Κρίση και απομονωτισμός; Στο Φεστιβάλ Αθηνών, επτά πολυσυζητημένες παραγωγές που παρουσιάζονται τώρα στις διεθνείς σκηνές όλου του κόσμου έρχονται στην οδό Πειραιώς, ενεργοποιώντας όλο το νευρικό σύστημα και την πνευματική οξύτητα της Αθήνας, που αντιστέκεται στην πολιτική των αποκλεισμών αλλά και του επαρχιωτισμού.
Ανατρέχω στον Νew Yorker, στη Monde, στους Νew York Times, στον Guardian, σε βίντεο διάσπαρτα στο YouTube. Και κάπως έτσι ένα θεατρικό σύμπαν σχηματίζεται με αρμούς τις επτά ξένες παραγωγές που θα δούμε φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών. Με δυο παραστάσεις να έρχονται από το Βερολίνο (στον απόηχο της παγωνιάς του Eurogroup), με τον Οστερμάγερ να διεκδικεί σχεδόν το χρυσό κλειδί της πόλης των Αθηνών, τον Καστελούτσι να βρίσκει χώρο για τα στοιχειωμένα και υπερβατικά του οράματα, τη δισεγγονή του Τολστόι να φέρνει τη Σόνια της, αλλά και δύο γυναικεία δυνατά ηχεία κριτικής στην εξουσία φίλων και πολιτικής να παρουσιάζουν έργα που ήδη έχουν συζητηθεί πολύ.
Επτά παραστάσεις, επτά φλέβες στην οδό Πειραιώς:
Κρύος ιδρώτας για τη «Δεσποινίδα Τζούλια» από το Baxter Theatre Center
«Η θερμοκρασία δεν σταματά να ανεβαίνει συνεχώς σε αυτό το έργο, που η λέξη scorcher (καύσωνας) είναι λίγη για να περιγράψει αυτό που συμβαίνει», γράφουν οι Νew York Τimes στην κριτική τους για τη «Δεσποινίδα Τζούλια» του Στρίντμπεργκ, που ανέβασε το νοτιοαφρικανικό Baxter Theatre Center σε σκηνοθεσία Υael Farber.
Aυτή η καυτή προσέγγιση του έργου του Στρίντμπεργκ (1888) δίνει μια νέα διάσταση, τέμνει ακόμη πιο βαθιά και ανοίγει τις σάρκες της της έως τέλους πάλης ανάμεσα σε δύο κοινωνικές τάξεις, δύο φύλα και δύο ψυχισμούς. Με την ωμότητα του σκλάβου και την κρύα καρδιά του κυρίαρχου. Στη σκηνή μια λευκή και δύο μαύροι ηθοποιοί ερμηνεύουν την «ωμότητα του σκλάβου» και τη συντριβή της κόρης του κόμη. Και οι New York Times προειδοποιούν «Υπάρχει απίστευτη ερωτική κάψα μεταξύ των δυο κεντρικών χαρακτήρων του έργου που ερμηνεύουν οι Hilda Cronje και Bongile Mantsai. Είναι όμως μια κάψα, μια ζέστη που παγώνει καθώς καταστρέφει. Μπορεί να φύγετε από την παράσταση ιδρωμένοι, αλλά θα είναι κρύος ιδρώτας».
[11, 12 & 13 ΙΟΥΝΙΟΥ / ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260]
Η δισεγγονή του Τολστόι και Αλβις Χερμάνις
Γνωστός στην Ελλάδα κυρίως από τις συνεργασίες με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (2007), ο Λετονός Αλβις Χερμάνις είναι ένας σκηνοθέτης ιδιοσυγκρασιακός, μονίμως εξελισσόμενος, διευθυντής του Νέου Θεάτρου της Ρίγα. Στα χέρια του ο κρατικός θεατρικός οργανισμός έχει μετεξελιχθεί και έχει εισαγάγει τους ηθοποιούς στη διαδικασία του devised theatre, καθιστώντας τους συχνά συνδημιουργούς του κειμένου. Η προσωπική αισθητική του χαρακτηρίζεται από τον συγκερασμό δύο αλληλοσυγκρουόμενων σκηνικών αντιλήψεων: δομικά, αφαιρετικά στοιχεία της γερμανικής παράδοσης αφενός, το παιγνιώδες, αυθόρμητο και μεστό παίξιμο της ρωσικής σχολής αφετέρου.
Στην Αθήνα ο Χερμάνις φέρνει το έργο «Σόνια» της Tatiana Tοlstaya, δισεγγονής του Τολστόι από την πλευρά του πατέρα της (με το βαρύ επίθετο των Τολστόι). Η πλοκή εκτυλίσσεται στο Λένινγκραντ, σε έναν εσωτερικό χώρο με ατμόσφαιρα της δεκαετίας του ’40. Ένας άντρας ηθοποιός ερμηνεύει μοναδικά τη μοναχική Σόνια, που ετοιμάζει γλυκά και φροντίζει ανελλιπώς τα φυτά της, αντιμετωπίζοντας με θετική διάθεση τα βάρη της ύπαρξης και τα στραβά της κοινωνίας. Μέσα από την καθημερινότητα και τα όνειρα αυτής της ρομαντικής και αξιολάτρευτης γυναίκας, που περιμένει τον πρίγκιπά της, αναδεικνύεται το μεγαλείο των ανώνυμων ηρώων και ηρωίδων της διπλανής πόρτας.
Σύμφωνα με τον γαλλικό Τύπο, είναι ένα έργο που τα έχει όλα: «Αγάπη, μικρότητα, επιθυμία, απογοήτευση. Ολα εκφράζονται με απλότητα, με λεπτό χιούμορ και με μια διαρκή συγκίνηση». (Michel Caspary, 24 Heures)
[16, 17 & 18 Ιουνίου / ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260]
Η ανατομία μιας αριβίστριας από τον ιδιοφυή Οστερμάγερ
H συνθήκη τού «αυτό που συμβαίνει τώρα στις μεγάλες σκηνές της Ευρώπης μπορείς να το δεις ταυτόχρονα στην Αθήνα» επιβεβαιώνεται με τις «Μικρές αλεπούδες» που σκηνοθετεί ο Οστερμάγερ και για τη Σαουμπίνε. Αν ρωτήσετε ποια είναι η μεγαλύτερη εμμονή του Φεστιβάλ Αθηνών τα τελευταία δέκα χρόνια, η απάντηση είναι: Η Σαουμπίνε. Το ελληνικό κοινό εξοικειώθηκε απόλυτα με τους κώδικες του θρυλικού βερολινέζικου θεάτρου, Ελληνες νέοι ηθοποιοί φέρουν αναγνωρίμους αυτούς τους κώδικες. Ποτέ άλλοτε το Βερολίνο δεν ήταν πιο κοντά στην Αθήνα (και να το λες αυτό τις μέρες των πολιτικών Eurogroup έχει έναν συμβολισμό ενδεχομένως). Αυτόν τον Ιούνιο ο ιδρυτής της Σαουμπίνε φέρνει στην Αθήνα ένα αμερικανικό έργο, τις «Μικρές αλεπούδες» της Λίλιαν Χέλμαν. Ενα έργο γραμμένο το 1941, που όμως ο Οστερμάγερ μεταφέρει στο σήμερα με τον μοναδικό του τρόπο, επιλέγοντας ως ιδανικό σκηνικό τον αμερικανικό Νότο...
Η Μίλερ -ακτιβίστρια, γνωστή για τους αγώνες της εναντίον της μακαρθικής επιτροπής αντιαμερικανικών δραστηριοτήτων και την άρνησή της να καταδώσει κομμουνιστές φίλους της- έχει γράψει ένα έργο για μια αριβίστρια, μια μικρή αλεπού, την Ρεγγίνα Γκίντενς. Μιλά για την παρακμή της κοινωνίας, για τη σύνδεση της ευτυχίας με το χρήμα. Ο Οστερμάγερ με τον ιδιοφυή τρόπο του διαπερνά στιβάδες συναισθημάτων και συμπεριφορών και φανερώνει τη διαβρωτική επίδραση του οικονομικού ανταγωνισμού στις ανθρώπινες συμπεριφορές.
[19, 20 & 21 ΙΟΥΝΙΟΥ / ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260]
Από την αιχμή της νεοϋορκέζικης σκηνής κατευθείαν στην Αθήνα
Πόσο σημαντική είναι η κορεάτισσα Young Jean Lee για τη νεοϋορκέζικη θεατρική σκηνή; Εξαιρετικά πολύ, συμπεραίνω διαβάζοντας το πολυσέλιδο αφιέρωμα του New Yorker στη δραματουργό, συγγραφέα, σκηνοθέτιδα που το Φεστιβάλ Αθηνών φέρνει στην Αθήνα με το έργο της «Strait White Men». Eνα έργο πιστό στη θεματολογία της που την κάνει διάσημη, που την κάνει τόσο επιδραστική: το ζήτημα της ταυτότητας σε όλες τις όψεις του -εθνική, κοινωνική, σεξουαλική- αμφισβητώντας τις κυρίαρχες αξίες των σύγχρονων νεοφιλελεύθερων κοινωνιών.
Και το κάνει παίρνοντας κάθε ρίσκο και χωρίς δίχτυ ασφαλείας: «Η Lee δεν θυσιάζει την εθνικότητά της για την τέχνη της. Για την ακρίβεια, δεν θυσιάζει τίποτα: σώματα, φωνές, ανέκδοτα, τροφή, τραγωδία, πόλεις είναι όλα καλλιτεχνικό καύσιμο όπως και οι διαφορετικοί της εαυτοί και η εύθυμη, δαιμονική ζωή της φαντασίας της» γράφει ο New Yorker. Kαι αντιλαμβάνεσαι ότι αυτή είναι μια παράσταση που δεν πρέπει να χάσεις με τίποτα.
Το «Straight White Men», εστιάζει στο ανδρικό πρότυπο των δυτικών κοινωνιών: τoν λευκό, ετεροφυλόφιλο άντρα. Σαν μακρινός απόηχος του έργου του Άρθουρ Μίλλερ Ο θάνατος του εμποράκου, με τις συγκρούσεις μιας οικογένειας της λευκής μεσαίας τάξης στη μεταπολεμική Αμερική, η παράσταση της Young Jean Lee τοποθετεί στη σκηνή μια αντίστοιχα τυπική, σύγχρονη αμερικανική οικογένεια: ένας πατέρας και τρεις γιοι σε έναν ηθελημένα συμβατικό σκηνικό χώρο, με στολισμένο το χριστουγεννιάτικο δέντρο. «Σε κάποια σκηνή, ο ένας γιος χορεύει γύρω από το δέντρο μπροστά στον πατέρα του: Νεάντερταλ με πιτζάμες» σημειώνει ο New Yorker. Στην παράσταση συμμετέχουν οι Scott Shepherd, Pete Simpson, Austin Pendleton και James Stanley.
[22, 23 & 24 ΙΟΥΝΙΟΥ / ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260]
Go down Moses, κάτι «τελείως τρελό» από τον Καστελούτσι
«Δεν ξέρω γιατί αναφέρεται στον Μωυσή, δεν υπάρχει ο Μωυσής στο έργο του» μονολόγησε σχεδόν ο Γιώργος Λούκος στη συνέντευξη τύπου μιλώντας για τη νέα παραγωγή του Ρομέο Καστελλούτσι που θα δούμε στην Αθήνα. «Go down Moses» λοιπόν και... «αυτή η παράσταση είναι κάτι τελείως τρελό» συνεχίσει ο Λούκος.
Είναι η τρίτη φορά που ο Καστελούτσι έρχεται στην Αθήνα μετά την περίφημη τριλογία της «Κόλασης» και την παράσταση «Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού».
Ο τίτλος αναφέρεται στη θεϊκή εντολή προς τον Μωυσή την εποχή της εβραϊκής αιχμαλωσίας. Στο «Go down, Moses» βιβλικά επεισόδια προβάλλονται στον παρόντα χρόνο, επιτρέποντας στον σκηνοθέτη να διερευνά τις καταβολές των μορφών, τους τρόπους που διαιωνίζονται ενώ αλλάζουν. Ο Καστελούτσι δημιουργεί έναν κόσμο που περιλαμβάνει όλους τους κόσμου, που είναι ένας κόσμος πάνω από όλους τους κόσμους. Το έργο παραπέμπει, και στο περίφημο σπιρίτσουαλ για τους Αφροαμερικανούς σκλάβους που ποθούσαν τη χειραφέτησή τους αντίστοιχα με την απελευθέρωση των Εβραίων από τα δεσμά της Αιγύπτου. Εν τέλει, αυτή η θεία παρότρυνση στον Μωυσή απευθύνεται σε εμάς τους ίδιους, που είμαστε, όπως λέει ο σκηνοθέτης, «εξόριστοι από τον εαυτό μας».
[27, 28 & 29 ΙΟΥΝΙΟΥ / ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ]
Χωρίς κλισέ, από το Βερολίνο
«Ποιες ήμασταν; Ποιες είμαστε; Γιατί γίναμε έτσι;» Μέσα από αυτά τα ερωτήματα προέκυψε το Schubladen (που σημαίνει «συρτάρια» στα γερμανικά). Ερωτήματα που τίθενται με τον χαρακτηριστικό τρόπο της γυναικείας κολεκτίβας του Βερολίνου She She Pop που γεννήθηκε το 1993 και έρχεται για πρώτη φορά στην Αθήνα.
Χιούμορ, ωμή ειλικρίνεια, κανένας διδακτισμός και μια ματιά σχεδόν εφηβικής αμαφισβήτησης τα κοινωνικά ζητήματα. Oι προσωπικές συγκρούσεις θα βρουν την ιστορική τους διάσταση στην επανένωση των δύο Γερμανιών μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου.
Τρεις περφόρμερς των She She Pop με καταγωγή από την Ανατολική Γερμανία κάθονται απέναντι από τις αντίστοιχες συναδέλφους τους που προέρχονται από τη Δύση. Αρχίζει έτσι να παίρνει μορφή μια ουσιαστική σχέση, που ώρες-ώρες θυμίζει θεραπεία ζευγαριού. Ανταλλάσσουν μνήμες και σκέψεις, αναζητώντας κάθε τόσο στα παλιά συρτάρια τους ημερολόγια, εφηβικές επιστολές, δίσκους, αναμνηστικά, αγαπημένα βιβλία. Με όλα αυτά τα προσωπικά όπλα τους, οι έξι περφόρμερς δίνουν τη μάχη για να γραφεί μια μοναδική συλλογική ιστορία, προσπαθώντας αδιάκοπα να χτίσουν μια πραγματική σχέση, μακριά από τα κλισέ Ανατολή/Δύση.
[11 & 12 ΙΟΥΛΙΟΥ / ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260]
To θέατρο της εγγύτητας του Φρανσουά Ταγκύ
O αινιγματικός Φρανσουά Τανγκύ. Ζει μακριά από το Παρίσι, εμφανίζεται σπάνια. Οταν αποφασίζει να εμφανιστεί στο Παρίσι για να παρουσιάσει κάποια παράσταση γίνεται κοσμοσυρροή. Για πρώτη φορά θα δούμε στην Ελλάδα ένα έργο του ποιητή της «γαλλικής σκηνής» και του θεάτρου του που κατοικείται από εικόνες που αναδύονται μέσα από μια δραματουργία ονειρική: θραύσματα από θεατρικά έργα και ποιήματα, ηχώ από λέξεις και μουσικές, κοστούμια, πανό, ηθοποιοί βγαλμένοι από έναν ζωντανό πίνακα… Ο μουσικός κόσμος που δημιουργεί και ενεργοποιεί με κάποιο τρόπο τους ηθοποιούς tablaeux vivantes, έχει τους ήχους του Ξενάκη, του Beethoven, του Cage, του Schubert...
Ένα ετερόκλητο θεατρικό εργαστήρι από αναπάντεχα μαστορέματα, το Théâtre du Radeau καλεί τον θεατή να συμμετάσχει σε ένα συνεχές παιχνίδι ελεύθερων συνειρμών.
[16, 17 & 18 ΙΟΥΛΙΟΥ / ΠΕΙΡΑΙΩΣ 260]