Εl Greco για μόνο δέκα μέρες ακόμα στην Αθήνα [εικόνες]

Μόνο συγκίνηση – ναι, και δέος- αισθάνθηκαν οι τουλάχιστον 1.200 επισκέπτες του Μουσείου Μπενάκη που είδαν από απόσταση αναπνοής έργα του El Greco, αντικείμενα και έγγραφα από τη ζωή του, στο πλαίσιο των δυο μεγάλων εκθέσεων από το μουσείο για το Έτος Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Και απομένουν σχεδόν δέκα μέρες, ως την 1η Μαρτίου για να δούμε για πρώτη φορά, ή να ξαναδούμε αυτά τα έργα.

(Γκρέκο, Η Βάπτιση του Χριστού, περ. 1566/67, μεικτή τεχνική (αυγοτέμπερα και λάδι) σε ξύλο, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Δήμος Ηρακλείου υπό καθεστώς μακροχρόνιου δανεισμού στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης)

Εκθέσεις που προσθέτουν νέες υφές, νέες αναγνώσεις στο έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου αφού πέρα από το ίδιο του το έργο φωτίζουν το ανθρώπινο στοιχείο, το περιβάλλον που τον διαμόρφωσε, τις ιδιαιτερότητες του χαρακτήρα, την ιστορική συγκυρία, το σύμπαν του ανθρώπου πίσω από τα έργα που αποτελούν παγκόσμια κληρονομιά.

Η έκθεση που φιλοξενείται στο Κεντρικό κτήριο του Μουσείου Μπενάκη (Κουμπάρη 1) είναι αφιερωμένη στο Φιλικό Κύκλο του Γκρέκο στο Τολέδο, ενώ η δεύτερη που παρουσιάζεται στο Κτήριο της οδού Πειραιώς, συνδιοργάνωση με το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, έχει τίτλο Ο Δ. Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης.

(Γκρέκο, Η προσκύνηση των μάγων, 1567, λάδι σε ξύλο, Agnes Etherington Art Centre, Queen's University, Kingston)

«Η έκθεση αυτή αποτελεί μια “παγκόσμια” πρωτοτυπία”. Δεν γίνονται πολλές τέτοιες εκθέσεις πουθενά στον κόσμο» είπε ο Αγγελος Δεληβοριάς κατά την παρουσίαση της έκθεσης στο κτίριο της οδού Κουμπάρη. Μιας σπουδαίας σύλληψης έκθεση που παρουσιάζει τα αποτελέσματα των ερευνών των τελευταίων δεκαπέντε ετών περίπου, για τους ανθρώπους που καθόρισαν, βοήθησαν, ανέδειξαν τον Ελ Γκρέκο στο Τολέδο. Ο σπουδαίος καλλιτέχνης ζούσε σχεδόν σε συνθήκες απομόνωσης, όμως χάρη σε φίλους, πελάτες, πατρώνες κατόρθωσε να θριαμβεύσει.

Τρία έργα του Ελ Γκρέκο υπάρχουν στην έκθεση «Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο». Ομως τα έγγραφα που φιλοξενούνται πραγματικά προκαλούν εφάμιλλη ίσως και μεγαλύτερη συγκίνηση από αυτή που προκαλεί η εμπειρία του να σταθείς μπροστά στον καμβά με το έργο του (ακόμη και για μια ολόκληρη μέρα μπορείς να σταθείς μπροστά τους όπως παρατήρησε ο Αλέξης Καλοκαιρινός του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης).

(Γκρέκο, Παιδί που φυσάει κερί, 1570-72, λάδι σε μουσαμά, Νεάπολη, Museo Nazionale di Capodimonte)

Για παράδειγμα, υπάρχει όχι μόνο το έγγραφο εξουσιοδότησης του Θεοτοκόπουλου στο γιο του για τη σύνταξη της διαθήκης, αλλά και το συμβόλαιο που είχε υπογράψει ο καλλιτέχνης με τον εφημέριο του Σάντο Τομέ, όταν του ανέθεσε τη δημιουργία της Ταφής του κόμη Οργκάθ. Εκεί βλέπουμε πως ο εφημέριος του έδωσε σαφείς οδηγίες, εξηγεί ο κύριος Χατζηνικολάου.«Να έχει πολύ κόσμο που θα κοιτάζει τη σκηνή της μεταφοράς του σώματος του κόμη. Να είναι σκοτεινό, όμως από πάνω ο ορίζοντας να ανοίγει χρωματικά». Ο Ελ Γκρέκο έβαλε μέσα στο έργο και τον ίδιο τον εφημέριο.

Η έκθεση «Ο Δ. Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης» στο κτίριο της Πειραιώς επικεντρώνεται σε δυο πίνακες του Γκρέκο που εκτίθενται μόνιμα στο μουσείο της Κρήτης, το «Βάπτιση του Χριστού» και «Αποψη του Ορους και της Μονής Σινά». Παρουσιάστηκαν όμως για πρώτη φορά στην Ελλάδα το έργο του «Παιδί που φυσάει ένα αναμμένο δαυλί», η «Προσκύνηση των ποιμένων» από το Agnes Etherington Art Center (Kingston, Καναδάς), η «Προσωπογραφία του Giulio Clovio» της Sofonisba Anguissola που ανήκει σε ιδιωτική συλλογή του εξωτερικού (Ρώμη) και μια «Προσωπογραφία του Fulvio Orsini», αγνώστου καλλιτέχνη, από τις συλλογές του Μουσείου Uffizi.

(Γκρέκο, Jerónimo de Ceballos, 1613, λάδι σε μουσαμά, Museo Nacional del Prado. Madrid)

Η Ειρήνη Οράτη, ιστορικός τέχνης και υπεύθυνη της συλλογής της τράπεζας Alpha Bank (που στήριξε οικονομικά τη διοργάνωση των εκθέσεων για τις ανάγκες που δεν καλύφθηκαν από το ΕΣΠΑ) κατά την παρουσίαση της έκθεσης τόνισε πως «στο έργο του βλέπουμε το αποτύπωμα της βυζαντινής τέχνης που με τόλμη συνδύασε με την ιταλική σχολή». Κυρίως στο έργο του με το παιδί που κρατά αναμμένο δαυλό «πρωτοεμφανίζονται τα στοιχεία προσωπογραφίας που υιοθετεί ο Ελ Γκρέκο αλλά και ο επαναστατικός χειρισμός του φωτός.»

Την επιμέλεια των εκθέσεων είχε ο ομότιμος καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Νίκος Χατζηνικολάου και το σχεδιασμό, η αρχιτέκτων Λένα Κατσανίκα.

(Γκρέκο, Πορτραίτο του Doctor Rodrigo de la Fuente, 1582-1585, λάδι σε μουσαμά, Museo Nacional del Prado. Madrid)