Ο Τζων Μέυναρντ Κέυνς ήταν Αγγλος βαρώνος και πέθανε το 1946. Οικονομολόγος, μαθηματικός, καθηγητής πανεπιστημίου, συγγραφέας και ανώτατος κρατικός υπάλληλος.
Δημιούργησε, με τα έργα του και τους οπαδούς του, τη λεγόμενη κεϋνσιανή σχολή στην οικονομική επιστήμη. Ο Κέυνς και ο Μίλτον Φρίντμαν ήταν δύο από τους πιο σημαντικούς οικονομολόγους του 20ού αιώνα.
Τα δύο πιο σημαντικά βιβλία που συνέγραψε ήταν «Οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης» (1919) και «Γενική Θεωρία της Απασχόλησης του Τόκου και του Χρήματος» (1936).
1. Δεν έχω, δεν πληρώνω
Με το πρώτο από τα παραπάνω βιβλία του υποστήριξε ότι η Γερμανία δεν είχε την ικανότητα να πληρώσει τις πολεμικές αποζημιώσεις που απαίτησαν από αυτήν οι νικήτριες δυνάμεις του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και ότι αυτό θα οδηγήσει στην επανάληψη του σε πιο μεγάλη κλίμακα.
2. Να παρεμβαίνει το κράτος για την ανεργία
Με το δεύτερο υποστήριζε ότι, για να λυθεί το πρόβλημα της ανεργίας που αντιμετώπιζε ο δυτικός κόσμος μετά το κραχ της Νέας Υόρκης (1929), θα πρέπει να παρέμβει το κράτος και χρηματοδοτώντας την οικονομία και τις επιχειρήσεις να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας.
3. Επιδόματα και παροχές
Βασική ιδέα του Κέυνς είναι η αναδιανομή μέρους των κερδών του κεφαλαίου στις κατώτερες τάξεις, με τη μορφή κοινωνικών και άλλων παροχών, προκειμένου να αποφεύγεται η κοινωνική δυσαρέσκεια και οι αναταραχές.
4. Οχι φορολογία σε περιόδους κρίσης
Ο Κέυνς πρότεινε την άνοδο των δημοσίων δαπανών σε περιόδους κρίσεων για να καλύψουν μέρος του ελλείμματος ζήτησης που υπό προϋποθέσεις μπορεί να οδηγήσει την οικονομία μακριά από μια θέση ισορροπίας πλήρους απασχόλησης. Οι δημόσιες δαπάνες μπορεί να ξοδεύονται ως επιδόματα ανεργίας κ.λπ., αλλά ο κύριος στόχος δεν είναι η αναδιανομή αλλά η επανόρθωση της ισορροπίας. Μάλιστα η αύξηση της φορολογίας σε περιόδους κρίσης είναι πλήρως αντίθετη στη νοοτροπία του Κέυνς ο οποίος ζητά αύξηση των ελλειμμάτων στις κρίσεις, τα οποία χρηματοδοτούνται από πλεονάσματα στις καλύτερες εποχές.
Είχε παντρευτεί το 1925 την Ρωσίδα μπαλαρίνα Λυδία Λοπόκοβα, μια από τις βασικές χορεύτριες του Ντιαγκίλεφ, αλλά παρά τη θέληση και των δύο δεν απέκτησαν τέκνα. Είχε εντούτοις συγκεντρώσει πολλά χρήματα από την δραστηριότητά του στο χρηματιστήριο.
Αποταμίευε όταν η οικονομία είναι ισχυρή και ξόδευε όταν η οικονομία είναι σε κρίση
Ο Κέυνς βιώνοντας τις επιπτώσεις του κραχ του 1929 στην Αμερική πρότεινε κάτι επαναστατικό για την εποχή: Tην άνοδο των δημοσίων δαπανών σε περιόδους κρίσεων ώστε να καλύψουν μέρος του ελλείμματος ζήτησης που παρατηρείται στην πραγματική οικονομία. Έτσι σύμφωνα με τον Κέυνς όταν η οικονομία ευημερεί το Κράτος πρέπει να αποταμιεύει και όταν η οικονομία έχει πρόβλημα το Κράτος πρέπει να δαπανά. Για να δώσει έμφαση στο πόσο σημαντικό είναι το κράτος να αντιδρά δυναμικά σε περιόδους κρίσης είχε δηλώσει:
«Σε περιόδους κρίσης το κράτος αξίζει να πληρώνει τους εργάτες απλώς για να κάνουν τρύπες στο έδαφος, αυτό θα έκανε καλό στην Οικονομία».
Αρκετά επαναστατική αντίληψη για την εποχή του, και αντίληψη που πιστά ακολουθείται από όλες τις ηγεσίες των ΗΠΑ από την δεκαετία του ‘30 και μετά. Το «Νιου Ντηλ» που επινόησε ο Ρούσβελτ στις ΗΠΑ και τις οδήγησε εκτός της κρίσης του 1929, ήταν ακριβώς αυτό που υποστήριζε πρωτύτερα ο Κέυνς.
Τι είπε ο Στίγκλιτς για τον Κέυνς
"Η μεγαλύτερη συνεισφορά του Keynes ήταν ότι έσωσε τον καπιταλισμό από τους καπιταλιστές…
Με τις ιδέες του, ο καπιταλισμός απέκτησε πιο ανθρώπινο πρόσωπο και η ελεύθερη οικονομία μεγαλύτερη σταθερότητα. Όμως, η θεωρία του ξεχάστηκε… και πλέον βλέπουμε τις συνέπειες. Η διδασκαλία του Keynes είναι απαραίτητη σήμερα για να σώσουμε ξανά τον καπιταλισμό από τους καπιταλιστές".
Joseph Stiglitz, London Review of Books
Το 1999 το περιοδικό Time συμπεριέλαβε τον Κέυνς στη λίστα των πιο σημαντικών ανθρώπων του 20ου αιώνα που άσκησαν και την πιο μεγάλη επιρροή.
Το περιοδικό σχολίαζε: «Η ριζοσπαστική του ιδέα ότι οι κυβερνήσεις θα έπρεπε να δαπανούν χρήματα που δεν έχουν, θα μπορούσε να σώσει τον καπιταλισμό».
Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος γράφει γράμμα στον Στουρνάρα, ως άλλος Κέυνς
«Το 2010 δέχθηκα στον ύπνο μου δύο επισκέψεις από τον Κέυνς που μου υπαγόρευσε δύο επιστολές προς τον τότε υπουργό Οικονομικών Γιώργο Παπακωνσταντίνου για τις αντιφάσεις του μνημονίου που προωθούσε. Και οι δύο δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία. Τριάμισι χρόνια μετά, ο Κέυνς επανήλθε με νέα επιστολή, αυτή την φορά για τον Γιάννη Στουρνάρα. Όπως και τότε, την παραθέτω χωρίς δικά μου σχόλια.
Ευκλείδης Τσακαλώτος
Αγαπητέ Γιάννη,
Εδώ στον παράδεισο που βρίσκομαι δεν μου μένει και πολύς χρόνος να ασχοληθώ με τα οικονομικά βάσανα της χώρας σου. Βέβαια μπορεί να σε εκπλήσσει και ότι βρίσκομαι στον παράδεισο, μια και οι νέοι σου φίλοι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό θα φαντάζονται ότι οι κεϋνσιανοί βρίσκονται πιο κοντά στο κέντρο της Κολάσεως μαζί με τον Ιούδα, το Βρούτο και τον Κάσσιο. Αλλά έχω εντυπωσιαστεί με τις οικονομικές γνώσεις του Άγιου Πέτρου – με χαρά σε πληροφορώ ότι ενώ κάνω παρέα με το Μαρξ και το Ρικάρντο, μαθαίνω ότι ο Χάγιεκ και ο Φρίντμαν θα μείνουν για κάποιους αιώνες ακόμα στην αναμονή μεταξύ Κόλασης και Παραδείσου, δηλ. στο πουργατόριο. Μη λες μετά ότι δεν προειδοποιήθηκες!
Σε άκουσα πρόσφατα στη Σία Κοσιώνη στον ΣΚΑΪ να εξηγείς ότι ένα κούρεμα του ελληνικού χρέους δεν χρειάζεται από οικονομικής απόψεως και ότι επιπλέον θα ήταν άδικο ηθικά. Χαρακτηριστικά είπες ότι δεν μπορούμε να ζητήσουμε από πιο φτωχές χώρες, όπως η Σλοβενία, να πληρώσουν τα δικά μας σπασμένα, και αναρωτήθηκες πώς θα αισθάνονταν οι έλληνες αν χρειαζόταν να πληρώσουν οι ίδιοι για τα χρέη μιας άλλης χώρας.
Θα μου επιτρέψεις να είμαι πιο αυστηρός από ό,τι ήμουν με τον Παπακωνσταντίνου. Στο κάτω-κάτω ο τελευταίος ήταν ένας νέος οικονομολόγος από αυτούς του ΟΟΣΑ, που όπως εσύ και εγώ ξέρουμε, μπορεί να κατέχουν τα εμπειρικά οικονομικά, αλλά δεν φημίζονται για τη θεωρητική τους κατάρτιση. Ενώ εσύ είσαι θεωρητικός οικονομολόγος, που έχεις επικαλεστεί πολλές φορές την προσήλωσή σου στις δικές μου ιδέες. Στο διδακτορικό σου, μάλιστα, ασχολήθηκες σε ένα κεφάλαιο με τις τότε προσεγγίσεις της σχολής του Κέμπριτζ, που κάπως επιδίωκαν να συνεχίσουν την παράδοση που ξεκίνησα εγώ εκεί στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Η αυστηρότητα επιβάλλεται, όμως, και για έναν ακόμα λόγο: σήμερα πια, και ο πιο επιπόλαιος παρατηρητής των επιπτώσεων της πολιτικής της λιτότητας γνωρίζει τις καταστροφικές συνέπειες αυτής της προσέγγισης για ολόκληρη την Ευρώπη.
Πολύ φοβάμαι ότι τα κείμενά μου είτε δεν τα διάβασες με τη κατάλληλη προσοχή, είτε τα διάβασες και δεν τα κατάλαβες! Έχεις διαβάσει τις Οικονομικές Επιπτώσεις της Ειρήνης; Σου διαφεύγει ότι αν οι πιστωτές επιμείνουν να πληρωθεί ένα δυσβάστακτο χρέος από μια κατεστραμμένη χώρα, και οι ίδιοι θα ζημιωθούν, και τα χρήματά τους δεν θα πάρουν πίσω ποτέ; Δεν έμαθες τίποτα από την εποχή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου κυριάρχησαν οι δικές μου ιδέες, και αποφύγαμε τα λάθη του Μεσοπολέμου; Τι ακριβώς θα κερδίσουν οι φτωχοί σλοβένοι αν όλος ο Νότος, και οι ίδιοι βεβαίως, παραμείνουν στη στασιμότητα για μια δεκαετία και βάλε; Εδώ ο καλός φίλος Κάρολος επιμένει (το συνηθίζει αυτό!) ότι το ίδιο ισχύει και για τους φτωχούς του Βορρά: τι ακριβώς κερδίζουν οι γερμανοί εργαζόμενοι και εργαζόμενες από τη γενικευμένη λιτότητα; Βέβαια, ο Κάρολος ήθελε να καταστρέψει τον καπιταλισμό κι εγώ να τον σώσω. Αλλά εσύ τι ακριβώς θέλεις να σώσεις; Τους κερδοσκόπους, τους χρηματιστές, τους ραντιέρηδες, όλους αυτούς δηλαδή που αν είχες διαβάσει στοιχειωδώς τη Γενική Θεωρία, θα ήξερες ότι απεχθάνομαι;
Δε θα ήταν καλύτερο οι σλοβένοι και οι φτωχοί γερμανοί να πληρώσουν κάτι παραπάνω τώρα για να εξασφαλίσουν την ανάπτυξη σε ολόκληρη την Ευρώπη; Και βεβαίως σε αυτή την περίπτωση θα ήξεραν ότι στο μέλλον, σε περίπτωση που αυτοί είχαν οικονομικό πρόβλημα, θα τους βοηθούσαν οι έλληνες και άλλοι που τότε θα ήταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση. Υπάρχει η ιδέα της ενοποιημένης Ευρώπης χωρίς θεσμούς συνεργασίας και αλληλασφάλισης; Ξέρεις κάποια λειτουργική νομισματική ένωση τώρα, ή και παλαιότερα εδώ που τα λέμε, που να είναι βιώσιμη χωρίς τέτοιουςθεσμούς; Απ’ ό,τι φαίνεται δεν είναι μόνο οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης που δεν έχεις διαβάσει. Η σχέση σου με ό,τι ανέλυσα για το διεθνές νομισματικό σύστημα είναι, για να το πω επιεικώς, φευγαλέα. Στη δική μου εποχή αντιμετωπίζαμε τις ανταγωνιστικές υποτιμήσεις. Τώρα αντιμετωπίζετε τους ανταγωνιστικούς αποπληθωρισμούς. Αλλά όπως επιχειρηματολόγησα τότε, το να επιτρέπεις ασύμμετρες αναπροσαρμογές (μόνο οι ελλειμματικές χώρες να μειώνουν τη ζήτηση), απλώς μειώνει τους ρυθμούς ανάπτυξης για όλους – και για τις ελλειμματικές και για τις πλεονασματικές χώρες.
Ό,τι είχα προβλέψει στις πρώτες μου επιστολές επαληθεύθηκε, συμπεριλαμβανομένου και του πολιτικού σκέλους. Είχα θυμίσει στο νεαρό Παπακωνσταντίνου ότι όταν στο Μεσοπόλεμο οι βρετανοί Σοσιαλδημοκράτες εφάρμοσαν παρόμοιες προσεγγίσεις, διασπάστηκαν και παραχώρησαν την πολιτική ηγεμονία στους Συντηρητικούς για μια δεκαπενταετία. Μάλλον το δικό σας ΠΑΣΟΚ θα πρέπει να περιμένει πολύ περισσότερο για να επανακάμψει. Οι ιδέες που έχεις ασπαστεί ουδεμία σχέση έχουν με τις δικές μου, και δεν διαφέρουν στο ελάχιστο από τις συντηρητικές απόψεις που κυριάρχησαν στο Μεσοπόλεμο, με τις γνωστές συνέπειες.
Τούτων δοθέντων θα σε παρακαλούσα πολύ είτε να αλλάξεις ιδέες, είτε να πάψεις να αυτοχαρακτηρίζεσαι κεϋνσιανός. Δε θα σου ξεφεύγει ότι στην άλλη πλευρά υπάρχει κάτι πολύ χειρότερο από το πουργατόριο!
Με εκτίμηση,
Τζον Μέιναρντ Κέυνς»
Keynes και HΠΑ
Το μοντέλο του Keynes αναβίωσε στις ΗΠΑ από τον Paul Krugman, τον Lawrence Summers, τον πρώην υπουργό Οικονομικών και τον Ben Bernanke, πρόεδρο της Fed.
Η πολιτική επιλογή των ΗΠΑ και του Barack Obama για την αντιστάθμιση της οικονομίας από τη φούσκα της στεγαστικής αγοράς ήταν τέσσερα χρόνια διαρθρωτικών δημοσιονομικών ελλειμμάτων της κυβέρνησης κατά 7 % του ΑΕΠ με επιτόκια κοντά στο μηδέν. Άλλη μια έκκληση από το Λευκό Οίκο για τόνωση το 2013 και η νέα πολιτική της Fed να κρατήσει τα επιτόκια κοντά στο μηδέν μέχρι να επιστρέψει η ανεργία στο 6,5%.
O Κέυνς συμμετέχει στο Μπρέτον Γουντς που άνοιξε το δρόμο για τη δημιουργία του ΔΝΤ: