Και ξαφνικά, το απόγευμα της Τρίτης, γύρω στις 17:30, ενώ τα περισσότερα μέλη της ανασκαφικής ομάδας που εργάζεται στον τύμβο Καστά είχαν αποχωρήσει και τα φώτα είχαν κλείσει, ένας από τους αρχαιολόγους, λίγο πριν φύγει, διέκρινε ανάμεσα στα χώματα του τρίτου θαλάμου ένα... άγαλμα.
Αμέσως σήμανε συναγερμός από τη Λίνα Μενδώνη, που ήταν παρούσα στο σημείο της ανασκαφής, η ανασκαφική ομάδα επέστρεψε στον τύμβο Καστά και λίγο αργότερα όλοι μαζί μαγεμένοι, αφαιρώντας προσεκτικά το χώμα που υπήρχε γύρω του, αντίκρισαν το κεφάλι της Σφίγγας, το νέο εύρημα της Αμφίπολης που ξάφνιασε και προκάλεσε νέα κύματα συγκίνησης.
Ενα κεφάλι που πρόσθεσε ακόμη έναν γρίφο στο ήδη υπάρχον μυστήριο του τάφου της Αμφίπολης.
Πώς βρέθηκε το μαρμάρινο κεφάλι της Σφίγγας, που ζυγίζει περίπου 100 κιλά, στο εσωτερικό του τάφου και σε απόσταση 12 μέτρων από την είσοδο;
Η καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ Θεοδοσία Στεφανίδου-Τιβερίου, μιλώντας στο «Βήμα», προσδιορίζει το κεφάλι της Σφίγγας στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ., και συγκεκριμένα μετά το 330 και έως το 320 π.Χ.
Πώς βρέθηκε όμως τόσο μακριά από το σώμα;
«Είναι ένα μυστήριο. Προφανώς μετακινήθηκε από ανθρώπινο χέρι», λέει στο «Βήμα» η κ. Στεφανίδου-Τιβερίου.
«Δεν ήταν εύκολο να πεταχτεί από μόνο του τόσο βαθιά στο εσωτερικό του τάφου. Μόνο σε σεισμούς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, αλλά τότε καταρρέουν τοίχοι και υπάρχουν άλλες φθορές, ενώ εδώ υπάρχουν κλειστοί χώροι», εξηγεί.
Και προσθέτει: «Είναι αξιοσημείωτο ότι δεν έχει σημαντική φθορά το κεφάλι της Σφίγγας. Μόνο η μύτη και τα χείλη είναι σπασμένα, συνήθη σημεία που φθείρονται με την πτώση των κεφαλών στο έδαφος».
Πώς οι αρχαιολόγοι βρέθηκαν μπροστά στο κεφάλι της Σφίγγας
Σύμφωνα με πληροφορίες, οι αρχαιολόγοι την Τρίτη, προκειμένου να δουν αν υπάρχει σκαλοπάτι στο κατώφλι του τρίτου θυρώματος και στην προσπάθειά τους να φθάσουν στο πορτάκι πλάτους 0,96 μέτρων που βρίσκεται στον τέταρτο διαφραγματικό τοίχο (δηλαδή στο τέλος του τρίτου θαλάμου) και αποτελεί έναν από τους πολλούς γρίφους του τάφου της Αμφίπολης, έκαναν μια τομή 2Χ2 μέτρων στο χώμα με το οποίο είναι γεμάτος ο τρίτος θάλαμος του τάφου.
Η τομή έγινε ακριβώς μπροστά από το κατώφλι του τρίτου θυρώματος.
Βγάζοντας σιγά σιγά το χώμα, βρήκαν αρχικά φτερά. Φτερά που ανήκουν στα σώματα των Σφιγγών, «φρουρών» του τάφου, και τα οποία ήταν σπασμένα.
Και λίγο πιο κάτω ένα γλυπτό... Εκείνη τη στιγμή σήμανε συναγερμός. Τα μέλη της ανασκαφικής ομάδας της επικεφαλής αρχαιολόγου Κατερίνας Περιστέρη ειδοποιήθηκαν να επιστρέψουν αμέσως στον τύμβο Καστά.
Τα μεγάλα φώτα άναψαν και οι αρχαιολόγοι έπιασαν τα πινέλα και άρχισαν να αφαιρούν σιγά σιγά και με μεγάλη προσοχή το χώμα. Αυτό που ξεπρόβαλε αρχικά ήταν οι κοκκινωποί βόστρυχοι της κεφαλής, τυλιγμένοι με μια περίτεχνη ταινία.
«Είναι το κεφάλι της Σφίγγας!»
«Είναι το κεφάλι της Σφίγγας!», αναφώνησε ένα από τα μέλη της ανασκαφικής ομάδας.
Και είχε δίκιο. Οταν το χώμα αφαιρέθηκε πλήρως, ήρθε στο φως το άκρως εντυπωσιακό, εξαιρετικής τέχνης κεφάλι της Σφίγγας. Σύμφωνα με το δελτίο Τύπου του υπουργείου Πολιτισμού, βρέθηκε με τη μύτη (το μόνο σημείο του προσώπου του αγάλματος που έχει υποστεί φθορά) στο χώμα.
Ακολούθησε σύσκεψη της ομάδας των αρχαιολόγων προκειμένου να φωτογραφηθούν τα ευρήματα και να διατυπωθούν τα συμπεράσματα σε δελτίο Τύπου, το οποίο εξέδωσε αμέσως η υπεύθυνη επικοινωνίας Αννα Παναγιωταρέα και απέστειλε σε όλα τα ΜΜΕ.
Πώς το κεφάλι της Σφίγγας βρέθηκε σε απόσταση 12 μέτρων από την είσοδο του τάφου
Εκτός από έκπληξη και μεγάλη συγκίνηση, το νέο αυτό εύρημα προσθέτει ακόμη έναν γρίφο και περιπλέκει το μυστήριο με τον τύμβο Καστά.
Το νέο ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί το κεφάλι της Σφίγγας, που -σημειωτέον- ζυγίζει περίπου 100 κιλά, βρέθηκε στο εσωτερικό του τάφου και μάλιστα τόσο βαθιά, σε απόσταση 12 μέτρων από την είσοδο, χωμένο μέσα στην άμμο.
Σύμφωνα με πληροφορίες από την ανασκαφική ομάδα, το κεφάλι της Σφίγγας φαίνεται να έχει «ξεκουμπωθεί» από το σώμα που βρίσκεται στην είσοδο, αφού υπάρχουν εγκοπές τόσο στο κεφάλι, όσο και στο σώμα, και το ένα κουμπώνει πάνω στο άλλο με απόλυτη ακρίβεια.
Με απλά λόγια, μοιάζει σαν κάποιος να «ξεκούμπωσε» το κεφάλι από το σώμα της Σφίγγας, να το πήρε παραμάσχαλα, να προχώρησε στο εσωτερικό του τύμβου και αφού διένυσε απόσταση 12 μέτρων να το άφησε κάτω, ανέπαφο, χωρίς να το σύρει ή να το σπάσει.
Ποιος το έκανε αυτό και για ποιον λόγο είναι ερωτήματα που σε αυτή τη φάση της ανασκαφής δεν μπορούν να απαντηθούν.
Πάντως, σύμφωνα με πληροφορίες, δεν αποκλείεται το σενάριο ο τύμβος στην αρχή, αμέσως μετά την κατασκευή του δηλαδή, να ήταν επισκέψιμος και έπειτα από κάποια χρόνια να αποφασίσθηκε να σφραγιστεί με χώμα, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει.
Θα αποκατασταθούν πλήρως οι Σφίγγες
Οι αρχαιολόγοι που συμμετέχουν στην ανασκαφή αυτή τη στιγμή εμφανίζονται αισιόδοξοι ότι αφαιρώντας το χώμα από τον τρίτο θάλαμο θα βρεθεί και το κεφάλι της δυτικής Σφίγγας. Επίσης, σύμφωνα με πληροφορίες, έχουν βρεθεί όλα τα κομμάτια από τα φτερά των Σφιγγών, τα οποία θα κολληθούν. Ετσι, οι Σφίγγες αναμένεται να αποκατασταθούν πλήρως και να τις ξαναδούμε ολόκληρες και σε όλο το επιβλητικό μεγαλείο τους.
Τα επόμενα βήματα των αρχαιολόγων
Στόχος των αρχαιολόγων είναι να φθάσουν στο σημείο εκείνο του τέταρτου διαφραγματικού τοίχου όπου υπάρχει το μικρό πορτάκι των 0,96 μέτρων. Μάλιστα, η τομή των 2Χ2 μέτρων στο χώμα του τρίτου θαλάμου έγινε ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο. Για να δημιουργηθεί μια δίοδος που θα τους οδηγήσει στο πορτάκι και να μπορέσουν έτσι να λύσουν το μυστήριο του τάφου. Να μπορέσουν να δουν αν αυτό το πορτάκι οδηγεί στον ταφικό θάλαμο, αν από εκεί και πέρα το μνημείο συνεχίζεται υπογείως, αν εκεί σταματά.
Αλλος τεχνίτης έφτιαξε τις Καρυάτιδες, άλλος τις Σφίγγες
Μετά και το νέο εύρημα, του κεφαλιού της μιας Σφίγγας, και την προσεκτικότερη μελέτη του, οι αρχαιολόγοι που εργάζονται στην ανασκαφή εκτιμούν ότι οι Σφίγγες και οι Καρυάτιδες δεν είναι κατασκευασμένες από τον ίδιο τεχνίτη.
Και αυτό γιατί, σύμφωνα με πηγές από την ανασκαφική ομάδα, οι Σφίγγες είναι διαφορετικής, ιδιαίτερης και πιο εξαιρετικής τέχνης απ' ό,τι οι Καρυάτιδες.
Εκτός από την εκπληκτική απόδοση των χαρακτηριστικών του προσώπου της Σφίγγας και τη διαφορετική απόδοση των μορφών των Καρυάτιδων, σε αυτό συνηγορεί και το γεγονός ότι οι Καρυάτιδες σκαλίστηκαν σε ένα μονοκόμματο κομμάτι μαρμάρου, το οποίο σμιλεύτηκε επί τόπου.
Ενώ οι Σφίγγες αποτελούνται από διαφορετικά κομμάτια (σώμα, κεφάλι, φτερά) και πιθανόν και από άλλης ποιότητας μάρμαρο.
Εικάζουν, μάλιστα, ότι οι Σφίγγες είναι έργο τεχνιτών αττικών εργαστηρίων.
