Από το 1990 έως σήμερα – μια πορεία που ξεκίνησε από τα μαθητικά θρανία, πέρασε στο Πανεπιστήμιο και την ΚΝΕ για να μεταπηδήσει στον ΣΥΡΙΖΑ ως στέλεχος, εν συνεχεία αρχηγός και τώρα (δυνητικά) πρωθυπουργός της χώρας. Ο Αλέξης Τσίπρας μπαίνει στο μικροσκόπιο των Financial Times που εξετάσει βήμα-βήμα την πορεία του μέχρι σήμερα.
Μιλούν άνθρωποι που τον γνώρισαν από την πρώτη στιγμή, στα μαθητικά θρανία, αλλά και άλλοι που τον συνάντησαν στον ΣΥΡΙΖΑ και τον έβλεπαν να ανεβαίνει στην ιεραρχία και μέσω του Αλέκου Αλαβάνου να ανέρχεται στην κορυφή του κόμματος. Τα ερωτήματα για το ποιος είναι δίνουν και παίρνουν. Είναι ρεαλιστής; Είναι ριζοσπάστης; Ή, μήπως, serial killer, όπως λένε μεταξύ σοβαρού και αστείου άνθρωποι του κόμματος από τη στιγμή που πολλά ιστορικά στελέχη χρειάστηκε να κάνουν πέρα για να ανέβει ο Αλέξης Τσίπρας στην ηγεσία του κόμματος; Το εκτενές άρθρο των FT γυρίζει το χρόνο πίσω και προσπαθεί να δει τις... πίσω γραμμές του πολιτικού άνδρα που όλη η Ευρώπη έχει στο στόμα της.
Ήταν οι μεγαλύτερες μαθητικές διαδηλώσεις από την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973, η οποία είχε οδηγήσει στην πτώση της χούντας των Συνταγματαρχών. Θυμωμένοι με τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που είχε προτείνει στα τέλη του 1990 η κεντροδεξιά κυβέρνηση και οι οποίες θα καταργούσαν παροχές όπως τα δωρεάν βιβλία, οι μαθητές είχαν προχωρήσει σε καταλήψεις σχολίων σε όλη την χώρα. Πάνω από το 90% των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων ήταν υπό κατάληψη.
Για να συντονίσουν τα αιτήματα τους, οι ηγέτες των μαθητών από όλη την Αθήνα συγκεντρώθηκαν σε ένα λύκειο των Αμπελοκήπων. Στην πρώτη γραμμή βρισκόταν ένα 16χρονο μέλος της νεολαίας του ΚΚΕ, ο Αλέξης Τσίπρας. Πολλοί από τους μαθητές, ειδικά από τις αριστερές συνιστώσες, πίεζαν για μια ριζική ανατροπή του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας. «Δεν θέλαμε εξετάσεις, δεν θέλαμε βαθμούς, θέλαμε ένα ανοιχτό σχολείο» θυμάται ο Ματθαίος Τσιμιτάκης, δημοσιογράφος στην Αθήνα που ήταν ένας εκ των ηγετών του μαθητικού κινήματος. Όχι όμως ο κ. Τσίπρας. Παρά τις ακροαριστερές του αντιλήψεις, ο κ. Τσίπρας τάχθηκε υπέρ ενός μόνο αιτήματος: την απόσυρση των μεταρρυθμίσεων. Αν και οι εξεγέρσεις πήραν άγρια τροπή, ένας δάσκαλος σκοτώθηκε σε συμπλοκές τον Ιανουάριο του 1991, ο κ. Τσίπρας, ο οποίος έγινε ένας από τους βασικούς διαπραγματευτές με την κυβέρνηση, κράτησε την θέση του. Και τρεις μήνες μετά την παρουσίαση των μεταρρυθμίσεων, η κυβέρνηση της απέσυρε και έδιωξε τον υπουργό Παιδείας. Οι καταλήψεις τελείωσαν.
Εικοσιπέντε χρόνια αργότερα, ο κ. Τσίπρας, 40 πλέον ετών, βρίσκεται μια ανάσα από την ανάληψη της πρωθυπουργίας ως ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ, του ακροαριστερού κόμματος που είναι φαβορί για την νίκη στις εκλογές της Κυριακής. Αν κερδίσει ο ΣΥΡΙΖΑ, θα γίνει το πρώτο από τα ανερχόμενα λαϊκιστικά κόμματα που κλονίζουν την ευρωζώνη και θα έρθει στην εξουσία σε μια εθνική πρωτεύουσα, από τότε που η κρίση χρέους χτύπησε για πρώτη φορά το ενιαίο νόμισμα της Ε.Ε. το 2010.
Πώς τον χαρακτηρίζουν οι συνεργάτες του
Όσοι έχουν συνεργαστεί στενά με τον κ. Τσίπρα λένε πως τα χαρίσματα που έδειξε κατά το πολιτικό του βάπτισμα το 1990 – η πρόωρη ωριμότητα, η συναινετική διάθεση και η αποδυνάμωση των αιτημάτων από τους πιο ακραίους, η επικέντρωση στον τελικό στόχο – είναι τα ίδια που έχουν σημαδέψει κάθε σταθμό της εντυπωσιακής του ανέλιξης. «Αυτό που λέει είναι: ακόμα και αν έχεις την καλύτερη ατζέντα και το πιο έξυπνο πρόγραμμα, αν δεν είσαι αρκετά ισχυρός για να σχηματίσεις μια πλειοψηφία για να την εφαρμόσει, τότε θα μείνει στο χαρτί» λέει ο Νίκος Παπάς, ο επικεφαλής του γραφείου του κ. Τσίπρα.
Αλλά τα ίδια αυτά χαρακτηριστικά έχουν οδηγήσει τους επικριτές του να υποστηρίζουν πως αντί για τον ιδεαλιστή ήρωα των δοκιμαζόμενων Ελλήνων που παρουσιάζει στους ψηφοφόρους του ο κ. Τσίπρας είναι ένας πολύ πιο κυνικός και ορθολογιστής πολιτικός, που χρησιμοποιεί το χάρισμα του και την εμφάνιση του για να παρουσιάσει ένα φιλικό πρόσωπο καθώς οδεύει προς την κορυφή.
«Πιστεύω ότι είναι πολύ φιλόδοξος» λέει ένα από τα πρώην μέλη της κεντρικής επιτροπής του κόμματος που έφυγε την εποχή που ανέβαινε ο κ. Τσίπρας. «Αυτό είναι το μόνο που τον κινητοποιεί. Θα ήθελε να γίνει ο πρωθυπουργός». Ακόμα και ο προκάτοχος του στον ΣΥΡΙΖΑ, ο Αλέκος Αλαβάνος, αμφισβητεί κατά πόσον η ρητορική του κόμματος συμβαδίζει με τις προθέσεις του. «Είχε ριζοσπαστικές αριστερές καταβολές, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πλέον ένα μετριοπαθές κόμμα» υποστηρίζει ο κ. Αλαβάνος, που θεωρείται από πολλούς ως ο άνθρωπος που ενορχήστρωσε την άνοδο του κ. Τσίπρα.
Ο κ. Τσίπρας, μεταξύ σοβαρού και αστείου, αναγνωρίζει πως κάποιοι μέσα στο κόμμα τον βλέπουν ως «serial killer», που έχει ξεφορτωθεί ηγέτες από την ιδρυτική γενιά του κόμματος, μεταξύ των οποίων και τον κ. Αλαβάνο. Το κατά πόσον ο κ. Τσίπρας είναι ένας ιδεαλιστής που έχει ως ιερό στόχο να αλλάξει την ευρωζώνη ή ενός ψυχρός διπλωμάτης που είναι πρόθυμος να θυσιάσει την σκληρή του γραμμή ενάντια στο πακέτο διάσωσης της Ελλάδας, δεν είναι πλέον ένα ερώτημα που απασχολεί μόνο το πολιτικό κατεστημένο της Αθήνας.
Λιγότερο από ένα μήνα μετά την μετακίνηση του επόμενου πρωθυπουργού στο Μέγαρο Μαξίμου, λήγει το πενταετές πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας. Περίπου 4,3 δισ. ευρώ ομόλογα λήγουν ένα μήνα αργότερα. Ένα μεγάλο μέρος από όσους ασχολούνται με τα οικονομικά της χώρας πιστεύουν ότι χωρίς μια στροφή 180 μοιρών από τον κ. Τσίπρα, η Ελλάδα μπορεί να χρεοκοπήσει, προκαλώντας και πάλι πανικό στις αγορές και δυνητικά μια έξοδο από την ευρωζώνη.
Οπότε είναι ο Αλέξης Τσίπρας ένας πραγματικά συναινετικός πολιτικός ή ένας άκαμπτος επαναστάτης ; «Είμαι συναινετικός γιατί θέλω να έχω ρεαλιστικούς στόχους» λέει χαμογελώντας ο κ. Τσίπρας, στο γραφείο του στα κεντρικά του ΣΥΡΙΖΑ. «Την ίδια ώρα είμαι πολύ αποφασιστικός αν ξέρω πως είναι απαραίτητο να γίνει μάχη». Aν το πρότυπο ηγέτη για την ευρωπαϊκή αριστερά προέρχεται από το εργατικό σωματείο ή το πανεπιστήμιο τότε το παρελθόν του κ. Τσίπρα είναι κάτι που τον κάνει διαφορετικό: Ο πατέρας του είχε μια μικρή κατασκευαστική εταιρία στην Αθήνα και ήταν σταθερά ένας κεντρώος, ψηφίζοντας ΠΑΣΟΚ. «Ήταν ένα προοδευτικό σπίτι», αναφέρει ο κ. Τσίπρας. «Η οικογένειά μου δεν ήταν συντηρητική, αλλά ανήκε στη μεσαία τάξη». Παρά το γεγονός ότι η πολιτική ήταν ζήτημα συζητήσεων στο σπίτι ο Αλ. Τσίπρας αποφάσισε να σπουδάσει πολιτικός μηχανικός ώστε να «ακολουθήσει» τον πατέρα του στις κατασκευές.
Στον Συνασπισμό
Οι αρχές της δεκαετίας του 1990 δεν ήταν μια εύκολη περίοδος για τους αριστερούς μαθητές. Όπως οι νέοι δημοκράτες στις ΗΠΑ και οι νέοι εργατικοί στη Μ. Βρετανία, το ΠΑΣΟΚ υιοθέτησε νεοφιλελεύθερες πολιτικές, ενώ το ΚΚΕ έμεινε «έωλο» από την πτώση της ΕΣΣΔ. Ο Αλέξης «γοητεύθηκε» από τον Συνασπισμό, ένα κόμμα που δημιουργήθηκε από πρώην κομμουνιστές, που στόχευαν στον εκμοντερνισμό της άκρας αριστεράς. «Δεν ήταν μια δημοφιλής επιλογή αν ήθελες να έχεις κορίτσι», δηλώνει ο Ανδρέας Καρίτζης, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ. «Η πολιτική εμπλοκή μέσω ενός συλλογικού τρόπου ήταν περίεργη και παράξενη, σαν να μελετάς UFO», συμπληρώνει.
Στον εορτασμό μιας επετείου της εξέγερσης του πολυτεχνείου ο Α. Καρίτζης στεκόταν εμβρόντητος απέναντι στα μεγάλα κόμματα που είχαν «καταλάβει» το πανεπιστήμιο με πανό και φυλλάδια. Οι λίγοι φοιτητές του Συνασπισμού δεν είχαν κανένα εξοπλισμό και κανένα σχέδιο, προς μεγάλη ενόχληση του ηγέτη τους. «Ο Τσίπρας ήρθε και μας ρώτησε: Γιατί κοιτάτε ο ένας τον άλλο;», θυμάται ο κ. Καρίτζης. Όταν η ομάδα σημείωσε ότι τα καλύτερα σημεία είχαν καταληφθεί «δεν απάντησε καν αλλά ανέβηκε στον τρίτο όροφο του κτηρίου, πήρε ένα τραπέζι και το έβαλε στο δρόμο».
Ήταν αυτό το είδος της ηγεσίας που έκαναν τους παλαιότερους στο κόμμα να τον προσέξουν. Ο Αλέκος Φλαμπουράρης, συνιδρυτής του κόμματος, πήγε στο Πολυτεχνείο για να παρακολουθήσει το γιό του στις φοιτητικές εκλογές του 1993. Αλλά η προσοχή του αποσπάστηκε από το νεαρό άνδρα που τόσο εντυπωσίασε το πλήθος ώστε η παράταξή του να κερδίσει την ψήφο.
Το 2000 (ο Τσίπρας) τέθηκε επικεφαλής της νεολαίας του Συνασπισμού, την περίοδο που το κύμα κατά της παγκοσμιοποίησης άρχισε να σαρώνει την Ευρώπη. Οι διαμαρτυρίες όχι μόνο ενδυνάμωσαν ένα ημιαδρανές κίνημα νεολαίας αλλά έφεραν σε επαφή τον Τσίπρα με «ομολόγους» του στην Ευρώπη. «Είδε πως αυτό ήταν το μέλλον της αριστεράς», αναφέρει ο Δ. Τζανακόπουλος, νομικός σύμβουλος του ΣΥΡΙΖΑ. Όπως ήταν η τάση του, ο κ. Τσίπρας προσπάθησε να «λειάνει» τις σκληρότερες άκρες του κόμματος. Εν τω μεταξύ ορισμένα από τα ιδρυτικά μέλη του κόμματος άρχισαν να νιώθουν άβολα με αυτό που θεωρούσαν ως μια φαινομενική προθυμία να συνδεθεί ο Συνασπισμός με ομάδες που προωθούσαν τη βία.
Η Μαρία Δαμανάκη, πρώτη πρόεδρος του Συνασπισμού και γνωστή ως «η φωνή» του πολυτεχνείου διέρρηξε τους δεσμούς της με το κόμμα το 2003. Αν και αρνήθηκε μια συνέντευξη στους FT, δυο μέλη του κόμματος δήλωσαν ότι ήταν το αυξανόμενο φλερτ του κόμματος με βίαια στοιχεία που την οδήγησαν εκτός κόμματος.
«Δεν προσπάθησαν να παραβλέψουν την πολιτική βία ή να την δικαιολογήσουν, αλλά να εξηγήσουν τις αιτίες της, τους κοινωνικούς λόγους, εξηγεί ο Σπ. Λυκούδης ένας από τους συνιδρυτές του κόμματος. Ο ίδιος ο κ. Λυκούδης θα διαφωνούσε αργότερα με τον κ. Τσίπρα, με αφορμή τον τρόπο αντίδρασης του κόμματος στις ταραχές που ακολούθησαν το θάνατο νεαρού έφηβου από την αστυνομία, το Δεκέμβριο του 2008. Οι ταραχές προκάλεσαν σημαντικές καταστροφές στην Αθήνα και πολιτικοί αντίπαλοι κατηγόρησαν το ΣΥΡΙΖΑ για υποκίνηση. Ορισμένοι στο κόμμα πίστευαν πως θα έπρεπε να υιοθετεί μια πιο σκληρή στάση απέναντι στη βία. «Ανεξάρτητα από τις αιτίες ή την ιδεολογία η τρομοκρατία είναι τρομοκρατία, είναι μια εγκληματική ενέργεια», δήλωσε ο κ. Λυκούδης.
Όσοι βρίσκονται κοντά στον Τσίπρα «διασκεδάζουν» με τις υπόνοιες πως στηρίζουν τη βία. «Είμαστε σπασίκλες», τονίζει ο κ. Καρίτζης συμπληρώνοντας πως «ήταν ένα κόμμα ποιητών, τραγουδιστών, ατόμων που δεν είναι πολύ μάτσο. Κοιταζόμαστε μεταξύ και αναρωτιόμασταν: Τι λένε για εμάς;». Ωστόσο ορισμένα μέλη του κόμματος χρησιμοποιούν πιο διφορούμενη γλώσσα. «Κανείς στο κόμμα δεν έχει συλληφθεί επειδή έσπασε ένα κατάστημα, αλλά υπήρχε κοινωνική αναταραχή και αφουγκραστήκαμε τις φωνές», δήλωσε ο Νίκος Βούτσης, ηγετικό στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ που βοήθησε τον Τσίπρα να μπει στο κόμμα το 1993.
«Δεν είμαστε υπέρ της βίας αλλά θέλουμε τους ανθρώπους στο δρόμο να διαμαρτύρονται», αναφέρει.
Οι εκλογές για τον Δήμο Αθηναίων
Για ένα μικρό κόμμα όπως ο τότε Συνασπισμός, οι Δημαρχιακές εκλογές της Αθήνας μετρούν περισσότερο συγκριτικά με τα (τότε) μεγαλύτερα κόμματα όπως η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ: Είναι μια από τις λίγες φορές που ο υποψήφιός του απολαμβάνει την ίδια έκθεση με τους υποψηφίους των άλλων κομμάτων. Έτσι όταν ο Αλ. Αλαβάνος, επικεφαλής του Συνασπισμού πρότεινε τον τότε 32χρονο Τσίπρα για υποψήφιο, πολλοί στο κόμμα «πάγωσαν».
«Η αλήθεια είναι πως διαφωνούσα με την πρόταση να κατέβει ένα νέο πρόσωπο για Δήμαρχος της Αθήνας», δηλώνει ο Γιάννης Μπαλάφας. Όπως πολλοί στο κόμμα πίστευε ότι ο κατάλληλος υποψήφιος ήταν ο Μ. Παπαγιανάκης, ένας αντιστασιακός κατά της Χούντας και μέλος του ευρωπαικού κοινοβουλίου για 15 χρόνια.
Πράγματι ο κ. Μπαλάφας δεν ήταν ο μόνος. Ο κ. Τσίπρας θυμάται μια μεγάλη διαμάχη στους κόλπους του κόμματος για την επιλογή. Αλλά ήταν αποφασισμένος. Αντί να τρέξουν μια παραδοσιακού τύπου προεκλογική εκστρατεία στόχευσαν στους νέους, διοργανώνοντας φιλανθρωπικούς ποδοσφαιρικούς αγώνες μεταξύ αστέγων και βετεράνων ποδοσφαιριστών.
«Προσπάθησα να χρησιμοποιήσω πιο ζωντανή και νεανική γλώσσα», αναφέρει ο κ. Τσίπρας, συμπληρώνοντας ότι «οι άνθρωποι ήθελαν κάτι διαφορετικό».
Αποδείχθηκε μια κίνηση μαεστρίας. Σε μια περίοδο που το κόμμα λάμβανε 4-5% πανελλαδικά, ο Αλ. Τσίπρας έλαβε το 11%. «'Ηταν μια έκρηξη και όλη η ζωή του άλλαξε», θυμάται ο κ. Τζανακόπουλος. Αν και ο Τσίπρας διεξήγαγε μια έξυπνη εκστρατεία ακόμη και οι στενοί συνεργάτες του παραδέχονται πως δεν προσέθεσε κάτι ιδιαίτερα καινούργιο στην πολιτική πλατφόρμα. Θεώρησαν πως το «φρέσκο πρόσωπο» κρύβεται πίσω από τις επιδόσεις. Αλλά θα μεταμόρφωνε την καριέρα του Αλ. Τσίπρα. Οι όποιες σκέψεις για καριέρα πολιτικού μηχανικού τερματίστηκαν. Ήταν πλέον το πρόσωπο του κόμματος.
Το 2008 ο Αλ. Αλαβάνος ανακοίνωσε πως εγκαταλείπει την αρχηγία του κόμματος. Αντίθετα με το 2006 η απόφασή του να χρίσει διάδοχό του τον Τσίπρα συνάντησε λίγη αντίσταση.
Μετά από τον πρώτο σκληρό χρόνο που διετέλεσε αρχηγός ο κ. Τσίπρας βρήκε μπροστά του τον πάλαι ποτέ μέντορά του (Αλαβάνο) που ήθελε να τεθεί επικεφαλής του κόμματος για εκλογές του 2009. Σε μια συνέντευξη στους FT o κ. Αλαβάνος αρνήθηκε να αναφερθεί στην σύγκρουση. Αλλά οι άνθρωποι που συνομιλούσαν μαζί του, λένε πως πίστευε ότι στον Τσίπρα είχε δώσει ένα μικρότερο έργο- να είναι επικεφαλής του Συνασπισμού-,ενώ ο ίδιος θα ήταν ο αρχηγός ενός μεγαλύτερου project, της δημιουργίας μιας συμμαχίας των αριστερών κομμάτων (ΣΥΡΙΖΑ).
Ο κ. Τσίπρας πίστευε πως ήταν δικαίωμά του να ηγηθεί του κόμματος στις εκλογές. Έτσι αποφάσισε να «αντισταθεί» απέναντι στο Αλαβάνο. «Ήταν η πρώτη φορά που αποφάσισα να συμπεριφερθώ περισσότερο σαν ηγέτης», δηλώνει «όλες τις υπόλοιπες φορές μου ζητούσαν να το πράξω». Για τους συμμάχους του Τσίπρα ήταν μια σταθερή στάση απέναντι στη μεταστροφή του Αλαβάνου. Αλλά για πολλούς πολιτικούς κύκλους στη χώρα, ήταν η τελική απόδειξη πως ο Τσίπρας θα «πατήσει» πάνω από οποιονδήποτε για να γίνει πρωθυπουργός. «Ο Αλαβάνος ήταν ο πατέρας του, ο πολιτικός του πατέρας» λέει ένας πρώην μέλος της κεντρικής επιτροπής. Ο κ. Αλαβάνος δεν αποχώρησε ήσυχα καθώς έκανε θυμωμένες «εξομολογήσεις» για τον κ. Τσίπρα. Αλλά η σταθερή στάση του τελευταίου έβαλε τη «στάμπα» στο κόμμα.
«Ήταν μια καλή εμπειρία», αναφέρει. «Πριν ήμουν ένας πειραματικός πρόεδρος. Μετά έγινα ένας πραγματικός πρόεδρος γιατί είχα την αγάπη του λαού», τονίζει ο κ. Τσίπρας Το 2009 το κόμμα είχε αξιοπρεπή παρουσία. Τρία χρόνια μετά ο κ. Τσίπρας θα ταρακουνούσε τα πολιτικά θεμέλια του πυρήνα της Ευρώπης, καθώς ο ΣΥΡΙΖΑ θα καταλάμβανε τη δεύτερη θέση στις εκλογές πίσω από τη ΝΔ. Αν και οι στενοί συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι ο κ Τσίπρας είναι το ίδιο πρόσωπο με εκείνο τον μαθητή πριν από 25 χρόνια, όσοι διαφωνούν μαζί του επιμένουν ότι έχει αλλάξει, έχει γίνει πιο μετριοπαθής και λιγότερο αντι-ευρωπαιστής.
Ο Τσίπρας είναι πατέρας πλέον και οι φίλοι λένε πως η σύντροφός του, τον κρατά προσγειωμένο διασφαλίζοντας πως θα συνεχίσει να πηγαίνει τους δυο γιούς του στο «σχολείο» και θα τους βάζει για ύπνο όταν μπορεί. Κατοικεί σε ένα σπίτι σε μια μέτρια περιοχή στο κέντρο της Αθήνας. Τονίζουν όμως ότι έχει γίνει πιο αποφασιστικός, και καμία φορά επιδεικνύει στοιχεία που προδίδουν το ήρεμο παρουσιαστικό που παρουσιάζει στο λαό. Η αβεβαιότητα για το τι μπορεί να πράξει αν κληθεί να λάβει την πλέον σημαντική απόφαση της καριέρας του βρίσκεται σχεδόν σε κάθε πολιτική συζήτηση.
«Είναι πρόθυμος να συζητήσει και να χρησιμοποιήσει τις ικανότητές του για να βρει λύσεις-τηρώντας τους ποσοτικούς στόχους που πρέπει να πετύχει η χώρα, αλλά με άλλους είδους εργαλεία και πολιτικές, όχι την λιτότητα», δήλωσε ο κ, Φλαμπουράρης. «Δεν πρόκειται να χτυπήσει το κεφάλι του στον τοίχο, όπως συχνά περιγράφουν οι Γερμανοί», τονίζει.