Από τους κορυφαίους επαγγελματίες στο χώρο του marketing και τον σχεδιασμό εταιρικής ταυτότητας και logo που επάνδρωσαν το Metropolitan Museum για να το κάνουν “σέξι” χωρίς να χάνει τις ρίζες και το κύρος του, μέχρι την ελληνικότατη περίπτωση της Kunsthalle Athena που χωρίς να διαθέτει budget έκανε νόμισμα τούς ανθρώπους και την ελευθερία για να πετύχει κάτι που διεθνώς πλέον αναγνωρίζεται και επαναλαμβάνεται ως μοντέλο, ο τρόπος διαχείρισης και επικοινωνίας μουσείων και πολιτιστικών οργανισμών αλλάζει. Ευτυχώς!
H ημερίδα που διοργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη μαζί με το Βρετανικό Συμβούλιο και την Αμερικανική Πρεσβεία με θέμα «Το μέλλον είναι εδώ» στις 4 Νοεμβρίου το απέδειξε. Αποδεικνύοντας μαζί πως είμαστε απόλυτα τυχεροί ως επισκέπτες, ως χρήστες μουσείων και πολιτιστικών οργανισμών για όσα θα ζήσουμε, για όσα επαναδημιουργήσουμε μαζί τους ως ενεργά μέλη της εξέλιξής τους.
Δεν υπάρχουν άβατα και ταμπού όταν θέλεις να κάνεις τα μουσεία και τους πολιτιστικούς χώρους όχι απλά γνωστούς ή επισκέψιμους, αλλά χώρους για χρήστες (users) και όχι απλούς επισκέπτες (visitors), χώρους συνεχούς ροής τέχνης, ανθρώπων, σκέψης, έρευνας, δημιουργίας. Και όσο κι αν κάποιοι θα συνοφρυώνονταν στην Ελλάδα βλέποντας έναν επαγγελματία του marketing να μπαίνει σε ένα μουσείο και να το βοηθά να εφαρμόσει τακτικές της Nike, της Αpple, των Starbucks για να το κάνει «σέξι» το Μetropolitan Museum και τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου δείχνουν πως αυτός είναι ο μόνος δρόμος.
Τake the Met
H Cynthia Round, μια ψηλή Αμερικανίδα από την Οκλαχόμα δεν ήξερε πολλά για την τέχνη. Μέχρι που βρέθηκε ως υπεύθυνη marketing της Procter and Gamble στη Ρώμη. Εκεί, μέσα σε αυτή την πόλη ανοιχτό μουσείο μετετράπηκε σε «τζάνκι της τέχνης» όπως είπε η ίδια στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη. Σήμερα είναι αντιπρόεδρος του τμήματος μάρκετινγκ και εξωτερικών σχέσεων στο Metropolitan Museum –που για να βλέπουμε και τα μεγέθη δεν είναι απλά ένα από τα κορυφαία μουσεία του κόσμου, αλλά και το πλέον επισκέψιμο τουριστικό σημείο στη Νέα Υόρκη, περισσότερο και από το Αγαλμα της Ελευθερίας. Πηγαίνοντας στο Μet, o Tom Cambell ο διευθυντής είχε μια φράση να της πει «να βάλουμε το Met στη λίστα «αυτό πρέπει να το δω πριν πεθάνω» όλων των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο».
Και εκεί η Round, ανέτρεξε στα μαθήματα της Cocoa-Cola, της Αpple, των Starbucks. Kαι στο βασικό μυστικό: να φτιάξεις μια σχέση με το κοινό σου. Οι λέξεις κλειδιά για να το πετύχει είναι :αυθεντικότητα, συνέπεια, εμπιστοσύνη, διαδραστικότητα. Να μένεις πιστός στις ρίζες σου γιατί εξάλλου είναι και ο λόγος που υπάρχεις σήμερα. Να είσαι σε συνεχή διάλογο με το κοινό. Να θυμάσαι ότι οι πράξεις είναι ισχυρότερες από τα λόγια. Και να σκέφτεσαι συνεχώς πως μπορείς να είσαι χρήσιμος, να είσαι απαραίτητος στη ζωή των ανθρώπων.
Το Met, λίγο πριν επεκταθεί στο κτήριο του Breuer όπου θα εκθέσει τα έργα μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης που διαθέτει – με ένα έργο του Λουκά Σαμαρά από τη συλλογή του να διασχίζει την οθόνη του μουσείου Μπενάκη κάθε τόσο!- προχωρά στον σχεδιασμό μιας στρατηγικής που αποσκοπεί στο να φέρει παντού μέσα στην πόλη το μουσείο. Να γίνει το ίδιο σαν τη Νέα Υόρκη: ανοιχτό, συναρπαστικό, απρόβλεπτο. Και βέβαια επιμένει: Οι χώροι του δεν αφορούν μόνο τα κτήρια αλλά και το διαδίκτυο. Το site του είναι ο τέταρτος χώρος του μουσείου και η νέα app εφαρμογή του μια θερμή χειραψία, ένα νεύμα προς το μουσείο από πού κι αν βρίσκεσαι. «Δεν είναι το Met στην τσέπη σας» τόνισε η Round είναι κάτι περισσότερο, κάτι πιο προσωπικό.
Και βέβαια το MET χτίζει συστηματικά τη σχέση του με την επόμενη γενιά. Με την επόμενη γενιά επισκεπτών, χρηστών, υποστηρικτών, χορηγών, φίλων. Η βραθιά Teens take the Met που μετέτρεψε το μουσείο στο πιο καυτό χώρο συνάντησης των εφήβων της Νέας Υόρκης για μια βραδιά δείχνει πως μπορείς να φτιάξεις μόνος σου αυτή τη γενιά χωρίς να χάνεις ούτε χιλιοστό από το κύρος και την ιστορικότητά σου.
H Susan Sellers επικεφαλής του τμήματος σχεδιασμού του Met αναφέρθηκε στο ρόλο του σχεδιασμού στη δημιουργία αυτής της στρατηγικής. «Τα μουσεία είναι άνθρωποι» ήταν ο τίτλος της ομιλίας της όπου εξήγησε πως η φίρμα (brand) είναι στρατηγική ενώ το σχέδιο (design) είναι τακτική. «Το Brand είναι η ιστορία, το design είναι αυτό που αφηγείται την ιστορία» είπε περικλείοντας μέσα σε λίγες λέξεις όλη την ουσία αυτής της σχέσης πριν δείξει συγκεκριμένα παραδείγματα που εξηγούσαν τον τρόπο λειτουργίας αυτής της εξίσωσης. Η δύναμη της οικειότητας, ο πολιτισμός ως καταλύτης, ο χώρος και η συνθήκη για να σκεφτείς: αυτά ήταν βασικά στοιχεία που διατρέχουν κάθε της δημιουργία στο χώρο του πολιτισμού.
Εν κινήσει: Σχολές, Μουσεία, Ακαδημίες
Φεύγοντας από το επιβλητικό, το «ξανά σέξι» Μet, το κοινό του συνεδρίου βρέθηκε στο St Ives της Μεγάλης Βρετανίας και στην Τate που βρίσκεται πάνω στην παραλία. Ένα μουσείο όχι απλώς για επισκέπτες, αλλά για καλλιτέχνες, επιμελητές, για όσους επιθυμούν μια διαρκή συνθήκη μάθησης, μια διαρκή Σχολή. Και είναι και αυτό βασικό ζητούμενο καθώς τα μουσεία, όπως τόνισε ο Sam Thorne καλλιτεχνικός διευθυντής της Tate St Ives «βρίσκονται σε φάση επαναπροσδιορισμού, σχηματίζονται ξανά από την αρχή».
Η τέχνη, η εκπαίδευση στην τέχνη είναι μια διαρκής συνθήκη που απαιτεί πλέον την πολυσυλλεκτικότητα, τη συνύπαρξη, την κολλεκτίβικη συνδημιουργία. Απαιτεί την αέναη κίνηση, την κυκλοφορία στην πόλη, στον δημόσιο χώρο τη συνάντηση με τους ανθρώπους στη καθημερινή τους συνθήκη. Ο Τhorne μίλησε με συγκεκριμένα παραδείγματα για αυτή τη διαδικασία – που δεν αποτελεί μια απλή τάση όπως τόνισε, αλλά ανάγκη. Για παράδειγμα το ταξί λιμουζίνα του Bruce High Qualit Foundation Univercity. H’ το silent university του Τούρκου Αhmet Ogut.
Τα μουσεία δεν είναι πια τάφοι ή μαυσωλεία χάρη στους πρωτοποριακούς διευθυντές τους, τόνισε ο Thorne για να υπογραμμίζει ότι ένα μουσείο πρέπει να είναι ταυτόχρονα εκθεσιακός χώρος, σχολή, βιβλιοθήκη, αρχείο, αγορά. «Να μην είναι πατριαρχικά ιδρύματα για την ελίτ κουλτούρα αλλά δημοφιλή ναοί πολιτισμού και αναψυχής» όπως σημειώνει η Claire Bishop.
Στη χώρα με τα 3 μουσεία σύγχρονης τέχνης
«Η τέχνη είναι άχρονη». Αυτή είναι η πρώτη φράση που είπε η Κατερίνα Κοσκινά, πρόεδρος του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, διευθύντρια της Μπιενάλε Θεσσαλονίκης και πλέον διευθύντρια του ΕΜΣΤ (η ανακοίνωση είχε γίνει το μεσημέρι της προηγούμενης μέρας του συνεδρίου). Ανατρέχοντας σε στοιχεία για το χάρτη των μουσείων της χώρας στην παρουσίασή της, οι αριθμοί επιβεβαίωσαν μια συνθήκη ανισομερή: 3 μουσεία σύγχρονης τέχνης, 60 αρχαιολογικά, 14 βυζαντινά, 33 λαογραφικά, 8 μεσογειακού πολιτισμού, 25 μουσεία τέχνης, 12 μουσεία φυσικής τέχνης κ.ο.κ.
Σε αυτό το πάνελ οι ερωτήσεις του κοινού επέστρεφαν ξανά και ξανά στο θέμα των αρχαιολογικών μουσείων, στις ανασκαφές, στη διαχείριση επικοινωνιακά και εκθετικά εν μέσω κρίσης αρχαιοτήτων και εκθέσεών τους. Αν και είχε προηγηθεί η ορμητική, ειλικρινής, σύγχρονη ομιλία της Μαρίνας Φωκίδη για την Kunsthalle Athena που μιλούσε για το εδώ και τώρα, για το πώς εν μέσω κρίσης δημιουργήθηκε ένα νησί – που έγινε χώρα- στον χάρτη της σύγχρονης τέχνης. Αλλά και ο Dr James Wright Διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα που δεν αναφέρθηκε τόσο στις ανασκαφές, αλλά στην ενεργή, τη νέα εμπειρία που γνώρισε η Αθήνα και το κοινό μέσω της έκθεσης σύγχρονης τέχνης Α Τhousand Doors που έγινε στην Γεννάδειο Βιβλιοθήκη από τον ΝΕΟΝ και την Whitechappel Gallery. «12.000 άνθρωποι ήρθαν σε αυτή την κιβωτό γνώσης και πλούτου. Ηταν μια απίστευτη εμπειρία. Όταν ήρθε ο κύριος Δασκαλόπουλος και μας πρότεινε να κάνουμε μια έκθεση με σύγχρονη τέχνη και αναφορά στα βιβλία και στις πόρτες που ανοίγουν στην σκέψη και το μυαλό μας ενθουσιαστήκαμε. Τώρα ψάχνουμε τρόπους για να το επαναλάβουμε» τόνισε.
Οι άνθρωποι και η ελευθερία είναι νομίσματα
Το Κunsthalle Athena δεν είναι Ιδρυμα τέχνης με την έννοια που χρησιμοποιούμε, είναι αυτό-ίδρυμα. Δεν έχει συλλογή, είναι εύλικτο, ανοιχτό μέρος της πόλης και χώρος που αγαπήθηκε και κατοικήθηκε από τους νέους της Αθήνας αλλά και προσέλκυσε το διεθνές ενδιαφέρον. «Ηταν Μάιος του 2010, εν μέσω της κρίσης. Δεν είχαμε χρήματα και μέσα σε αυτή τη συνθήκη δεν ξέραμε που θα ήταν ηθικό να στραφούμε για να βρούμε χρηματοδότηση. Ετσιι αλλάξαμε το currency, αλλάξαμε το νόμισμα. Μετράμε πόσο αξίζει η ελευθερία. ΟΙ άνθρωποι και η ελευθερία είναι ένα είδος νομίσματος. Και έτσι προχωρήσαμε».
Μετά από 4 εκθεσιακά καλοκαίρια σε ένα κτήριο, σχεδόν ερείπιο που παραχώρησε η ΚΜ στο Μεταξουργείο, παρουσίασαν 60 projects, δέχθηκαν 35.000 ανθρώπους, μετέδωσαν το μοντέλο λειτουργίας τους σε Λισαβόνα, Λουγκάνο και Σάο Πάολο, εξέδωσαν ένα περιοδικό, το South State of Mind που μόλις έγινε το επίσημο περιοδικό της Documenta 2017 που θα γίνει σε Kassel και Αθήνα. «Αποδείχτηκε πως τα ρίσκα και η ελευθερία μας ήταν μια πολύ καλή επένδυση. Ξεκινήσαμε ανάποδα, όχι από τα χαρτιά αλλά από την πράξη. Δημιουργήσαμε ένα ίδρυμα που αγαπήθηκε από το κοινό, την γειτονιά, την πόλη και τώρα είμαστε έτοιμοι να διαπραγματευθούμε με τους νέους φίλους μας που θέλουν να μας βοηθήσουν», τόνισε η Μαρίνα Φωκίδη.