελέχη επιχείρησαν να προσαρμόσουν τις θέσεις του Μαρξ και αναλώθηκαν στην αντίφαση ανάμεσα στις μεταρρυθμίσεις και τη ριζοσπαστικότητα της κοινωνίας.
Η ηγεμονία των οικονομολόγων-διανοουμένων ολοκληρώθηκαν γύρω στο 1930 όταν συνάντησαν την σοσιαλδημοκρατία. Ωστόσο με τα χρόνια η κριτική τους ικανότητα στόμωσε και κλείστηκε σιγά-σιγά σε μια κρατικίστικη λογική η οποία και την αφόπλισε από τη στιγμή που ο Κευνσιανισμός απέτυχε.
Σοσιαλιστές και new management
Από τότε τα κεντροαριστερά ευρωπαϊκά κόμματα εγκατέλειψαν την παιδαγωγική τους λειτουργία και βασίστηκαν σε οικονομολόγους και τεχνοκράτες που δεν έχουν απολύτως τίποτα το ετερόδοξο. Στο γύρισμα της δεκαετίας 1970-80, για παράδειγμα, η Σουηδική σοσιαλδημοκρατία αποκόπηκε από τους οικονομολόγους του συνδικάτου LO, οι οποίοι επέμεναν σε μια σταδιακή κοινωνικοποίηση της οικονομίας. Σήμερα οι εξπέρ που εργάζονται στην σουηδική σοσιαδημοκρατία μοιάζουν με τις ελίτ των Εργατικών της Μεγάλης Βρετανίας οι οποίοι υπό τον Τόνι Μπλερ ορκίζονται στο όνομα του νεο-φιλελεύθερου υποδείγματος, είναι οπαδοί των δημοσίων σχέσεων και του new management…
Στον ίδιο δρόμο βρίσκεται και ο Ματέο Ρέντζι ο οποίος παρότι εμφανίστηκε αρχικά ως εχθρός της λιτότητας, επέλεξε τελικά ως υπουργό Οικονομίας έναν πρώην εξπέρ του ΟΟΣΑ, τον Πιέρ Κάρλο Πάντοαν, του οποίου ο λόγος και οι στόχοι είναι καθαρά νεοφιλελεύθεροι.
Κεντροαριστερά think tank
Για πολλούς λόγους τα κεντροαριστερά κόμματα έμειναν εγκλωβισμένα σε έναν νεοφιλελεύθερο λόγο όπως αποδεικνύει η δυσκολία τους να αναδείξουν ή να φέρουν στην επιφάνεια νέες ιδέες, όπως έφερε για παράδειγμα ο Κέυνς τη δεκαετία του 1930. Οι σπάνιες προτάσεις που κυκλοφορούν στα κεντροαριστερά think tank έχουν να κάνουν με «κατώτατους μισθούς» ή «εγγυημένο εισόδημα» οι οποίες δεν μεταφράζονται σε κινήματα και δεν αναδεικνύουν μια υψηλή κριτική στα αίτια της κρίσης.
Οι Podemos και ο ΣΥΡΙΖΑ εγγράφονται στον αντίποδα αυτής της στάσης. Πρώτον, γιατί αυτά τα κόμματα προσπαθούν να αναστήσουν τους διανοούμενους που είχαν εξαφανιστεί απο την Αριστερά και διαθέτουν μια γνώση την οποία προσπαθούν να βγάλουν από τις χώρες τους και να τη μεταφέρουν στην ευρωπαϊκή και διεθνή αρένα ή να τη μεταδώσουν στους πολίτες τους. Δεύτερον, γιατί αυτή η γνώση κινείται με στόχο να μεταμορφώσει δημοκρατικά την κοινωνική τάξη.
Η επικαιρότητα των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και την Ευρωπαϊκή Ενωση εκφράζει αυτή ακριβώς την φιλοδοξία: από τη μία μεριά η εντολή «ένας πιστωτής πρέπει να ρυθμίζει τα χρέη του, τελεία, παράγραφος» που προστατεύει τις ορθόδοξες λύσεις στα προβλήματα και από την άλλη κάποιοι που προσπαθούν να τη μεταβάλλουν.