Στα μάτια των ευρωπαίων, η Αμερική έκανε πάλι κάτι σπάνιο. Την ώρα που οι ανισότητες εκρήγνυνται, που η ανάπτυξη αφήνει τον μισό πληθυσμό στην άκρη του δρόμου, που οι μισθοί μειώνονται ή παγώνουν, οι ΗΠΑ ψηφίζουν για μια σκληρή Δεξιά. Οι Αμερικανοί τιμωρούν τον Μπαράκ Ομπάμα επειδή θέλησε να εισάγει «νόμους της Αριστεράς» για την Υγεία, την μετανάστευση, τα όπλα, την μόλυνση.
Ο αμερικανός πρόεδρος έχει σίγουρα πολλά προσωπικά μειονεκτήματα που εξηγουν εν μέρει την αποδοκιμασία στο πρόσωπό του αλλά, χωρίς αμφιβολία, η νίκη των Ρεπουμπλικανών στις πρόσφατες εκλογές για το Κογκρέσο είναι ακατανόητη για τους Ευρωπαίους που διεκδικούν την κοινωνική αλληλεγγύη.
Η ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος οδηγεί σε ένα συμπέρασμα όπου συνυπάρχουν οι πιο απίστευτες αντιθέσεις. Ενώ θέλουν να τιμωρήσουν έναν πρόεδρο της «αριστεράς», την ίδια ώρα οι Αμερικανοί ψήφισαν -με παράλληλα δημοψηφίσματα- υπέρ της αύξησης του κατώτατου μισθού (ακόμη και μέσα στα κάστρα των Ρεπουμπλικάνων), υπέρ της απελευθέρωση της κάνναβης, υπέρ της απαγόρευσης του σχιστολιθικού αερίου στο Τέξας και υπέρ της απαγόρευσης ενός φόρου για τα αναψυκτικά στο Μπέρκλεϊ.
Η εξήγηση που δίνεται είναι ότι το εκλογικό σώμα ριζοσπαστικοποιείται τόσο προς τα Δεξιά όσο και προς τα Αριστερά. Στα μάτια των ευρωπαίων είναι δύσκολο να γίνει κατανοητό πώς μια κοινωνία τόσο βαθιά διχασμένη μπορεί να ζει.
Η Αμερική είναι η χώρα των ανισοτήτων
Ωστόσο, αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι το γεγονός ότι οι ανισότητες που δεν συγχωρούνται στην Ευρώπη, στην Αμερική είναι εντελώς παραδεδεγμένες. Στην Ευρώπη όλοι ανησυχούν για την ατροφική κοινωνική δικαιοσύνη και για τα θεμέλια της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, στις ΗΠΑ δεν ανησυχεί κανείς. Στις ΗΠΑ , το κοινωνικό ασανσέρ έγινε πολύ πιο ανηφορικό αλλά αυτό θεωρείται κάτι φυσικό. Στον 20ό αιώνα, το κοινωνικό ασανσέρ ήταν αυτόματο για όλους, στον 21ο αιώνα αυτό τελείωσε. Υπάρχουν πολύ λιγότεροι εκλεκτοί αλλά όσοι ανεβαίνουν ψηλά κερδίζουν πολύ περισσότερα.
Το μόνο ερώτημα που φαίνεται να απασχολεί τους αμερικανούς είναι με ποιό τρόπο θα εγκαταλείψουν τα επαγγέλματα που δίνουν χαμηλούς μισθούς στους Ασιάτες ή εκτελούνται από ρομπότ και να επινοήσουν νέα επαγγέλματα.
Το στοίχημα δηλαδή της αμερικανικής κοινωνίας δεν είναι να αναδιανείμουν τον πλούτο αλλά να δημιουργήσουν νέα επαγγέλματα, πιο εξειδικευμένα και πιο προστατευμένα από τον άνεμο της παγκοσμιοποίησης. Η ήττα του Ομπάμα πρέπει να ερμηνευθεί ως η αποδοχή εκ μέρους της κοινωνίας της σκληρότητας της νέας εποχής. Σαν μια επιστροφή στις αμερικανικές ρίζες της προσωπικής μάχης για επιβίωση όποια κι αν είναι τα εμπόδια και οι δυσκολίες που θέτει η φύση.
Το ευρωπαϊκό μοντέλο δεν είναι αυτό, φυσικά, προς το παρόν. Εκτός κι αν πιστέψουμε ότι η Αμερική προηγείται και ότι κάποια στιγμή και η Ευρώπη, για να βγει από την κρίση, θα εγκαταλείψει το παλιό κοινωνικό της μοντέλο που στοιχίζει πολύ ακριβά. Ισως αυτό είναι και το debate του μέλλοντος.
Οι οικονομολόγοι αμφιβάλλουν
Υπάρχει βέβαια μια κατηγορία ανθρώπων που δεν βρίσκονται στην ίδια συχνότητα με τον αμερικανό ψηφοφόρο: οι οικονομολόγοι. Οι περισσότεροι αμφιβάλλουν αν αυτό το μοντέλο των ανισοτήτων μπορεί να αντέξει. Η ανάπτυξη επιβεβαιώνεται αλλά οι μισοί πολίτες χάνουν τα εισοδήματά τους. Οι ανισότητες αυξάνονται όπως και εκείνοι που έχουν όλο και λιγότερα να ξοδέψουν. Υπάρχουν όλο και περισσότερες αποταμιεύσεις αλλά λιγότερες επενδύσεις και μικρότερη κατανάλωση.
Την ίδια ώρα, εταιρείες όπως η Apple αλλά και άλλοι παγκόσμιοι κολοσοί κάθονται πάνω σε βουνά ζεστού χρήματος που δεν ξέρουν τι να τα κάνουν. Τα χρήματα συγκεντρώνονται στα χέρια λίγων ««happy fews», επιχειρήσεων και ιδιωτών και αυτό οδηγεί σε απώλεια ζήτησης, στις ΗΠΑ αλλά και παγκοσμίως, πράγμα που εξηγεί την επιβράδυνση της οικονομίας μετά το κραχ του 2008.
Υπάρχουν άλλοι οικονολόγοι που πιστεύουν ότι το να φορολογείς τους πλούσιους θα τους αναγκάσει να μεταφέρουν κεφάλαια και επιχειρήσεις αλλού, ότι θα φρενάρει την καινοτομία και συνολικά την ανάπτυξη. Ωστόσο, ο υπερπλούτος τους είναι από μόνος τους αντιαναπτυξιακός και οι κροίσοι έχουν αναπτύξει μια τέτοια εξουσία επιρροής που δένουν χειροπόδαρα τους εκλεγμένους με τα λόμπι, τα think tank και τους ψηφοφόρους που «πυροβολούν» με τηλεοπτικά σποτάκια και εν τέλει μπορούν να πνίξουν μέσα στο αυγό κάθε πρόθεση για φορολόγηση και αναδιανομή.
Η Αμερική έχει μπει για τα καλά σε μια ολιγαρχική εποχή όπου ο πλούτος εξασφαλίζει την κυριαρχία αγοράζοντας το πνεύμα της εποχής. Η ψήφος των αμεριακανών στις εκλογές για το Κογκρέσο το απέδειξε.
Το άρθρο του Eric Le Boucher δημοσιεύτηκε στην οικονομική εφημερίδα Les Echos