«Φωτογραφιζόμαστε άρα υπάρχουμε». Με αυτή την ατάκα άνοιξε ο Κώστας Τασούλας την τελευταία του ομιλία στο υπουργείο Πολιτισμού παραδίδοντας -μαζί με την Αντζελα Γκερέκου και τη Λίνα Μενδώνη- στον Αριστείδη Μπαλτά και στον Νίκο Ξυδάκη. Για να ακολουθήσει συγκίνηση, προειδοποιήσεις, αναφορές στον Αντώνη Σαμαρά και στον Ευάγγελο Βενιζέλο, αιχμές για την Αμφίπολη, χειροκροτήματα και ένα «ήμαρτον».
Οσα είπαν οι Αριστείδης Μπαλτάς – υπουργός Πολιτισμού Αθλητισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων-, Νίκος Ξυδάκης -αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού- και Σταύρος Κοντονής -υφυπουργός Αθλητισμού- είχαν κοινή αφετηρία. Και αυτή δεν ήταν άλλη από την έκφραση της αποδοκιμασίας για το γεγονός ότι ο Αντώνης Σαμαράς ουδέποτε παρέδωσε στον Αλέξη Τσίπρα. «Ευχαριστούμε για τον ευγενικό τρόπο υποδοχής, σε σχέση μάλιστα με τις μη ευγενικές διαδικασίες που είδαμε τις προηγούμενες ημέρες και μας εξέθεσαν βαριά και διεθνώς» είπε ο Αριστείδης Μπαλτάς. Στο ίδιο πνεύμα μίλησαν και οι κύριοι Ξυδάκης και Κοντονής, με τον Κώστα Τασούλα να επεμβαίνει στο τέλος λέγοντας «δεν θέλω η καλούτσικη εντύπωση που άφησα -όπως λέει κι ο ποιητής- να δημιουργήσει την εντύπωση πως είμαι αχάριστος ή δειλός. Δεν είναι σωστό να λέγονται αυτά ενώ ο Αντώνης Σαμαράς είναι απών... Ο,τι συνέβη στο Μαξίμου έχει σχέση με τη συνεννόηση που έγινε.»
Eνας υπουργός Πολιτισμού δεν είναι αυτό που νομίζαμε
Οι ευχαριστίες και η ευγένεια δεν έκρυψαν ούτε στιγμή τη διάθεση της νέας ηγεσίας να μην αναγνωρίσει το έργο της προηγούμενης καθολικά και χωρίς μέτρο. Ο βραχνιασμένος Νίκος Ξυδάκης το ξεκαθάρισε εξαρχής. «Στηρίζουμε την ομαλότητα και τη συνέπεια αλλά με οραματικές ρηγματώσεις».
Πρώτος βέβαια από τη νέα πολιτική ηγεσία μίλησε ο Αριστείδης Μπαλτάς και απάντησε στη δυσαρέσκεια που εκφράστηκε από το Σύλλογο Αρχαιολόγων, αλλά και στη σχετική αιχμή που άφησε ο Κώστας Τασούλας μιλώντας πριν από αυτόν, για τη συνένωση των υπουργείων. «Σας διαβεβαιώνω πως η συγχώνευση δεν είναι μια πράξη καταβρόχθισης του πολιτισμού από την παιδεία, αλλά μια πράξη αναγνώρισης του πολιτισμού και μέσω της σχέσης του με την παιδεία. Ο πολιτισμός είναι το όλο», τόνισε ο κύριος Μπαλτάς. Και όρισε στη συνέχεια το ρόλο ενός υπουργού Πολιτισμού λέγοντας «δεν πρέπει να επιβάλλει τον προσωπικό του γούστο, αυτό είναι αδιανόητο. Στόχος του υπουργού πρέπει να είναι η παροχή των μέσων για την άνθηση της δημιουργικότητας χωρίς μεσολάβηση της προσωπικής αισθητικής και του γούστου του. Στόχος πρέπει να είναι διάχυση του πολιτισμού, η εκπαίδευση σε αυτόν και η εκ των κάτω πληρέστερη ανάπτυξη του πολιτισμού.»
Υποσχέθηκε ρήξη και ανατροπή στο πλαίσιο όμως της συνέχισης του ελληνικού πολιτισμού και του ελληνικού κράτους και προειδοποίησε «Θα έχουμε πλήρη κομματική αχρωματοψία. Μας ενδιαφέρει η συλλογικότητα η δημοκρατία παράγει πράγματα μόνο όταν ο ένας προσθέτει σε αυτό που λέει ο άλλος και όλοι μαζί δημιουργούν. Θα υπάρξει όμως απόλυτη διαφάνεια και πάταξη της διαφθοράς από όπου κι αν προέρχεται». Απευθυνόμενους στους υπαλλήλους του υπουργείου τόνισε πως δεν έχουν τον ρόλο των καλλιτεχνών αλλά των υπηρετών του πολίτη.
O Tσιτσάνης και ο Θεόφιλος και ο Μόραλης
Ο Νίκος Ξυδάκης αναφέρθηκε εξαρχής στη συγκίνησή του. «Είναι μεγάλη η συγκίνηση που θα υπηρετήσω από το υπουργείο έναν χώρο τον οποίο υπηρετώ επί δεκαετίες. Εναν χώρο τους περισσότερους ανθρώπους του οποίου γνωρίζω και τιμώ.» Τόνισε πως η Ελλάδα γράφει ιστορία αυτές τις μέρες και απάντησε με νόημα στον Κώστα Τασούλα που νωρίτερα έλεγε «εύχομαι να μην μπείτε στον πειρασμό λόγω του φόβου για το χειρότερο να επικαλεστείτε μια αβάσιμη και ψεύτικη ελπίδα». Ο Νίκος Ξυδάκης ξεκαθάρισε ότι το μόνο που δεν έχει αυτή η ελπίδα είναι αβεβαιότητα "η ελπίδα είτε είναι ζωντανή είτε δεν υπάρχει".
Εδωσε το στίγμα της πολιτικής που θα ακολουθηθεί με αναφορά στην ανάγκη δημιουργίας υποδομών για τον σύγχρονο πολιτισμό, τις σύγχρονες τέχνες, ενώ επανέλαβε πολλές φορές την έννοια της παράδοσης. «Για εμάς πολιτισμός είναι ότι συνετέθη στους δύο αιώνες του νεοελληνικού κράτους. Eίναι η παράδοση, είναι ο σύγχρονος υψηλός πολιτισμός αλλά είναι και ο λαϊκός πολιτισμός. Είναι ο Τσιτσάνης, η Παπαγιαννοπούλου, είναι ο Θεόφιλος και ο Μόραλης και ο Παπαλουκάς. Eίμαστε φωνές πολλών ανθρώπων».
Για να ακολουθήσουν οι αιχμές για την Αμφίπολη – άλλωστε ο Νίκος Ξυδάκης σε πρόσφατο άρθρο του στη Καθημερινή είχε βάλλει εναντίον της επικοινωνιακής διαχείρισης του θέματος. «Ο ρόλος της ιστορίας, του πολιτισμού, της τέχνης δεν είναι να οδηγεί τον λαό σε συνθήκες υπεραναπλήρωσης και κομπλεξισμού». Και βέβαια διατράνωσε τον ρόλο του πολιτισμού όχι μόνο ως εργαλείο ανάπτυξης, αλλά κυρίως ως όχημα και έκφραση ταυτότητας. «Ο πολιτισμός συμπυκνώνει χωρίς να ποδηγετεί μια ταυτότητα, χωρίς να παράγει ιδεολογία, χωρίς κομματικές χρήσεις σαν και αυτές που είδαμε και πρόσφατα». Για να καταλήξει: Προσερχόμαστε ανεξίθρησκοι.
Οι ευχαριστίες για τον Βενιζέλο και τον Σαμαρά
Είχαν προηγηθεί οι τοποθετήσεις του Κώστα Τασούλα, της Αντζελας Γκερέκου και της Λίνας Μενδώνη. Ο Κώστας Τασούλας, με το πόδι νευρικά να κουνιέται συνεχώς κάτω από το τραπέζι όσο μιλούσε, είχε μια συγκίνηση που δεν κάλυψε καθόλου την ευγένειά του, εξαφάνισε όμως το γνωστό χιούμορ του. Αναφερόταν συνεχώς στον Αριστείδη Μπαλτά με την προσφώνηση «κύριε καθηγητά», τόνισε πως εσχάτως η αρχαιολογία σταμάτησε να αφορά την ελίτ και αγκαλιάστηκε από όλο τον κόσμο που αγωνιούσε για καλά νέα, υπονοώντας σαφέστατα την Αμφίπολη.
Οι λέξεις προβολή και ανάπτυξη ήταν αυτές που επανέλαβε περισσότερο από κάθε άλλη ενώ η μοναδική φορά που ανέβασε τον τόνο της φωνής του ήταν όταν εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για το γεγονός ότι το υπουργείο δεν είναι πια αυτοτελές «είχε δοκιμαστεί και στο παρελθόν αυτό και απέτυχε».
Ηταν το σημείο που κάλεσε τη Λίνα Μενδώνη να μιλήσει αν και ίδια του είχε ζητήσει να μην το κάνει. Οχι για άλλο λόγο, όπως εξήγησε η ίδια, αλλά επειδή είχαν περάσει ήδη 4 ώρες από την προσέλευση δημοσιογράφων και εργαζομένων για την τελετή παράδοσης και παραλαβής, που επρόκειτο να γίνει στις 11 το πρωί και ξεκίνησε τελικά στις 3 μετά το μεσημέρι. Η γενική γραμματέας του υπουργείου – ευχαρίστησε τα στελέχη του υπουργείου που είναι πάνω από το μέσο όρο των δημοσίων υπαλλήλων, μίλησε για την άνευ όρων αφοσίωση πολλών εργαζομένων.
Και ευχαρίστησε τον Ευάγγελο Βενιζέλο για τη στήριξη και τη φιλία του και τον Αντώνη Σαμαρά για την εμπιστοσύνη και τη φιλία του, με κάποιους από τους συγκεντρωμένους να αντιδρούν. Γεγονός που βεβαίως δεν την πτόησε και ολοκλήρωσε την ομιλία της. Νωρίτερα η Αντζελα Γκερέκου είχε αναφερθεί σε όσα επιτεύχθηκαν στο χώρο του σύγχρονου πολιτισμού, ζητώντας από τον Νίκο Ξυδάκη να ασχοληθεί με το θέμα της ανάπτυξης της Ελλάδας ως χώρου κινηματογραφικών παραγωγών. Πρόκειται για το σχέδιο που ξεκίνησε με την δημιουργία φορολογικών κινήτρων και υποδομών αλλά δεν ολοκληρώθηκε.
Εξάλλου, όσοι οι άλλοι έκαναν τις τοποθετήσεις τους (ανάμεσά τους βέβαια και ο πρώην και ο νυν υφυπουργός Αθλητισμού που μίλησαν με τα καλύτερα λόγια ο ένας για τον άλλο) ο Νίκος Ξυδάκης και η Αντζελα Γκερέκου αντήλλαξαν χαρτάκια με τα κινητά και τα mail τους.
Εχοντας κλείσει πέντε ώρες στο κατάμεστο αμφιθέατρο της Μπουμπουλίνας, η τελετή παράδοσης παραλαβής ολοκληρώθηκε. Και μαζί ήταν σαφές καθώς άδειαζε η αίθουσα με μεγάλες πυκνές ουρές, πως είχε μόλις γραφτεί το τέλος μιας εποχής. Τα πάντα πλέον θα είναι διαφορετικά. Και αυτό δεν έγινε προφανές τόσο από το περιεχόμενο των λόγων της νέας ηγεσίας – άλλωστε σε αντίθεση με άλλους υπουργούς δεν εξήγγειλαν συγκεκριμένες κινήσεις και δεσμεύσεις. Ηταν εμφανές όμως από τον τόνο της φωνής. Από το νέο λεξιλόγιο. Από την έμφαση στο όλο, την σοβαρή έμφαση στην παράδοση και στη σύγχρονη τέχνη και από την προτεραιότητα της ταυτότητας έναντι της προβολής.
